ÖZGÜRLÜKLER

Ulusal üstü insan hakları belgelerinden bazılarında, belgelerde yer alan hak ve özgürlüklerin yaşama geçmesi bakımından önemli görevler üstlenen komiteler oluşturulmuştur. Bu komiteler belgenin (Sözleşmenin) tarafı ülkelerin hak ve özgürlüklere dair gerçekleştirdiklerini izler. Taraf ülke hükümetleri komiteye o belgede yer alan hak ve özgürlüklerin kendi ülkelerindeki durumu ile ilgili rapor sunarlar. Hükümetler böyle bir yükümlülük taşırlar. Hükümetler tarafından sunulan bu resmi raporlar dışında insan hakları örgütleri tarafından hazırlanan raporlar da vardır. Sözleşmede yer alan hak ve özgürlükler alanında çalışmalarda bulunan insan hakları örgütleri tarafından hazırlanan ve komiteye sunulan raporlara “gölge rapor”lar denir.
Şöyle genel hatları ile bakıldığında hem evrensel ölçekte (Birleşmiş Milletler’ce) üretilmiş insan hakları belgelerinin, hem de bölgesel ölçekte (Söz gelimi Avrupa Konseyi tarafından) kabul ve ilan edilmiş insan hakları belgelerinin bulunduğunu ve bu sözleşmeler/belgeler çerçevesinde komitelerin oluşturulduğunu gözlemlemek olası. Binlerce, on binlerce insan hakları alanında çalışan örgütler ve bireyler var dünyada… İnsan haklarının hem her bir ülkede ve dünyada hukuk düzeni tarafından korunması hem de tüm dünyada demokratik kamuoyu tarafından korunması için çalışmalar yapılıyor. Fakat ihlaller de sürüyor. Bir mücadeledir gidiyor. Devletler ihlallerden vazgeçmiyor. Kolay kolay geri adım atmıyor.
İnsan hakları savunuculuğu kaya ve su arasındaki ilişki gibidir. Su, damla damla, er ya da geç eritir kayayı. Uzun soluklu bir iş savunuculuk. Ve zor. Sabır istiyor ve çok yoğun emek. Milim milim mesafe alınıyor. Devletin yetki alanı ile bireyin hak ve özgürlük alanı çatışıyor. Devletler (her devlet) bireyleri izliyor, gözlüyor. Bireyler de devletleri izliyor, gözlüyor. Esas olarak sivil toplumun devleti izlediği, gözetim altında tuttuğu; devlet izlemesi ve gözlemesinin ise son derece sınırlandığı ülkeye demokratik ülke demek lazım.
Şimdilik yer yüzünde böyle bir demokratik ülke yok. Devletler başta güvenlik bahanesi olmak üzere yetki alanlarını sürekli özgürlükler aleyhine genişletmek istiyorlar. Ama biraz önce söylediğimiz gibi, sivil toplumun devletleri gözetim altında tuttuğu demokratik ülkelerin bir gün -gelecekte-olmayacağı anlamına gelmiyor.
Gölge raporlar, devletlerin yapıp ettiklerine dair sivil alanın izleme, gözleme, eleştirileri ve önerilerinin yer aldığı belgelerdir. İnsan haklarının korunmasına ve geliştirilmesine hizmet ederler.
Birleşmiş Milletler bünyesinde şöyle Komiteler var:
1) BM Kişisel ve Siyasal haklar Uluslararası Sözleşmesi, 1966 (İnsan Hakları Komitesi)
2) BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, 1966 (Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi)
3) BM Her türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, 1965 (Irk Ayrımcılığını Ortadan Kaldırmaya İlişkin Komite)
4) BM Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi, 1979 (Kadınlara karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi)
5) BM İşkenceye ve Diğer Zalimane; İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşme, 1984 (İşkencenin Önlenmesi Komitesi)
6) BM Çocuk Hakları Sözleşmesi, 1989 (Çocuk Hakları Komitesi)
7) BM Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme, 1990 (Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi)
8) BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, 2006 (Engelli Kişilerin Haklarına ilişkin Komite)
Sıraladığımız ulusal üstü insan hakları belgelerinde yer alan Komitelere gölge raporlar sunmak mümkün. Devletlerin sunduğu resmi raporlara bakıp, “Hayır öyle değil, böyle!” demek mümkün. İnsan hakları savunucularının gölge raporu bu demek zaten:
-Hayır,öyle değil, böyle!



HÜSNÜ ÖNDÜL