Fatih’in yiyemediği sebze: Patates

Sennur SEZER

Fatih Sultan Mehmet’in onca gücüne karşılık bir tabak melemen, bir sahan patates kızartması, bir domates söğüş yiyemediğini bilirsiniz elbet.Çünkü domates, patates, yeşil biber (üstelik mısır, taze fasulye) Amerika kıtasından gelmiştir. Patates yoksul ülkelerin ümidi olmuş, Irlanda patates ürünü hastalık yüzünden azalınca  kalabalıklar biçiminde ABD’ye göç etmiştir.
Patatesin anavatanının Güney Amerika olduğu kabul edilir. Patatesin insanlarca yetiştirilmesinin yani tarımının günümüzden 7000 yıl önce Peru’da yapıldığı kanıtlanmış.  
Patates, toprak altında kalan yumruları dışında çiçekleri ve yeşil bölümleri  zehirli bir bitkidir.Patates yumrularının  nişasta halinde karbonhidrat, protein, vitaminler ve demir gibi besin değerleri taşıması, bazı hastaların beslenmesinde (ülser, diyabet vb) yer alışı  önemini arttırır.
Patates Avrupa’ya İspanyalı  fatihlerden Pedro Cieza de Leon tarafından 1570 yılında getirildi. 1850 yılında Rusya ‘dan Kafkasya yolu ile Türkiye ‘ye girmiş, ilk olarak Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesi yaylalarında yetiştirilmiştir. Patatesin, Adapazarı bölgesinde yetiştirilmesinde Hüdevandigar valisi Ahmet Vefik Paşa’ nın büyük rolü olmuş, patates yetiştiricilerine uygulanan vergi indirimleri patates tarımının  yaygınlığını sağlamıştır.
Patates, Avrupa’ya göre topraklarımıza geç girmiş ama mutfağımızda geniş yer tutmuştur. Külde ve tandırda pişmişine, haşlanmışına (kızartılmışına da)  otlar, baharat ve ekşilerle istenilen tadın verilebilişi deönemlidir. Börek içinde kıymaya destek olmuş, gözleme içi de yapılmıştır.
Saraylardan Uzak Lezzetler’in derleyicisi Vural Cömert , 5-6 kişilik  Patates Yemeği için,  5 orta boy patates, 1 orta boy soğan, 1 yemek kaşığı salça, 3 yemek kaşığı yağ ile keyfinize göre tuzu yeterli görür.
Patatesler soyulup dörde bölünür, yemeklik doğranmış soğan yağda pembeleştirilir, patatesler eklenerek beş dakika kadar yağda çevrilir sıcak su ve tuz eklenerek patatesler yumuşayana kadar pişirilir.
Aynı yemeği varlığınıza göre et, kıyma, pastırma , sucuk  vb ile pişirirseniz,patatesini de kızartırsanız, ateşte tutma biçimlerine göre musakka, oturtma, silkme, bastı adlarını alabilir.
Kürt Mutfağı kitabında Cemşit Bender patates yemeklerini şöyle sıralar: Petata Qelandi,Petata Qurşik, Petata Kifte,Tirşika Petate, Petata Tefşik, Patate Kelandi, Petate Agiri, Petate Hurkiri (Patates kızartma,yuvarlak patates kızartması/cips,patates köftesi,patates türlüsü, patates yemeği, patates haşlama,patates kebabı/közde patates,patates ezmesi). Petate Qelandi  patatesin kızartılarak pişirildiği bir yemektir,  etsizdir. Etli tek yemek Tirşıka Petata dır.
Patate Hurkiri (ezme patates),
Patateslerin  kabuğuyla haşlanıp, soyulduktan sonra ezilip, tuz, biber, baharat,  salça ve kavrulmuş soğan eklenip ateş üstünde bir iki karıştırılmasıyla yapılır. Patatesin en pratik yanı et yemezlere de uygun yemekler yapılabilmesidir.
Patatesten çiğ köfte:   
3 orta boy patates (taze haşlanmış olmalıdır)   1 kuru soğan2 diş sarımsak, 4 çay bardağı çiğ köftelik bulgur, 1 yemek kaşığı biber salçası, 1 yemek kaşığı domates salçası, 1 tatlı kaşığı kuru nane, 1 çay kaşığı karabiber, 2 çay kaşığı kimyon, 3 yemek kaşığı pul biber (tepeleme) 3 yemek kaşığı nar ekşisi (limon suyu da ekleyebilirsiniz) 1 kahve fincanı zeytinyağı, 1 çay bardağı soğuk su (bulguru ıslatmak için)
Haşlanan patatesler rendelenir. Kuru soğan, sarımsak ve maydanoz ince doğranır. Köftelik bulgur ıslatılır. Baharatlar, rendelenen patatesin yarısı, salçalar yoğurma kabına alınır. Önce soğan, sarımsak, salça ve baharatlar karıştırılır. Bulgurla, patatesle karıştırarak yoğurmaya başlanır. Nar ekşisi eklenir.
Yoğururken, suyunu çekince biraz daha patates eklenir. Kurudukça ekleyerek patates bitirilir. Köfte yumuşayıp, kıvam alınca doğranmış maydanoz, zeytinyağı eklenir. İyice karıştırılıp, servis yapılır.