kal?c? bar?? m?mk?n m?? - 8 -

Geri d?n?? yolu uzun
B?lgedeki ?at??malar?n neden oldu?u sorunlar?n ba??nda g?? ve zorunlu g?? geliyor. TBMM G?? Komisyonu ve G?? Der gibi kurumlar?n yapt??? ara?t?rmalara g?re, Do?u ve G?neydo?u B?lgesi?nde 3 bin 688 k?y ve mezra bo?alt?ld?. 4-4.5 milyon insan evlerinden ve topraklar?ndan edildi.
G?? ve zorunlu g?? ?zerine ?al??malar?yla tan?nan Ko? ?niversitesi, Sosyoloji B?l?m? ??retim ?yesi Deniz Y?kseker?le K?rt sorunu ve g??? konu?tuk.

G?? ve zorunlu g?? tart???l?rken, ?ncelikli olarak ??at??mal? ortam??n sona ermesi gerekti?i y?n?nde ifadeler kullan?l?yor. Bir aydan fazla bir zamand?r k?smen bir ??at??mas?zl?k hali? ya?an?yor. ?at??mas?zl?k halinin kal?c? bir hale gelmesi i?in gerek h?k?met, gerekse PKK ne gibi ad?mlar atabilir?
San?r?m bu sorunun cevab?n? h?k?met ve PKK vermeli.

B?lgede binlerce aile ?at??malardan dolay? evlerini ve topraklar?n? terk etmek zorunda kald?. ?at??malar?n sona ermesiyle birlikte g??e zorlanan ailelerin geri d?nmesi konusunda neler yap?labilir? ?rne?in s?k?a dillendirilen koruculu?un kald?r?lmas? m?mk?n olabilir mi?
?ncelikle ?unu belirtmek gerekiyor. ?at??malar tamamen sona erse bile, pek ?ok aile k?ylerine geri d?nmeyebilir. ??nk? k?yleri bo?alt?ld?ktan bu yana ?ok uzun bir s?re ge?ti ve insanlar k?t? de olsa kentlerde yeni hayatlar kurdular. ?stelik ?at??ma olmasa bile, ?u andaki haliyle k?ye d?nmek ekonomik ve sosyal a??dan da cazip de?il. Tarlalar bozulmu?, a?a?lar kurumu? veya kesilmi?, insanlar?n evlerini yeniden in?a etmeleri gerekiyor, okul yok, yollar bozulmu?, cami y?k?lm??, elektrik direkleri devrilmi? vb? Dolay?s?yla, hem sosyo-ekonomik a??dan hem de g?venlik a??s?ndan k?ylerin d?n?? i?in cazip hale getirilmesi gerekiyor. Bir yandan tar?m?n canland?r?lmas? i?in ?nlemler al?nmal?, k?rsal altyap? yeniden in?a edilmeli ve kamu hizmetleri yeniden getirilmeli.
Bir yandan da, hem ?at??mas?z halin kal?c? olmas? sa?lanmal? ve koruculuk kald?r?lmal?. Ancak ge?ici k?y koruculu?u sistemini kald?rmak ?ok kolay olmayacak. ??nk? bug?n 50 binden fazla ge?ici ?yani devletten maa? alan? korucu var. Bu ki?ilerin ailelerini de katarsak, b?y?k bir n?fus kitlesi oldu?unu g?r?yoruz. Bu insanlar da zorunlu g?? ma?durlar? gibi ?retimden kopmu? durumdalar. Dolay?s?yla maa?lar? kesilirse ge?im kaynaklar? ellerinden al?nm?? olacak. Ayr?ca, devlet verdi?i silahlar? korucular?n elinden geri al?rsa, korucular sivil halk?n husumetiyle de kar??la?abilirler. ??nk? koruculuk yapmay? kabul etmi? olmalar? ve en ?nemlisi, Ola?an?st? Hal d?neminde b?lgede k?ylerin bo?alt?lmas? ve yak?p-y?k?lmas? s?recine onlar?n da kat?lm?? olmas?, korucu olmay? reddeden kitleler aras?nda b?y?k bir k?zg?nl?k yaratt?. ?stelik korucular, devletin g?venlik amac?yla kendilerine verdi?i silah? ve yetkileri, hara? toplamak, toprak i?gal etmek, ba?kas?n?n ?r?n?n? tarladan kald?rmak, k?z ka??rmak, tecav?z etmek gibi yasad??? eylemlerde de kulland?lar. ??i?leri Bakanl????n?n ge?ici k?y korucular?n?n kar??t??? su?larla ilgili a??klad??? rakamlar, bu durumun vahametini g?steriyor. Dolay?s?yla, koruculu?un kalkmas?, bug?nden yar?na yap?labilecek bir ?ey de?il. Hem korucular?n sosyo-ekonomik ma?duriyetlerini giderecek, hem de korucularla sivil halk aras?nda ?bar??? sa?layacak ?nlemler al?nmas? gerekiyor. Bunlardan birincisi devletin y?k?ml?l???; ancak toplumsal bar???n sa?lanmas? i?in sivil toplum kurulu?lar?na da b?y?k g?rev d???yor.

G??e zorlanan K?rtlerin b?y?k bir b?l?m? bat?daki kentlere yerle?ti. Bu ailelerin b?y?k bir b?l?m? geri d?nmek istemiyor. Diyelim ki bu insanlar?n i? ve bar?nma gibi sorunlar? bat?da ??z?ld?. Ama etnik kimliklerinden kaynakl? talepleri var. Bu sorun, bir b?t?n olarak ??z?lebilir mi?
?Diyelim ki i? ve bar?nma sorunlar? ??z?ld?? diyemeyiz. Bu sorunlar ?ok ciddi sorunlar ve ??z?lmesi i?in devletin ve yerel y?netimlerin projeler geli?tirmeleri ve b?y?k yat?r?mlar yap?lmas? gerekiyor. Kentsel sorunlar, hi? az?msanamayacak olan sorunlar. Ama tabii sosyo-ekonomik ve kentsel sorunlar, etnik kimli?e dayal? taleplerden ba??ms?z da de?il. ?rne?in, zorunlu g?? ma?duru K?rtler, bat?daki kentlerde e?itimde, i? hayat?nda ve konut piyasas?nda b?y?k zorluklar ya?ayabiliyorlar. Hi? T?rk?e bilmeden okula ba?layan ?ocuklar ba?ar?s?z olabiliyor. Yeti?kin kad?nlar?n pek ?o?u okuma-yazma ve/veya T?rk?e bilmedi?i i?in kom?ular?yla ve ?ocuklar?n?n ??retmenleriyle anla?am?yor; i? bulam?yor. Ya da K?rt olduklar? i?in zorunlu g?? ma?durlar? i? veya ev ararken ayr?mc?l?kla kar??la?abiliyor. Bunlar; k?smen k?lt?rel haklarla ilgili, k?smen de daha genel anlamda K?rt meselesinin T?rkiye toplumuna yans?malar?yla ilgili.

Yapt???n?z ara?t?rmalar sonucu, b?lge halk?n?n bir g?ven sorunu ya?ad???n? dile getirmi?tiniz? Bu g?ven sorunu nas?l a??labilir?
G?ven sorununun a??labilmesi i?in bir yandan ?at??malar?n tamamen durmas? gerekiyor. ?te yandan ise, devlet kurumlar?yla vatanda? aras?ndaki ili?kilerde yeniden g?ven tesis edilmesi gerekiyor. Buna, tazminat yasas?n?n iyi uygulanmas? da, insanlar?n k?ylerine d?nmelerinin engellenmemesi de, b?lgeye hem insani hem de ekonomik yat?r?m yap?lmas? da d?hil. G?ven ili?kilerinin tesis edilmesinde, b?lgede faaliyet g?steren yerel sivil toplum kurulu?lar?n?n da sorumluluk ?stlenerek, vatanda?lar?n kamu kurumlar?yla ili?kilerinde hem ele?tirici hem de yap?c? bir rol oynamalar? gerekiyor.

---

Kav?akta
Necmiye Alpay*
K?rt sorununda ger?ekten de belirleyici olabilecek bir kav?aktay?z. Demokratik bir toplum isteyenlerden ?at??mac? y?ntemlere kar?? olanlarla olmayanlar?n yollar?n?n kesi?ti?i bir kav?ak. Bu zemini K?rt sorununun ??z?m yoluna d?n??t?rmenin olanaklar? toplumumuzun ?n?nde duruyor. Bunun i?in ??z?ms?zle?tirici e?ilimlere dikkat etmek ?nem ta??yor.
??z?ms?zle?tirici e?ilimlerin ba??nda ??ahinler?, yani militarist e?ilim geliyor. Bu e?ilim, yap?p ettikleri a??s?ndan, kurumu? topraktaki ?atlaklar? beton d?kerek ?nlemeye ?al??maktan hi? farkl? de?il.
?ahin dilinin de?i?meyen ?zelli?i ise kesinleyiciliktir. Kesinlik de?il, kesinleyicilik. Denebilir ki bu bir t?r meslek hastal???d?r, t?pk? mutfaktaki kavanozlara kadar her kavanoza etiket yap??t?rmadan rahat edemeyen baz? eczac?lar?n ya da her hastal??? kesip bi?erek iyile?tirmeyi d???nen k?t? cerrahlar?n durumu gibi.
Ama baz? militaristler de var ki onlar?n dili, hasm?n?n ?l?s?ne hakaret etmeye kadar varan, korkun? ve k?t? kokulu tonlara b?r?n?yor.
D???n?l?rse, yaln?zca kestirip atan, hakaret etmeyen bir dil, sonu?ta bir d???nceyi dile getiriyor olabilir; bu a??dan, hakaret dilinden farkl?d?r. ??eri?ine kat?lmasan?z da, militarist de bulsan?z, ?zerinde d???n?l?p tart???lacak s?ylemlere dahildir bunlar. S?zgelimi, ya ?l ya teslim ol, b?yle bir s?zd?r. ?ki asker? se?enekten ba?ka bir se?ene?e yer b?rakmad??? i?in militaristtir bu s?z. Zerrelerine kadar ?iddet i?ermektedir. Ancak, hakaret i?ermemektedir.
Hakaret s?zleri yaln?zca ve yaln?zca nefret yarat?r. Nerelere kadar uzanaca??, hangi birikmi? h?n?lar? harekete ge?irece?i hi? belli olmayan bir nefret.
Hakaretlere ?rnek vermeyece?im. ?u an akl?mdan ge?iyor elbette o s?zler. Ama onlar? yinelemeyece?im. ?yle s?zleri, k?namak, ?b?yle denmesin? diye ?nermek i?in bile olsa yinelememek gerekir.
Nefret s?zleri konusunda bilin?li olmak, toplumsal (ve ki?isel) ya?am?n en derin temelleriyle ilgili. Dolay?s?yla, zaman i?inde uluslararas? bir s?zle?meye de konu olmu? bir sorun. 23 Mart 1976 tarihinde y?r?rl??e girmi? olan ?Uluslararas? Ki?i Haklar? ve Siyasal Haklar S?zle?mesi?nin, konumuzu ilgilendiren 20. maddesi ??yle:
?1. Her t?rl? sava? propagandas? yasayla yasaklan?r.
2. Ayr?mc?l???, d??manl??? ya da ?iddeti k??k?rt?c? nitelikteki her t?r ulusal, ?rksal ya da dinsel nefret savunuculu?u yasayla yasaklan?r.?
T?rkiye herhalde bu s?zle?meyi imzalam??t?r. Ama buradaki ?nefret? ??esi konusunda yayg?n bir bilin?ten s?z edemeyiz. O kadar ki, baz? ?evirilerde ?nefret? s?zc??? atlanm??, yerine yaln?zca ?kar??tl?k? denmi?. Oysa bu s?zc?k belirleyici ?nemde. Savc?lar bu s?zle?menin fark?na var?p ciddiye alacak olsalar, ki e?er toplumun temellerini ?nemsiyorlarsa almalar? gerekir, kendilerine nas?l g?revler d??t???n? fark edeceklerdir.
Nefret s?ylemleri konusu elbette yaln?zca hukuk a??s?ndan de?il, g?ndelik kamusal s?ylem a??s?ndan, uzun erimde ilkeli ve r?zaya dayal? bir toplum olmak a??s?ndan, yurtta?lar?n birbirine duyarl? ve sezgili olmas? a??s?ndan da belirleyici ?nemde.
B?yle bir d?neme?te herkesin kamu ?n?nde, hatta kendi kendine s?yledi?i s?zlerin ?yan etkileri?ne dikkat etmesi, kendini muhataplar?n?n yerine koyma ?abas?na giri?mesi gerekir. ?nl? s?zd?r: ??kt???n kap?y? ?arparak ??kma, geri d?nmen gerekebilir. ?lke, b?lge, hatta d?nya olarak ?hepimiz ayn? gemide? oldu?umuza g?re, yeniden ayn? kap?lardan ge?mek zorunda kalma olas?l??? y?ksektir. Dolay?s?yla, gitgide daha fazla dil bilincine ihtiya? var; en az?ndan enerji bilincine olan ihtiya? kadar.
(*) Yazar

---

K?rt sorununun bar???? ??z?m?nde af m? y?zle?me mi?
Ayhan Bilgen*
T?rkiye?nin b?t?n sorunlar?n?n bar???? ??z?m?nde af tart??malar?ndan ?nce ge?mi?le ve gelecekle y?zle?meye ihtiya? duyulmaktad?r. Ge?mi?te ya?anan ac?lar? hat?rlatman?n, gelece?i birlikte kurmaya katk? sa?lamayaca?? iddias?n? T?rkiye toplumunun psiko-sosyal yap?s? ile birlikte ele almal?y?z. Elbette ac?lar?; ?fke ile nefrete ve ?? alma duygusuna y?neltecek bir y?zle?me s?reci s?ras?nda, toplumsal bar?? program? ??karmak m?mk?n de?ildir.
Ama ge?mi?e s?nger ?ekerek, yukar?dan bir af projesinin toplumsal kar??l?k bulabilmesi de olduk?a zordur. Bir politikan?n do?rulu?u kadar, haz?rlan?? ve uygulan?? s?reci belirleyici sonu?lar do?urur.
Toplumun farkl? kesimlerinin ya?ad?klar? travmalar? rehabilite etmenin ilk ad?m? onore edilmek ve en az?ndan bir ?zre lay?k g?r?lmekle ba?layabilir.
Elbette kay?plar? geri getirmemekle birlikte ge?mi?le y?zle?menin insani ve vicdani yans?malar? politik s?re?le ?zerinde kolayla?t?r?c? rol oynayacakt?r.
Sivillere zarar veren g?venlik g?revlileri, silahl? ?rg?t mensuplar?na af yolu ancak ma?dur yak?nlar?n?n onay? ile anlaml? olabilir. Bu y?nde davranmaya te?vik ve ikna olmalar? durumunda bar???n i?selle?mesinin altyap?s? olu?turulacakt?r.
Ayr?ca hakikatin, ba??ms?z sivil mekanizmalarca ara?t?r?larak kamuoyuna bilgi vermesi, toplumsal kampla?malara dayal? lin? psikolojisinin tasfiye edilmesini de h?zland?racakt?r.
Bu konuda en b?y?k handikap ?at??malar?n her iki taraf?n da azmettirme, emretme vs. yollarla zincirleme sorumluluk sahibi ?st d?zey y?neticilerin de yarg?lanmas? konusudur. ??in bu boyuta evrilmesi ?hakikati ara?t?rman?n? suland?r?lmas? olarak yorumlanabilmektedir. Ayn? ?ekilde ?st kademe y?neticilerin bu s?re?teki eylemlerde ne derece pay?, etkisi oldu?u da ciddi bir tart??ma konusudur.
Buradan mutlak bir yarg?lama ve cezaland?rma yanl?s? yakla??m i?erisinde olmad???m? da ifade etmek isterim. Ge?mi?le y?zle?menin as?l ?nemli boyutu, sorunun toplumlar aras? diyaloga zemin olu?turmas? a??s?ndan ele al?nmal?d?r. Toplum kesimleri aras?nda kampla?ma ve ?at??ma riskini azaltacak bir vicdan muhasebesi en az?ndan devletle toplum aras?ndaki ili?kinin do?ru bir hukuki zemine oturtulmas? kadar ?nemlidir.
Devletin kendisine y?nelik su?lar (siyasi) i?in af de?il ?z?r borcu oldu?unu unutmadan bir g?ven hareketine ihtiya? duyuldu?unu g?rmeliyiz. Toplumda adli su?lar konusunda ?af? s?ylemine duyulan tepkiyi lin? psikolojisinden sistem sorgulamas?na evirmek de do?ru bir bar?? dilinin ger?ekle?tirilmesi ile m?mk?n olabilir.
Bar???n bir inisiyatif olarak s?rd?r?lmesi devlete endeksli olmayan yakla??mlarla m?mk?nd?r. Y?zle?me ise toplumsal inisiyatiflerin etkin olabilece?i bir s?recin par?as? haline getirilebilir. Bunun i?in deklarasyonlar? a?an bir sorumluluk ?stlenmeye ihtiya? vard?r. Bar?? politikas?, ??karlarla de?erlerin ?rt??t??? yerde ba?layacakt?r.
(*) Mazlum-Der Genel Ba?kan?
B?TT
Haz?rlayanlar: ?ahin Bayar - Sultan ?zer