Ukrayna'da krizin kronolojisi

Mithat Fabian SÖZMEN

Ukrayna, barındırdığı toplumsal gerginlik potansiyeliyle, Suriye’de Rusya kampı karşısında aradığını bulamayan ABD ve Batı’nın güçlü bir kartıydı. Kasım 2013’te Yanukoviç hükümetine karşı başlayan ve hızlıca yükselen protestolar, Rusya yanlısı iktidarı devirse de Avrupa sınırları içerisinde 21. yüzyılın en kanlı savaşını doğurdu.

Vekalet savaşlarının Avrupa ayağı, 2014 Nisanından  bu yana Doğu Ukrayna’da sınırları değiştirdi, 5 binin üzerinde can aldı ve büyük bir insani trajedi doğurdu.  Son dönemde Rusya’nın askeri ve siyasi desteğini sahaya yansıtan Kiev hükümeti karşıtı güçler, önemli kazanımlar elde etse de büyük kayıplar da verdi. ABD’nin bölgeye askeri yığınağı ise kısa sürede bir ateşkese varılamazsa savaşın daha da şiddetleneceği uyarısını yapıyor. Yıllardır, ülkedeki AB yanlısı muhalefetin en büyük hamisi olan Almanya dahi Rusya ile ticari ilişkileri sebebiyle işlerin, Doğu Ukrayna’da aldığı halden memnun değil ve Fransa ile arabuluculuk görüşmelerine öncülük ediyorlar. 

Yaptırımlar ve petrol fiyatları müdahalesiyle ekonomik bir savaşa da dönüşen gerginliğin Batı tarafındaki esas aktörü ABD. 

Putin’in sıkça dile getirdiği üzere “Kazananı olmayan bu savaş”ın sona erdirilmesinde Washington’un ne yapacağı merak ediliyor. Son dönemde sıkça “Yeni Soğuk Savaş” uyarıları yapılırken ABD’nin çökertmeye uğraştığı Rusya ekonomisi karşısında (ki petrol fiyatları hamlesi aynı zamanda kampın müttefiki Venezuela’yı da etkiliyor) elde ettiği güçlü pazarlık kozundan henüz feragat etmesi beklenmiyor. 

Vekalet savaşını kenardan izleyen milyonlar, olumlu bir geleceğe işaret etmezken artık umutlar Minsk'teki ateşkes kararının uygulanmasında. Avrupa’nın son 15 ayına damga vuran Ukrayna krizinde yaşananları kronolojik olarak yeniden hatırlattık:

YANUKOVİÇ, AB’Yİ KIZDIRIYOR

7-21 Kasım 2013: Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç, yolsuzluk suçuyla cezaevinde bulunan eski ‘Turuncu Devrim’ kraliçesi Timoşenko’nun özel bir izinle Almanya’da tedavi edilmesine izin vermedi.  Yanukoviç, AB’yi kızdıran bu kararının ardından AB ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşması müzakerelerini de durdurdu. Rusya, müzakerelere karşı çıkıyordu. Ukrayna iki karşıt kampın dayatmaları arasındaydı ancak doğu komşusuyla olan hayati ticari anlaşmalar bu kararların alınmasında etkili oldu. AB’nin vaatleri Ukrayna’nın ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktı.

EUROMAIDAN: HALK SOKAKTA

22 Kasım-12 Aralık 2013: Art arda yaşanan gelişmeler kısa sürede başkent Kiev’in Avrupa Meydanı’nda(Euromaidan) toplanan kalabalıklar tarafından protesto edilmeye başlandı. 2 bin dolayındaki protestocu sayısı ilerleyen günlerde on binleri buldu. Yer yer hükümet binalarını işgal eylemleri, polis ve Berkut adı verilen özel birliklerin saldırıları gerçekleşti. Lenin heykelleri yıkıldı. Protestocular arasında Rusya karşıtı milliyetçiler, AB yanlısı liberaller ve Neonaziler öne çıkarak inisiyatifi ele geçirdi.

BATI EYLEMLERİ, RUSYA HÜKÜMETİ DESTEKLEDİ

14-15 Aralık 2013: Avrupa Parlamentosu üyeleri, Euromaidan’da 200 bine yaklaşan kalabalığa AB yanlısı mesajlar verdi. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, meydandakilere ABD’nin desteğini açıkladı.
 

17-19 Aralık 2013: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Yanukoviç bir araya gelerek Ukrayna-Rusya eylem planını imzaladı. Buna göre Rusya, Ukrayna ile 15 milyar dolarlık doğal gaz ve kredi anlaşmaları imzaladı. Rusya, bu anlaşmada Ukrayna’ya gönderilen doğal gazın bin metreküpünü 400 dolardan 268 dolara düşürdü.

16 Ocak 2014: Ukrayna Parlamentosu, yeni gösteri yasasını hayata geçirdi. Buna göre hükümet binaları ve çevresinde barikat oluşturanlara ağır cezalar getirildi.

İLK ÖLÜM VE ŞİDDET YÜKSELİYOR

21 Ocak 2014: Protestolarda ilk ölüm yaşandı. Bir gösterici barikattan düşerek yaşamını yitirdi. Ertesi gün bir kişi daha polis kurşunuyla yaşamını yitirdi.

18-20 Şubat 2014’te şiddet olayları büyüdü. 10’u polis 88 kişi yaşamını yitirdi.

YANUKOVİÇ’İN SONU

20-23 Şubat 2014: Yanukoviç, muhalefetin üç temsilcisi Kliçko, Yatsenyuk ve Tyagnibok ile başkanlık sarayında, Almanya, Fransa ve Polonya dışişleri bakanı ve tarafsız bir gözlemcinin huzurunda görüştü. Göstericilerin taleplerini kabul ederek 2004 Anayasası’na, yani cumhurbaşkanlığı sistemine dönüleceğine ve Aralık ayında başkanlık seçimleri yapılmasını kabul etti. Yanukoviç bunun ardından Rusya desteğini kaybetti ve Kiev’den kaçtı. 22 Şubat’ta Yuliya Timoşenko serbest bırakıldı. Yanukoviç 23 Şubat’ta görevden alındı. Rusçanın ülkenin anadillerinden biri olma statüsü kaldırıldı. Bu hamle Rus kökenli ve Rusça konuşan ülkenin doğusundaki halkta öfkeyi artırdı. Ülkenin bu bölgesi aynı zamanda sanayinin merkezi olma özelliğini de taşıyor.

SIRA ‘YENİ MUHALEFET’TE

26 Şubat-28 Şubat 2014: Ülkenin güneyindeki Kırım’da stratejik bölgeler Rusya yanlılarının kontrolüne geçti. Sergey Aksonov, ‘Özerk Kırım Cumhuriyeti’nin başbakanı seçildi. Ukrayna yaşananları “Rus işgali” olarak değerlendirdi.

1-6 Mart: Ukrayna’nın doğu ve güneydoğusunda eylemler başladı. Hükümet binaları Kiev’deki yeni siyasi güce tepki gösterenler tarafından işgal edildi. Putin, Rusya parlamentosundan Ukrayna’ya askeri müdahale yetkisi aldı.

KIRIM’IN İLHAKI

16 Mart: Kırım ve Sivastopol’da referandum düzenlendi.  Katılımcıların yüzde 95’i Rusya’ya katılmayı destekledi. 18 Mart’ta Rusya ile Kırım arasında ilhak anlaşması imzalandı.

SAVAŞIN VE ‘HALK CUMHURİYETLERİ’NİN DOĞUMU

6-15 Nisan:  Kırım benzeri bir ilhak talebiyle Donetsk, Luhansk ve Harkov’da eylemler yapıldı. Hükümet binaları işgal edildi. En geç 11 Mayıs’ta referandum düzenleneceği açıklandı. 7 Nisan’da Donetsk Halk Cumhuriyeti, 27 Nisan’da Luhansk Halk Cumhuriyeti kuruldu. 12 Nisan’da pek çok kentte hükümet binaları ele geçirildi. Ukrayna, Kırım’ın Rusya işgali altında olduğunu ilan etti.

CENEVRE MUTABAKATI

17-23 Nisan: Tansiyonun düşürülmesi amacıyla Cenevre’de varılan mutabakatla Doğu ve Güney Ukrayna’da devlet binalarını ele geçiren grupların silahlarını teslim ederek binaları boşaltması, Kiev’in de bu eylemler için genel af ilan etmesi kararlaştırıldı. Ancak Cenevre mutabakatının ömrü uzun olmadı. Devlet binalarını işgal eylemleri ve Ukrayna ordusunun saldırıları sürdü.

24 Nisan: Ukrayna ordusu Donetsk’e bağlı Slovyansk’a karşı büyük bir operasyon başlattı. Slovyansk’taki Kiev yönetimi karşıtlarının belediye başkanı ilan ettiği Vyaçeslav Ponomarev “Burayı Stalingrad’a çevireceğiz” dedi. Ukrayna hükümeti, Slovyansk geri alınana kadar kentin tamamen kuşatma altında tutulacağını açıkladı. Kiev karşıtı güçler 5 Temmuz’da çekilene kadar operasyon sürdü. Mariupol, Kramatorsk ve Andriivka da şiddetli çatışmaların yaşandığı diğer kentler oldu.

7 Mayıs: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Donetsk’teki Kiev hükümeti karşıtlarına 11 Mayıs referandumunu ertelemeleri çağrısı yaptı. Ancak Donetsk Halk Cumhuriyeti lideri Denis Puşilin, referandumun ertelenmeyeceğini söyledi.

DOĞUDA REFERANDUM

11 Mayıs 2014: Donetsk’teki referanduma katılanların yüzde 89’u Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin kendi kendisini yönetmesi konusunda oy kullandı. Referanduma katılım oranının yüzde 75 olduğu duyuruldu. Referandum sonucunun açıklanmasının ardından Donetsk Halk Cumhuriyeti lideri Denis Puşilin bölgedeki tüm Ukrayna askerlerinin işgal gücü olarak kabul edileceğini ilan etti. Luhansk’ta ta katılım oranı yüzde 81, ‘Evet’ oranı yüzde 96 çıktı.

OLİGARK AHMEDOV SAFINI BELLİ ETTİ

15 Mayıs-19 Mayıs: Mariupol kentinde, Donetsk bölgesinin en büyük oligarkı Rinat Ahmedov, Kiev hükümetinden yana taraf alarak holdingine bağlı fabrikaların işçileri ve yerel polisle birlikte isyancılara karşı kampanya başlattı. 

‘YENİ RUSYA’ OLUŞUMU

24 Mayıs: Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti’ni birleştirme amacıyla konfederal Yeni Rusya(Novorossiya) devletinin kuruluşu ilan edildi.

POROŞENKO BAŞKAN SEÇİLDİ

25 Mayıs: Ukrayna’da başkanlık seçimleri yapıldı. Petro Poroşenko oyların yüzde 54’ünü alarak yeni devlet başkanı seçildi. Yuliya Timoşenko ise yüzde 12.8 oy aldı.

20 Haziran: Poroşenko, 15 maddelik bir “Barış Planı” hazırladı. Rusya Devlet Başkanı “Barış Planı”nın maddelerini “ültimatom” olarak değerlendirdi. 

SİVİL UÇAK DÜŞÜRÜLDÜ: 

17 Temmuz: Ukrayna hava sahasında Malezya Havayollarına ait yolcu uçağı vurularak düşürüldü. 298 kişi yaşamını yitirdi. Kiev hükümeti saldırıyı isyancıların gerçekleştirdiğini iddia etti. AB ve ABD, 
Rusya’ya karşı yeni yaptırımları gündeme getirdi. Rusya ve isyancılar iddiaları reddederek Kiev hükümetini suçladı.

ERKEN SEÇİM KARARI

25 Ağustos: Poroşenko, parlamentoyu feshetti. 26 Ekim’de erken seçimlerin düzenleneceğini açıkladı. Poroşenko parlamentoyu fesih gerekçesi olarak “dikta rejimi kararları nedeniyle ülkenin karışmasını” gösterdi. Parlamentodaki vekillerin çoğunluğunun ayrılıkçıları desteklediğini belirten Poroşenko, “tüm demokratik güçlere” seçimlere katılma çağrısı yaptı.

NAFİLE BARIŞ PLANI

5 Eylül: Minsk Barış Planı imzalandı. Ateşkes ilan edildi. Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti Aralık ayında Ukrayna yasalarına tabi olarak seçim düzenlemeyi kabul etti. Ancak ateşkes, sürekli ihlal edildi.

BATI YANLILARI SEÇİMLERİN GALİBİ

26 Ekim: Erken seçimlerden beklendiği üzere Batı yanlısı partiler galip çıktı. Poroşenko bloğu(sosyal demokrat) birinci, Halkın Cephesi(merkez sağ) ikinci oldu. Rusya yanlısı ‘Muhalif Blok’ yüzde 9.43’le dördüncü, Yuliya Timoşenko’nun Anavatan partisi ise yüzde 5.68’de kaldı. Seçimler, Donbass bölgesi ve Kırım’da gerçekleştirilemedi. Katılım yüzde 52.42’de kaldı. 1991’den bu yana ilk kez komünist parti parlamentoda temsil edilmezken faşistler parlamentoda toplam 7 sandalye kazandı.

31 Ekim: Rusya, AB’nin arabuluculuğuyla kış boyunca Ukrayna’ya(dolayısıyla Avrupa’nın kalanına da) doğal gaz sevkiyatı yapmaya devam kararı aldı.

DONBASS’TA SEÇiMLER

2-3 Kasım 2014: Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri’nde seçimler yapıldı. Donetsk’te Donetsk Cumhuriyeti Partisi oyların yüzde 68.35’ini alarak, Özgür Donbass’ı geride bıraktı ve seçimi kazandı ve Aleksandr Zakharchenko Donetsk Halk Cumhuriyeti başkanlığı görevini seçim sonrası da sürdürmüş oldu. Luhansk’ta ise Luhansk Bölgesi için Barış Partisi yüzde 69.42 oyla birinci geldi. Igor Plotnisky başkanlığını sürdürdü. Katılımın yüzde 60’ın üzerinde olduğu açıklandı. Kiev yönetimi seçimlerin şaibeli olduğunu iddia etti ve Minsk anlaşmasının vaatlerinden biri olan Donetsk ve Luhansk’a özel statü verilmesi maddesinin iptal edilmesini önerdi.

15 Kasım: Avustralya’daki G20 toplantısında Batılı liderler, Vladimir Putin’i izole etti.

4 Aralık: Putin, ulusa sesleniş konuşmasına Ukrayna’da Yanukoviç hükümetinin Batı’nın faşist güçlere verdiği destekle yasadışı bir şekilde iktidardan düşürüldüğünü söyledi. 

RUSYA EKONOMİSİ KRİZDE

16 Aralık: OPEC, petrol üretimini azaltmama kararı alarak petrol fiyatlarının düşmesine neden oldu. Rusya ekonomisi ve ruble, karardan derinden etkilendi. Bu kararın Rusya ekonomisini çökertmek için ABD ve müttefikleri tarafından aldırıldığı öne sürüldü.

29 Aralık: Ukrayna Parlamentosu 2010 yılında yapılan yasal düzenlemeyle kabul edilen ‘tarafsızlık statüsünü’ iptal etti. Cumhurbaşkanı Poroşenko, Ukrayna’nın tek alternatifinin Batı ile entegrasyon olduğunu söyledi. Rusya ise bu adımın çatışmaları tetikleyeceği uyarısında bulundu.

İSYANCILAR İLERLİYOR

5 Ocak 2015: Ukrayna’da şiddet yayılırken Fransa ve Almanya da arabuluculuk çabalarını sürdürdü. Fransa Devlet Başkanı François Hollande, Rusya’nın olumlu adımlar atması halinde yaptırımların yumuşatılması çağrısında bulundu.

22 Ocak: Ocak ayında isyancıların askeri hamlesi genişlerken yoğun çatışmalar sonucu stratejik önemi büyük olan Donetsk Havaalanı Kiev hükümeti karşıtlarının eline geçti. 

27 Ocak: Ukrayna Parlamentosu, Rusya’yı saldırgan devlet, Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri’ni ise terörist ilan etti.

Şubat 2015: Savaş sürerken isyancılar, 8 bin Ukrayna askerinin bulunduğu Debaltseve’yi tamamen kuşattı. Liman kenti Mariupol, şiddet eylemlerinden nasibini ağır şekilde aldı. Mariupol çevresinde oluşturulan aşırı milliyetçi Kiev hükümeti yanlısı milis gücü çok sayıda köyü ele geçirdi. Minsk’te yeni ateşkes görüşmeleri yapılması kararı alındı. Anlaşmaya varılamaması halinde Bahar ayıyla birlikte savaşın bilançosunun çok daha ağırlaşması bekleniyordu, bu açıdan bir ateşkes kararının çıkmış olması olumlu ancak diğer ateşkes anlaşmaları gibi havada kalmaması şartıyla

DOĞU UKRAYNA’DA SAVAŞIN NOTLARI

BM’nin Şubat rakamlarına göre;

* Çatışma bölgelerinde 5.2 milyon insan yaşıyor.

* 5 bin 500’ü aşkın insan yaşamını yitirdi, 13 bini aşkın insan yaralandı.

* 120 bine yakını çocuk, 980 bin kişi göç etmek zorunda kaldı.

* 400 bini Rusya’ya olmak üzere 600 bin kişi komşu ülkelere kaçtı.