POL?TEKN?K E??T?M

Marx??n kafas?ndaki temel sorunlardan biri, ?retimin kolektif ?l??de nitelik ve niteli?inin nas?l art?r?laca??yd?. Sosyalizm (s?n?fs?zl?k yolunda toplum) ve kom?nizm (s?n?fs?z toplum), hem birer ?retim hem de toplum bi?imi olarak bu soruna yan?t olu?turuyordu. Marx, kapitalizmi ?retici g??leri geli?tirmesi ve arkaik yap?lar? tarumar etmesi bak?m?ndan hayranl?kla kar??lar (Hindistan ?rne?inde oldu?u gibi) ve fakat yeni bir s?m?r? ve e?itsizlik kayna?? olmas? bak?m?ndan yerin dibine bat?r?r. Bu ele?tirisinde daha adil ve e?itlik?i bir toplum yarat?lmas?nda kapitalist ?retim bi?iminin ekonominin yan? s?ra din, e?itim, siyaset, sanat ve k?lt?r gibi alanlarda yabanc?la?maya yol a?mas?n?n ?nemli bir pay? vard?r. Marx, Feurbach ele?tirisi ?zerinden de bu yabanc?la?may? irdeler, kapitalist i?b?l?m?n? dikkate alarak ?e?itli yap?tlar?nda, yola ??kt??? felsefi kayna?? -Hegelcilik- a?arak ele?tirisini zenginle?tirir. Bu a??dan 1844 Elyazmalar?, Hegelci felsefenin ele?tirisi ?zerinden ayn? zamanda bir yabanc?la?ma teorisi ve ele?tirisidir. Kapitalizmin yol a?t??? yabanc?la?m?? emek, asl?nda ?rettik?e, zenginli?i yaratt?k?a yoksulla??r, sefille?ir. Bu da, kapitalist ko?ullarda eme?in kendini tam anlam?yla ve ?ok y?nl? ger?ekle?tirmesini ?nler. Marx Alman ?deolojisi?nde ?herkesin ba?ka i?e meydan vermeyen bir faaliyet alan? olmad???, ama herkesin ho?una giden faaliyet dal?nda kendini geli?tirebildi?i kom?nist toplumda, toplum genel ?retimi d?zenler, bu da benim i?in, bug?n bu i?i, yar?n ba?ka bir i?i yapmak, can?m?n istedi?ince, hi?bir zaman avc?, bal?k?? ya da ele?tirici olmaks?z?n sabahleyin avlanmak, ??leden sonra bal?k tutmak, ak?am hayvan yeti?tiricili?i yapmak, yemekten sonra ele?tiri yapmak olana??n? yarat?r? der. Onun i?in as?l mesele budur politeknik e?itim a??s?ndan: ?ok y?nl?, t?m yetileri ve yetenekleri geli?mi? ama tek boyutlu i?b?l?m?n?n esiri olmayan, tek bir uzmanl?k alan?n?n i?inde k?relmeyecek insan? yaratmak.
Politeknik e?itimde yeni ve b?t?nsel insan?n ortaya ??k???, hemen her ?retim mekan?n?n bir e?itim ortam? ya da okul olarak d?zenlenmesiyle ger?ekle?ecektir. M?lkiyetin ?zel de?il, kolektif oldu?u bir toplumda t?m alanlarda oldu?u gibi e?itimde de insan?n potansiyellerini kullanmas? ve yeniden ger?ekle?tirmesinin maddi ve manevi imkanlar? mevcut olacakt?r. Do?aya hakimiyet ?abas?n?n artaca?? ve kolektif ?retimin nitelik ve nicelik?e ?o?alaca?? ko?ullar? haiz e?itim s?re?leri, ?e?itli alanlarda (do?a bilimleri, sosyal bilimler, ?al??ma ve ?retim s?reci olarak i?, i?in teknik boyutlar?, bedensel ve estetik e?itim, bilin? d?n??t?r?c? felsefi etkinlik vb.) ger?ekle?ecektir. T?m bu e?itim s?re?lerinin temel mant??? ve y?ntemi, diyalektik uslamlama olacakt?r. Yani, her e?itim s?recinde bilgi ve de?erlerin ??renilmesinde, yeni ke?if ve bulu?lar?n yap?lmas?nda olgu ve olaylar ?eli?kileri i?inde kavranacak, sentezlere b?yle var?lacakt?r. Her t?rl? e?itim faaliyetinde teori ve pratik birle?tirilecek, ??retim s?re?leri hayat?n i?inde ve insan hayat? i?in ger?ekle?ecektir.
Marx, Engels ve di?er sosyalist e?itimciler e?itimi sanayi (?retim) i?in ve sanayi i?inde d???nm??lerdir ?ncelikle. Bu da do?al, zira 19. y?zy?l sanayi devriminin ya?and???, teknolojik bulu?lar?n insan?n kaderini ?nemli ?l??de de?i?tirdi?i bir y?zy?ld?r. 20. y?zy?l ise, art?k rasyonel ?retim sistemleriyle genel bir kalk?nma hamlesinin ya?and??? bir d?nemdir. Bu ko?ullarda Avrupa ve ABD?de oldu?u gibi Sovyetler Birli?i?nde de (hatta gen? T?rkiye Cumhuriyeti?nde de) t?m dikkatlerin soyut/skolastik de?il, pratik i? ve meslek e?itimine ?evrildi?i bir ger?eklik s?z konusudur. Haliyle i? ve meslek e?itiminin ana hedefi, y?ksek vas?flara sahip insan yeti?tirmektir. Bu e?itim, end?strinin ihtiya? duydu?u i?g?c?n? de sa?layacakt?r. Dolay?s?yla politeknik e?itimin end?striyel ?retim art???n? ?ne ??karmas?, b?y?k ?l??de insan eme?inin verimlili?ini ve genel refah art???n? imler. Nitekim Sovyetler Birli?i?nde Lenin ve di?er ?nc? kadrolar, 1917 Devrimi?nden itibaren end?stri-kalk?nma-e?itim aras?nda bu a??dan ili?ki kurmu?lard?r. E?itimin ?retime ba?lanmas?, en az?ndan o d?nem i?in arabay? at?n ?n?ne ko?mak olarak de?erlendirilemez. Bu pratik tutum, y?zlerce y?l s?ren ve insan bilgisi ve eme?ini mistik s?re?lere havale eden ya da indirgeyen skolastik felsefeye kar?? bir duru?tu. Skolastik felsefe ve elbette e?itimde y?ksek, erdemli ve elit faaliyet olarak derin d???nme (tefekk?r), pratik hayat?n gerekleri (i?, ?retim, emek, payla??m vd.) kar??s?nda s?rekli tali plana itilmi?; hatta kilise eme?e dayal? ?al??may? y?zlerce y?l k???msemi?tir. Politeknik e?itimde ?retim ve end?strinin ?ne ??kar?lmas?n?n anlam? ?udur: De?er yaratan eme?in e?itimi, tinsel/ruhsal (spirit?el) de?il, ancak maddi (iktisadi/verimlilik) bir boyutta ger?ekle?irse de?i?tirici ve devrimci olabilirdi. 20. y?zy?l boyunca gerek Avrupa gerekse ABD?de ?? Okulu ak?m?n?n bu derece ilgi g?rmesinin anlam? budur. Bizde de K?y Enstit?leri, bu Bat?l? ak?m?n ilke ve anlay??? ?er?evesinde ama tar?msal alanda uygulanm??t?r. O halde, e?itimin de?i?imci/devrimci g?c?, Politeknik E?itim?e g?re, ??retim s?re?leri ancak ?retim ile hayatiyet kazand?k?a m?mk?n olabilirdi. Elbette her t?rl? ?retimle de?il, a??r? uzmanla?ma ve yabanc?la?may? a?m?? bir ?retim bi?imiyle devrimci de?i?im ger?ekle?ebilirdi.
Kemal ?nal