Türkiye’yi kim kaybetti? Bazı bakımlardan herkes…

“Türkiye’yi kim kaybetti?” Geçtiğimiz günlerde Davos’taki 2009 Dünya Ekonomik Forumu’nda Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın, İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’le tartışıp paneli terk ettiğindeki duygusal patlamasıyla, geçmişte de bazen sorulan bu soru, tekrar gündeme geldi. Dünyanın diplomatik uyuşmazlıklarının bazı dengesizliklerine ve huzursuzluklarına değindiğinden Türkiye sorunu iyiden iyiye önem taşıyor.
Türkiye gerçekten ‘kaybedildiyse’, bundan AB, ABD, İsrail ve Türkiye’nin kendisi sorumludur. AB’nin büyümesiyle ilgili Türkiye’nin üyeliğine Fransa Devlet Başkanı Nicolas Sarkozy’nin açık itirazı, ABD’nin önceki Başkanı George W. Bush’un Irak savaşından dolayı Türkiye’ye bazen kızması, İsrail’de 2006’daki Lübnan savaşı ve son günlerdeki Gazze saldırıları, Türkiye’nin batı’ya yabancılaşmasının birer parçası.
Bütün bunlar, 1930’dan beri en büyük küresel ekonomik krizin de etkisiyle abartıldı ve Türkiye’yi tahrik ederek yolunu şaşırttı.
Elbette Türkiye’nin laik, Batıcı elitleri hâlâ AB ve ABD’yi önemli bir müttefik olarak ve İslami köktenciliği, Hamas, Hizbullah ve İran’ı da gerçek ya da en azından potansiyel bir tehdit olarak görüyorlar. Geniş anlamda stratejik vizyon yokluğu ve dar anlamda popülist reflekslerin bileşimiyle şimdi AB’nin Türkiye’ye haksızlık ettiğine inanıyorlar.
Türkiye sorunu elbette karmaşıktır. Türkiye’nin coğrafyasını büyük ölçüde Asya, duygularını da giderek Ortadoğu, başka bir deyişle İsrail’deki Müslüman-Filistin çatışması belirliyor. Türkiye elitleri hâlâ batı ve Avrupa yandaşlığında kararlı. Ama ne zamana kadar?..
21. yüzyılın başında Avrupa tarihsel bir stratejik hata yapmayıp kapılarını Türkiye’ye kapatmasaydı, İslam dünyasıyla diyalogda Batı dünyasının anahtarlarından biri Türkiye’ydi. Bu durum Asya, Müslümanlar ve Ortadoğu tarihsel yörüngesinde Osmanlı mirasçılarını tekrar tetikleyebilir.
Türkiye’nin Avrupa’ya ulaşma sorunu gezintiden çok amaç konusudur. Çok kısa zamanda Türkiye’nin AB’ye üyelik statüsü sayesinde tamamladığı reformlar etkileyici. Avrupa’da bizler yüksek sesli bir ‘hayır’la gelişimi riske atmalı mıyız?
AB için, Ortadoğu’daki nüfuzunu pekiştirebilecek stratejik ve diplomatik ortaklık hayati bir öneme sahip. Her şeyden önce Avrupa’nın, Birlik’teki Türkiye kapısından seslenebileceği İslam dünyasına uzlaşı mesajı göndermeye ihtiyacı var.
Elbette, Türkiye’yi içeride istemek, sezgi dışı yollardan biri olan inancın bir eylemi değilse isteğin eylemidir. Avrupalıların çoğu Türkiye’yi ‘öteki Avrupalı’ olarak değil, ‘Avrupalı olmayan öteki’ olarak görmek istiyor. Türkiye’nin Batılılaşmış çoğu kentinde, hatta İstanbul’da bile ana caddelerden uzaklaştığınızda kendinizi Ortadoğu ya da Asya kültürünün içinde bulabilirsiniz.
İsrail AB üyesi değil ama Türkiye’yi kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. İsrail’in, güvenlik sorunundan uzak bir biçimde önce Lübnan, şimdi Gazze’deki son iki askeri macerası, dünyanın sempatisini kaybetmesini ve kendini yalıtmasını hızlandırdı. Bu olgu hiçbir yerde Türkiye’deki kadar güçlü değil. Bu askeri maceralar iki ülkenin stratejik ortaklığını neredeyse kırılma noktasına getirdi.
Obama’nın Türkiye politikasını konuşmak için erken ama şu kadarı söylenebilir ki, Obama İslam dünyasıyla düzeyli bir diyalog kurmaya hazır. Fakat kilit bir NATO üyesi olan Türkiye’ye karşı kendini tehlikeye atmayan politikalarla jestler yapmak, İsrail’in duyarsızlığını dengelemeye yeter mi? Bunun cevabı net değil.
Bu ayrışmanın ortaya çıkış sürecinde Türkiye’nin de sorumluluğu var. Erdoğan’ın Davos’taki davranışı, en azından sorumsuzluktu. Eve döndüğünde popülerlik kazandı ama bugünün zorlu ekonomik zamanlarında ucuz popülizmin cazibesi hiç bu kadar tehlikeli olmamıştı. Kimse kuru odunların yanında, kibritle düşüncesizce oynamaz!
(Daily Star-24 Şubat 2009)
Çeviren: Mehmet Aksoy
DOMİNİQUE MOİSİ Gazeteci