Kimler geldi kimler geçti?

İsmail AFACAN

Cumhurbaşkanlığı seçimlerine kısa bir zaman kaldı. Cumhuriyet tarihi boyunca Cumhurbaşkanı, Başbakan Erdoğan’ın başkanlık sistemi hedefiyle ilk defa halkın oyuyla seçilecek. Üç adayın yarışacağı seçimlerde birçok yönden tartışılmaya devam ediyor. Yeni seçilecek Cumhurbaşkanı, Cumhuriyet tarihinin 12. Cumhurbaşkanı olarak Çankaya Köşküne oturacak.
İlk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'den son Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'e kadar birçok asker, siyasetçi ve hukukçu Cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi. Bu zaman diliminde Cumhurbaşkanları neler yaptı, hangi görevlerde bulundu, hangi tartışmaların içinde kaldı... Kısa bir Cumhuriyet Tarihi turuyla Çankaya Köşkünden kimler gelmiş, kimler geçmiş bir gözden geçirelim.

KURUCU CUMHURBAŞKAN
Mustafa Kemal, 15 yıl boyunca (29 Ekim 1923-10 Kasım 1938) Cumhurbaşkanlığı yaptı. Cumhuriyetin ilan edildiği tarihte yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Mustafa Kemal, 281 milletvekilinden oylamaya katılan 158'inin oyunu alarak Türkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı oldu. Mustafa Kemal, 1927 seçimlerinde 316 milletvekilinden oylamaya katılan 288'inin, 1931'de 317 milletvekilinin oylamaya katılan 289'unun, 1935'te 399 milletvekilinden oylamaya katılan 386'sının oyunu alarak üst üste dört dönem Cumhurbaşkanlığı seçildi.

HALEFTEN SELEFE

Mustafa Kemal yaşamını yitirdikten sonra 1938’de yapılan seçimde İsmet İnönü Cumhurbaşkanı oldu. İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı seçilmesi, Cumhuriyet tarihinin en tartışmalı konularından biri olmuştur. İnönü'nün Mustafa Kemal'le yaşadığı gerilim ve ayrılık bu fikrin temel noktası olmuştur. Mustafa Kemal sağlığının son zamanlarında İsmet İnönü'yü başbakanlıktan istifa ettirerek yerine Celal Bayar'ı göreve getirmişti. Mustafa Kemal’den sonra Çankaya Köşküne kimin oturacağı konusunda ismine sıcak bakılmazken İnönü, böyle bir ortamda Genel Kurmayın da desteğini alarak TBMM tarafından Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanlığı döneminde, 2. Dünya Savaşı sırasında Türkiye dış politikasının birinci elden belirleyicisi ve yürütücüsü olmuştur.     
12 yıl boyunca (11 Kasım 1938 - 22 Mayıs 1950) Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten İsmet İnönü, selefi Mustafa Kemal gibi dört defa Cumhurbaşkanı seçildi. 1938, 1939, 1943 ve 1946 yıllarında üst üste dört defa Cumhurbaşkanı seçilen İsmet İnönü sadece 1946 seçimlerinde oybirliğiyle değil oyçokluğuyla göreve geldi.

DARBEYLE İNDİRİLEN CUMHURBAŞKAN
Üçüncü Cumhurbaşkanı ise Celal Bayar… 1950-1960 yılları arasında Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten Celal Bayar, 1950, 1954 ve 1957 yıllarında üç defa Cumhurbaşkanı seçildi. İlk yedi Cumhurbaşkanlığı seçimi içinde asker kökenden gelmeyen tek Cumhurbaşkanıdır. Celal Bayar 27 Mayıs darbesiyle birlikte görevine son verildi. Darbe sonrası Yassıada Mahkemelerinde Menderes ve ekibiyle birlikte yargılanan Bayar’ın, yaş haddinden dolayı idam cezası müebbet hapse çevrildi. Bayar, aynı zamanda darbeyle görevden alınan tek Cumhurbaşkanıdır.

27 MAYISIN CUMHURBAŞKANI
Cemal Gürsel, 27 Mayıs darbesinin ertesinde Cumhurbaşkanı seçildi. Darbeyi yapan Milli Birlik Komitesi üyelerinin başına getirilen Gürsel, Cumhurbaşkanlığına giden süreçte Türk Silahlı Kuvvetleri Başkomutanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı görevlerinde bulundu ve yeni bir hükümeti kurdu. 1961 Anayasası ile birlikte Cumhurbaşkanlığı süresi bir defa seçilmek kaydıyla 7 yıl olarak belirlendi. Darbe sonrası yapılan 1961 seçimlerinden sonra oluşturulan TBMM tarafından dördüncü cumhurbaşkanı olarak Çankaya Köşküne çıkarıldı. Gürsel, 1966 yılında başlayan rahatsızlığından ötürü TBMM kararıyla cumhurbaşkanlığı görevine son verildi.

İKİ ASKER İKİ CUMHURBAŞKAN
28 Mart 1966-28 Mart 1973 yılları arasında dönemin eski Genel Kurmay Başkanlarından Cevdet Sunay, Gürsel’in rahatsızlığı nedeniyle TBMM tarafından beşinci cumhurbaşkanı olarak seçildi. Cevdet Sunay'ın görev süresinin dolmasının ardından Kuvvet Komutanlığı ve çeşitli Büyükelçiliklerde görev alan Fahri Korutürk altıncı Cumhurbaşkanı seçildi ve görevini 1980 yılına kadar sürdürdü.

ASKER KÖKENLİ SON CUMHURBAŞKANI
Ve Kenan Evren!... Darbe sonucu hazırlanan 1982 Anayasasının oylanmasından sonra Cumhurbaşkanı oldu. Askeri darbenin başrol oyuncusu olarak Cumhurbaşkanı görevine getirilen ikinci isim Kenan Evren’dir. Birincisi ise Cemal Gürsel’dir. Kenan Evren aynı zamanda asker kökenli Cumhurbaşkanları kuşağının son halkasıdır. Kenan Evren'in Cumhurbaşkanlığı 12 Eylül darbesinin kurumsallaştığı döneme denk gelmektedir. Seçilmeden Cumhurbaşkanı olan Kenan Evren, görev süresi boyunca ismi faili meçhul cinayetlerle, işkencehaneleriyle ve onayladığı idam kararlarıyla ön plana çıktı. Erdal Eren için söylediği "asmayalım da besleyelim mi" sözü hafızalara kazındı.

ÇANKAYA'DA SİYASETÇİ CUMHURBAŞKANLAR
Cumhuriyet tarihinin en kısa Cumhurbaşkanlığı yapan ismi sekizinci Cumhurbaşkanı Turgut Özal'dır. Diğer bir özelliği ise askeri gelenekten gelmeyerek seçilen ikinci Cumhurbaşkanıdır. 1989 yılında Kenan Evren'in görev süresinin dolmasının ardından TBMM'de yapılan seçimlerde Çankaya Köşkü'ne oturdu. Mecliste sandalyesi bulunan SHP ve DYP; Turgut Özal'ın Cumhurbaşkanı adaylığını desteklememiş ve Meclis’te yapılan seçimlere katılmayarak boykot etmiştir. Özal seçildikten dört yıl sonra 1993'te görevi devam ederken yaşamını yitirdi. Özal'ın Cumhurbaşkanlığı döneminde en çok tartışılan konuların başında Körfez Krizi sırasında takındığı tutum gelmektedir.
1991 seçimlerinden sonra DYP ile SHP koalisyonunda başbakan olarak görev yapan Süleyman Demirel, Turgut Özal'ın ölümün ardından TBMM tarafından Cumhurbaşkanı seçildi. Demirel, 16 Mayıs 2000 günü görev süresini tamamladı. Demirel ise 28 Şubat sürecindeki tutumuyla eleştiri oklarının hedefi olmuştur.

ANAYASA KİTAPLARI VE VETOLAR DÖNEMİ
Hukukçu kimliği nedeniyle MHP-DSP-ANAP gibi iktidar partileri ve FP ve DYP gibi ‘muhalefet’ partilerinin ortak aday olarak gösterdiği A. Necdet Sezer, 2000 yılında Cumhurbaşkanı seçildi. Yedi yıllık Cumhurbaşkanlığı sırasında hükümetlerin çıkarmak istediği birçok KHK ve kanun tasarılarını veto etmesiyle dikkat çekti. Kendisini Cumhurbaşkanı yapan DSP-MHP ve ANAP koalisyonunun birçok kanun tasarısını meclise geri göndermesi dönemin hükümet temsilcileri tarafından birçok kez eleştirildi. 19 Şubat 2001'deki Milli Güvenlik Kurulu Toplantısında dönemin başbakanı Bülent Ecevit'e Anayasa kitapçığını fırlatması gerilimi daha da büyüttü. Hemen akabinde 2001 ekonomik krizi patlak verdi. Ahmet Necdet Sezer AKP hükümetleri döneminde de birçok kanun tasarısını veto etti ve AKP hükümeti temsilcileriyle de gerilim yaşadı.
 
EŞİ BAŞÖRTÜLÜ İLK CUMHURBAŞKANI
AKP'nin adayı olarak 2007 yılında yapılan seçimlerde Cumhurbaşkanı seçildi. Ulusalcı çevrelerin düzenlediği Cumhuriyet mitinglerinin ertesinde yapılan seçimlerde eşinin türbanlı olmasının birçok tartışmaya neden oldu. Cumhuriyet tarihi boyunca ilk defa eşi türbanlı olan bir Cumhurbaşkanı Çankaya Köşküne oturdu. Cemaat-AKP çatışmasına kadar Hükümetle uyumlu bir görüntü çizen Abdullah Gül, Gezi direnişi, 17 Aralık, twitter, youtube ve cemaat konularında yer yer hükümetten farklı tutumlar aldı. Şu an görevine devam eden Gül, kısa bir süre sonra Çankaya'ya veda edecek....    

CUMHURBAŞKANLIĞI İSTATİSTİKLERİ
-Asker kökenli Cumhurbaşkanları; Mustafa Kemal, İsmet İnönü, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve Kenan Evren'dir. Siyasetçi Cumhurbaşkanlar ise Celal Bayar,  Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Abdullah Gül'dür. Ahmet Necdet Sezer ise hukukçudur.  
-Mustafa Kemal ve İsmet İnönü dörder kez, Celal Bayar üç kez üst üste Cumhurbaşkanı seçildi.  
-Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Kenan Evren, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer, Abdullah Gül yedişer yıl, Cemal Gürsel beş, Turgut Özal dört yıl Cumhurbaşkanlığı yaptı.
-En uzun süre görev yapan 15 yılla Mustafa Kemal.
-En kısa süre Cumhurbaşkanlığı yapan 4 yılla Turgut Özal.
-Mustafa Kemal ve Turgut Özal görev süreleri devam ederken yaşamını yitirdi.
-Cemal Gürsel ve Kenan Evren darbe sonucu Cumhurbaşkanı oldu.
-Seçilmeden Cumhurbaşkanı olan tek kişi Kenan Evren...