Kent hakkı bağlamında ulaşım: Adalar

Geçen hafta kent hakkı bağlamında ulaşımı ele alırken, bir örnek olarak Adalar’daki ulaşım tartışmalarına değinmiştim (1). Yazının yayımlandığı günden itibaren Adalar’ın ulaşım sorunu daha da görünür bir çatışma mevzusu oldu. 

Şundan dolayı; Adalarda yaşayan halkın, büyüklüğü nedeniyle “azmanbüs” olarak isimlendirdikleri ve 4 bin üzerinde imza ile itiraz ettikleri araçlar Büyükada’da faaliyete geçti. Buna karşı eylem yapan halka çevik kuvvet saldırdı ve göz altılar oldu. 

Bu yazıda kent hakkı ve ulaşım ilişkisini son olaylar bağlamında Adalar üzerinden biraz daha açmak istiyorum. 

Kapitalist kentleşme politikası, Adalar gibi doğal değerleri güçlü bir yerleşimi öncelikle turistik bir değer olarak ele alıyor. Diğer bir deyişle Adalara, kullanım değerini iyileştirecek bir yaklaşımdan ziyade, dönüşüm değerine yönelik müdahalelerle yaklaşıyor. Bunu Adaların koruma-kullanma dengesini kurmayan mevcut planlama sürecinden açıkça okumak mümkün. 

Asu Aksoy ve Burçin Altınsay’ın Açık Radyo için hazırladığı “Kültürel Miras ve Koruma: Kimin İçin, Ne İçin” isimli programda, 17 Haziran 2024 günü ele alınan konu, askıya çıkan İstanbul Adalar Koruma Amaçlı Revize Planlar’dı (2). 

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hazırlanan ve yaklaşık bir sene önce askıya çıkarılan Adalar koruma amaçlı planlarına itirazlar edilmiş, yürütmeyi durdurma talepli davalar açılmıştı. Şimdi 6 Haziran 2024’te planlar Bakanlık tarafından yeniden askıya çıkarıldı ve yine bir aylık itiraz süresi var. Aksoy ve Altınsay’dan alıntılarla sürecin arka planını yorumlayalım;

“Adalar ilçesinin önemli kısmını orman alanları kaplıyor; Adaların tümü kentsel sit, doğal sit ve arkeolojik sit alanları olarak ilan edilmiş durumda. Bu alanlar yer yer birbiriyle çakışmakta. Adalar kentsel, kültürel ve doğal mirası bakımından büyük titizlikle korunması gereken bir yer. Adalar aynı zamanda 2021 yılında Cumhurbaşkanlığı kararı ile ilan edilen Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içinde yer alıyor. Adaların ÖÇKB sınırı içine alınmasıyla planlama yetkisi yerel yönetimden alınarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na geçti; koruma amaçlı planların bakanlık tarafından yapılıyor olmasının sebebi bu.

Askıya çıkarılan yeni revize planda planlanan beş adanın kıyı kenar çizgisinin deniz tarafı yani Adaların kıyıları, plan onama sınırının dışında tutulmaya devam edilmiş. Adaların denizle buluştuğu ve bir kısmı dolgu alanı olan bu kıyı alanları Adaların kara kısmından koparılmış ve plan kapsamı dışında bırakılmış. Bu durum bir yıl önce ilk askıya çıkan planda da böyleydi ve herhangi bir gerekçelendirme yapılmamıştı. Oysa kıyılara yüklenecek her türlü işlev, adaların kimliğine doğrudan etki edecek kararlar olacaktır. Ayrıca, kıyıların denizle buluştuğu alanlar adalıların ve ziyaretçilerin ulaşmak istediği önemli destinasyonlar ve nasıl planlanacağı ve nasıl yönetileceği bu planların konusu olarak ele alınması gerekirken, bu temel ilkeye revizyon planda da uygun davranılmamış olduğunu görüyoruz.”

Buraya kadar olan kısımdan, Adaların planlama yetkisine temellük eden bir hukuki süreç yürütüldüğünü okuyoruz. Yetkiyi ele alan kurumun yaptığı ise, Adaların korumaya değer niteliklerine bütüncül olarak yaklaşmak yerine, bir yandan özel çevre koruma ilanı yapıp, diğer yandan ada gibi temel özelliği anakaradan gayrı sularla çevrili bir kara parçası olan yapılı çevrenin denetimini parçalayacak bir süreci tesis etmek. Bu tutum, bize daha en baştan koruma amaçlı bir imar planından uzaklaştığımızı gösteriyor. Bundan sonrası da çorap söküğü gibi devam ediyor. 

“Revize planın karar üretmediği bir başlık da ulaşım. İlk askıya çıkan plan Ulaşım Planı yapılmamış olduğu için ulaşıma ilişkin planlama kararlarını kapsamına almamıştı. Aradan geçen bir yıla yakın zamanda Ulaşım Planı’nın yapılmadığı biliniyor ve ulaşıma ilişkin plansızlık durumu revize planda da devam ediyor. Oysa büyük bir turizm baskısı altında olan adalarda ulaşım talebinin nasıl yönetileceği ve mekânsal planlara ulaşım kararlarının nasıl yansıtılacağı konuları aciliyet kazanmış durumda.”

Belirsiz bırakılan plan kararlarını parçacıl çözümler doldurur ki halihazırdaki süreç o şekilde işliyor. Nihayetinde gitgide artan bir çatışma konusu olan ulaşım sorunsalına dair bütüncül bir yaklaşım halen yok. Zira sistem kök sorunu çözmek yerine, sorun/kriz yaratan durumdan besleniyor. Çatışma doğduğu müddetçe sistem kazançlı çıkıyor. 

“Adalar Koruma Amaçlı Planları’nın ele alması gereken bir diğer çok önemli başlık orman alanlarının nasıl korunacağı olmalı. Ancak revize edilmiş plan notlarında Adalar ilçesi ormanlarını koruyacak uygun kararlar üretilmediğini görüyoruz. Bu durum Adaların önemli bir kısmını oluşturan orman alanlarının turizm amaçlı kullanıma açılması gibi uygulamaları ilerde getirebilir. Revize planlarda ticaret alanlarının daraltılması gibi olumlu bir takım kararlar da var.” 

Görüldüğü üzere, adaların sorunlarını kökünden çözmek yerine kısmen ele alan bir planlama süreci karşımızda. Bunlara karşı mücadele yürütenler var. Ancak iç içe geçen bu sorunlara karşı yürütülen mücadelede, sorunun neresinden tutulacağı, hangi kuruma nasıl itiraz edileceği veya direnişin ne şekilde örgütleneceği gitgide zorlaşıyor. İnsanlar üzerinde mütemadiyen arzu ve rıza üreten sistem, mücadele içindeki parçalanmışlığı kapıyor ya da sisteme uyumlandırıyor. 

Ezcümle sorun çözmek yerine, yeni sorunlar üreten bir planlama yaklaşımına zorunlu itirazların bizi dönüştürücü bir yere taşımayacağı açık. Önümüze sunulan göstermelik halk katılım toplantıları, sadece teknik sorunmuş gibi uzmanlara bırakılan planlama süreçleri, bu denli politik bir atmosferde adil bir kentleşmenin yolunu açmıyor. O zaman önümüzde tek bir yol kalıyor; kök soruna eğilen bir mücadele yürüterek süreçlere müdahil olmak. Bu yolda yapılacak şeylerin başında da ilk iş kendi karşı-hegemonya pratiklerimizi geliştirmek. Bunu ilerleyen haftalarda farklı olgular üzerinden tartışmaya devam edeceğim...

1. https://www.evrensel.net/yazi/95020/kent-hakki-baglaminda-ulasim
2. https://acikradyo.com.tr/program/226263/kayit-arsivi