Ortadan kaybolan petrolün hikâyesi

ABD'li petrol devi Oxy'ye bağlı jeologlar, Latin Amerika'da çok geniş petrol yatakları bulduklarını düşündüklerinde, şirketin Los Angeles'da bulunan merkezinde büyük bir sevinç yaşandı. Eski ABD Başkan Adayı Al Gore ile yakın bağlantıları olan Oxy'nin yöneticileri, kendilerinden o kadar emindi ki, hissedarlarına Kolombiya'nın Samore bölgesinde 1.4 milyar, civar bölgelerde de 900 milyon varil petrol olabileceğini duyurdular. Oxy tarafından yapılan açıklamada, araştırmanın ve sismik çalışmaların 100 milyon dolardan fazlasının, Kolombiya devleti tarafından verilen arazideki araştırma ve sismik çalışmalar için kullanılacağı belirtiliyordu. Aynı araziden sağlanacak gelir 50 milyar doları bulacaktı, burası ülkenin en umut verici arazisiydi. Dünyanın en eski, en yabancı, en ruhani kabilesi olan U'wa'yı düşünen yoktu. U'wa kabilesi, atalarından bu yana, Oxy'nin petrol çıkarmak istediği alanlarda yaşıyordu. Sonunda, büyük şirketlere karşı yürütülen mücadelelerin belki de en tuhafını yürüten bu kabile, şirketin, yıllık 10 milyar dolarını boşa harcamasını sağladı.

U'wa'nın zaferi Oxy geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada bölgeyi "teknik nedenlerden dolayı" terk ettiğini ve kendilerine kullanmaları için verilen 2 bin kilometrelik alanı Kolombiya hükümetine iade ettiklerini açıkladı. Buna göre, 3600 metreye kadar inilmiş ama yalnızca az miktarda su ve doğalgaz bulunmuştu. Oxy'nin sözcüsü, "Biz hâlâ bölgede petrol yataklarının bulunduğuna eminiz. Ama yaptığımız araştırmaları ve yatırımlarımızı değerlendirdik ve devam etmeye gerek olmadığına karar verdik" diyordu. Hiç savaş ve çatışma yaşamadıklarını söyleyen U'wa kabilesi, Oxy'nin gidişiyle zaferini ilan etti ve Batı'ya bir mesaj gönderdi: "İnsanoğlunu kimse yok etmez. İnsan kendi kendini yok eder. Biz dünyaya zarar vermekten kaçınıyoruz; çünkü U'wa, yaşamını sürdürmek istiyor." Bağımsız jeologlara göre, bu kadar büyük yatırım yapan ve kendinden bu kadar emin olan bir şirketin tek bir denemenin ardından vazgeçmesi tuhaf. İsmini vermek istemeyen ve geçmişte Oxy için çalışmış olan bir Amerikalı jeolog, "İlk denemede petrol bulunmaması anormal değil. Kâr yüksek olacaksa araştırmaya devam etmek gerekir" diyor.

Petrol için dua Peki petrol nereye kayboldu? Oxy, bölgenin petrol bakımından zengin olduğunu söylüyor ve U'wa da aynı fikirde. Fakat bir farkla: U'wa, aylarca süren dualarının sonucunda, seçilmiş ruhani liderleri olan gizemli "werjayalar"ın, petrolü "şirketin kuyularından çektiğine" inanıyor. U'wa'nın karmaşık kozmolojisine göre, yerin altındaki dünya, yerin üstündeki dünyayı yansıtmakta. Petrol (U'wa dilinde ruira) dünyanın kanı; toprağa ve göllere güç verip depremleri önlüyor. Werjayalar, Oxy'nin petrolü alması halinde dünyanın sonunun geleceğine öylesine inanıyor ki, kabilenin birçok üyesi kutsal Ölüm Kayası'ndan atlayarak topluca intihar etmeye hazırdı. Werjayalar, İspanyolca konuşan sözcüleri aracılığıyla "Bu sadece bir gözdağı değildi" diyorlar. Beş yüz yıl önce İspanyol fatihler Kolombiya'ya girdiklerinde, birçok U'wa bu kayadan atlayarak intihar etmiş. Werjayalar'a göre ölmek, dünyanın sonunun geldiğini görmekten çok daha iyi.

Dünyanın bekçileri Diğer birçok yerli kabile gibi U'wa da, dünyanın kendileri için var olduğunu düşünüyor. Dünyanın varlığının kendi ellerinde olduğunu ve her gün bunu kendilerinin sağladığını söylüyorlar.Onlara göre, werjayaların meditasyonları ve ibadetleri dünyanın dengede kalmasını sağlıyor ve yıkılmasını engelliyor. U'wa sözcülerinden biri olan Roberto Cobaria, "Yaşamımızın amacı dünyayı korumak" diyor. "Dünyanın varlığı bizim ellerimizde." Kabile, Batı ile 40 yıl önce ilişki kurmasından sonra gözlemledikleri sosyal ve politik karmaşa üzerine yorum yapıyor. "Para krallığı sadece bir sanrı. Kapitalizm kör ve vahşi bir düzen. Suyu ve havayı zehirliyor ve her şeyi mahvediyor. Bizim deli olduğumuzu söylüyorlar. Eğer sevgili Toprak Ana'da varlığımızı sürdürmek istememiz delilikse deli olmaya devam edeceğiz." U'wa, tanrıları Sira'nın onları dinlediklerinden şüpheli. Ve bunun için nedenleri de var. Geçen yüzyıl içinde topraklarının büyük bir kesimi yok edildi ve insanların çoğu, Batı'dan gelen hastalıklar nedeniyle öldü.

Çevreci kahramanlar Oxy şirketine karşı gelmeye, 1996'da onları ziyaret eden genç bir ABD'li çevreci olan Terry Freitas'ın yardımlarıyla başlamışlar. Bu tarihten beri de, petrol sektörünün kâbusu olan, düzenli olarak işçileri kaçırıp boru hatlarını havaya uçuran Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) gerillaları ile devlet arasındaki mücadeleye giderek daha çok çekiliyorlar. Terry Freites, U'wa'yı 1999'da üçüncü ve son kez ziyaret ettikten sonra, gerillalar tarafından öldürüldü. Ama o zamana dek yaptıkları, U'wa'yı çevre kahramanlarına dönüştürmeye yetti. ABD'li insan hakları örgütleri ve çevreci gruplar onların davasına ilgi gösterdi ve 70 bin dolarlık Goldman çevre ödülüyle ödüllendirildiler. "Çevreci" Al Gore'u da, 2000'deki seçim kampanyası boyunca zor duruma soktular. Gore'un büyükbabası, Oxy şirketinin kurucusu Armand Hammer ile birlikte çalışıyordu ve torun Gore, en büyük hissedarlardandı.

Zafer kesin değil Diğer Amazon kabileleri de, petrol aramak için gelen şirketlere karşı mücadele ediyor. Para ve yardım kabul edenler de var; ama U'wa gibileri, devletin ya da şirketlerin önerdiği her şeyi reddediyorlar. Yine de, U'wa'nın zaferi kısa ömürlü olabilir. Devlete ait petrol şirketi Ecopetrol, Oxy'nin araştırma kontrolünü elinde tutuyor ve sondaya devam edeceğini açıkladı. Bir yetkili bölgenin "hâlâ çekici" olduğunu ve belki sadece 800 metre daha kazılmasının yeterli olabileceğini söylüyor. Hükümet, petrol araştırmaları için 10 milyon dolar ayırmış durumda.