Savaş yerine spor

Lorenz insanoğlunun en azından Homeros’dan beri bütün ayrıntılarıyla hayatın en temel sosyal “ilişkilerinden” biri olarak kaydedilmiş  savaşın sınıfsal, siyasal, vb nedenlerine girip insanın kendi türünü öldürme davranışını açıklayıcı nedenlerle ilgilenmiyor. Musa’nın 1 kitabı sayılan Yaratılış bölümünde Habil-Kabil husumetini “öldürmenin” açıklayıcı (ilk) nedeni olarak görmeyecek kadar güvenilir bir bilim insanı Lorenz.Ama umutsuz. “İyi ki spor var”, diyor. En geniş anlamıyla sporu ,daha doğrusu yarışmayı, müsabakayı, -aynen öteki türler gibi- simgesel, soyut yollardan bir üstünlük gösterisi olarak yorumluyor. Örneğin gelişmiş memelilerin cüsselerini kabararak, tüylerini dikleştirerek büyük göstermeleri, dişlerini, pençelerini tehdit aracına dönüştürerek  simgelerle, davranış işaretleriyle ulaşmaya çalıştıkları amaca (mesela) futbolcu attığı müthiş kafa gölüyle ulaşmaya çalışır. Oyunun ve oradan türeyen sporun kültürel tarihi bir simgesel davranışların (simgesel üstünlük kanıtlamaların) öteki adıdır, demek doğru olmalı. Ne acıdır ki, günümüzde sıklıkla, simgelerle, soyut işaretlerin üstünlüğünün (mesela sayı, puan fazlalığı) kabulüyle son bulması gereken rekabet, tam da bu ara aşamayı gerçek bir felakete, ölümlerle sonuçlanan çatışmalara geçişin basamağına dönüştürebiliyor. Soyutlayıcı işaretlerin sağladığı zafer toplumun sayısız alanlarından gelen çelişkileri, kaldırılmaz sorunları, sosyal ihtilafları çözecek mücadelenin yerini tutamıyor çünkü. Lorenz bunun farkında olmasa, “temenni ve avuntu” olarak spora işaret etmezdi, diyorum. Kuzey Kore’ye gidecek Harlem Glauberts efsanesi, elbette savaşmak yerine soyut işaretlerin üstünlük kararına saygı gösterelim, diyemez. Sonucu baştan belli bir “güç yoklamasının” bu çeşidini öneremez.  Ancak gene de rekabetin, üstünlük gösterisinin en az onur kırıcı, öfkelendirici biçimi olan-ihtilaflı ülkeler arasındaki- modern müsabakaların ya da sportif gösterilerin,diyalog kurma arayışının etkili bir aracı olduğu kesindir. Bu bile sporun kırk çeşit işlevine ne zamandır uluslar, ülkeler arası ilişkilerde bir türlü sondaj aracı da olduğunu göstermektedir. Yapılması amaçlanan sondaj işlemi ise çok katmanlıdır.

*İstanbul Üni. Öğretim Görevlisi