Plüton gezegen mi sorusuna New Horizons ne yanıt verdi?
Fulda BOL
Ankara
New Horizons isimli uzay aracı, 9 yıl ve 3 milyar mil yol katettikten sonra Plüton’un yakınından geçti. Bu olay Plüton hakkındaki tartışmaları tekrar hatırlattı. İsterseniz tam da gündemdeyken şimdilerde cüce gezegen olarak adlandırılan Plüton’un geçmişine ve onu tanımlayan kriterlere bir bakalım.
NASA’nın sitesindeki bilgiye göre, 2006’dan önce gezegenler için standart bir tanımlama yoktu. Yunanlılar, binlerce yıl önce yıldızlardan farklı olarak gökyüzünde gezinip durduklarını gözlemledikleri gökcisimlerine gezgin veya avare anlamına gelen “Planetes” ismini vermişlerdi. Daha sonra 1600’lü yıllarda teleskobun kullanılmaya başlanmasıyla 1781’de Uranüs, 1846’da Neptün ve 1930’da Plüton keşfedildi. Bu süreçte Kuiper Kuşağı adı verilen, Plüton’un hemen ardında başlayan ve ondan daha küçük gezegenimsilerden oluşan yığın hakkında da yeni bilgiler elde edildi.
Kuiper kuşağında Plüton’dan daha büyük cisimlerin bulunması her şeyi değiştirdi. Örneğin bu kuşak içinde yer alan Eris isimli gökcismi Plüton’dan daha büyük olması nedeniyle 10. gezegen olarak mı isimlendirilecekti? Eğer Eris’e gezegen denmeyecekse, Plüton hâlâ gezegen olarak mı kalacaktı? Bu kafa karışıklığı standard tanımlama yapılmasını gerektirmiş olmalı ki, Ağustos 2006’da Uluslararası Astronomi Birliği-International Astronomical Union (IAU) astronomları ilk tanımlamayı yaptılar. Bu yeni gezegen tanımına göre bir gök cisminin gezegen sayılması için ilk olarak güneş etrafında dönüyor olması, ikinci olarak yerçekimi olacak kadar büyük olması ve son olarak kendi yörüngesinde başka cisimlerin olmaması, yani yörüngesinin temiz olması şart koşuldu. Bu son maddeye uymadığından Plüton gezegen tanımından çıkarılıp cüce gezegen olarak isimlendirildi. Çünkü Plüton güneş etrafındaki yörüngesini Kuiper kuşağndan 43 diğer cisimle paylaşıyor. Fakat bazı bilim insanları Neptün ile Plüton arasında 8 Kuiper Kuşağı cismi olduğu için bu tanımın da yetersiz olduğunu düşünüyorlar. Ek olarak Plüton ve Neptün’ün yörüngeleri belirli aralıklarla kesiştiği halde Neptün’ün de üçüncü şarta uymuyor sayılması gerekmez mi?
NEW HORIZONS PLÜTON İÇİN NE DİYOR?
New Horizons uzay aracının dünyaya gönderdiği ilk veriler Plüton’un 2,370 km çap ile bilindiğinden 80 km daha büyük olduğunu söylüyor. Bu durumda Kuiper kuşağının diğer gezeni Eris’ten daha büyük olduğu da şimdilik kabul ediliyor. Ek olarak Plüton’un tahmin edildiğinden daha az kaya ve daha fazla buzdan oluştuğu bilgisi geldi. NASA’daki bilim insanlarından John Grunsfeld, Plüton gezegeninin sisteminin güneş sisteminin anlaşılmasına tıpkı bir fosil gibi ışık tutacağını söyleyerek “Bu konuda daha çok şey öğreneceğiz” dedi. Diğer yandan 10 binde bir de olsa New Horizons’un Plüton’un yakınında göktaşları ile çarpışması olasılığı olduğu söylendi.
Son haberlere göre, New Horizons Plüton’un Charon’a dönük tarafında dört tane karanlık nokta gözlemledi. En büyük uydusu Charon ile aralarında ikili denge olan Plüton’un bir yüzü sürekli uydusuna dönük ve bu kısmın New Horizons gezegene yaklaştıkca görünmez olacağı belirtiliyor. Ames araştırma Merkezinden Jeff Moore’un açıklamasına göre bu karanlık noktaların yaylalar veya ovalar olup olmadığı üzerine kesin bir şey söylenemiyor, tamamen düz yüzeylerin parıltı yansımasının da olabileceği üzerine görüşler var. Bu konuda jeolojistler, jeofizik ve görüntü uzmanlarının çalışmaya devam ettikleri söyleniyor.
NEDEN UZAY ARACI GÖNDERİLDİ?
Tüm gözler New Horizons ve Plüton’a çevrili iken, “Neden?” sorusu daha çok ön plana çıkıyor. Neden Plüton’a uzay aracı gönderildi, ne öğrenmek istiyorlar?
1. PLÜTON GEZEGEN MİDİR DEĞİL MİDİR?
Bulgular şimdilik Plüton’un yarıçapının bilinenden 80 km daha büyük ve Kuiper Kuşağındaki diğer cüce gezegen Eris’ten büyük olduğunu gösteriyor. Gezegenin çoğunun buzdan oluşması nedeniyle buz kütlesinin zamanla büyüyüp büyümediğini sorusu da cevap bekliyor.
2. DAHA ÖNCE PLÜTON’A GİDİLDİ Mİ?
Bu, Plüton gezegenine en fazla yaklaşıldığı ilk deneyim olarak kabul ediliyor. Dah önce aynı görevle 1960’larda Mariner, ve 1970’lerde Voyager isimli uzay araçları aynı yolda ilerlemişlerdi ama en fazla yaklaşanın New Horizons olduğu söyleniyor.
3. PLÜTON GEZEGENİNDE YAŞAM NEYE BENZİYOR?
Bütün olasılıkların gözden geçirildiği ve Plüton gezegeninde bilinen formlarda yaşam belirtisinin bulunmadığı belirtiliyor. Eğer olsaydı da soğuk ve karanık olurdu çünkü sıcaklık yaklaşık - 223 santigrad derece ve ince bir atmosferde yaklaşık saatte 360 kilometre hıza çıkan şiddetli rüzgarlar mevcut. Güneş hemen hemen dünyadan göründüğü kadar büyüklükte ama daha parlak ve buz metandan oluşmuş yüzey Tholins ismi verilen kimyasal madde nedeniyle kırmızıya dönen kahverengi renkte görünüyor.
4. PLÜTON NEDEN ÖNEMLİ?
Bu görevin galaksinin henüz hiç gidilmemiş kısmının gözlemlenmesi açısından çok önemli olduğu söyleniyor. Dünya’dan çok uzak bir yere ulaşılması, varılan teknolojiyi göstermesi açısından da çok önemli. Bunun yanında Plüton’un güneş sistemimizin yapısını ve hikayesini öğrenmemiz açısında puzzleın önemli bir parçasını oluşturduğu söyleniyor. Plüton gibi buz cüceler üzerinde 4 milyar yıl öncesinde oluşmuş antik kalıntıların bulunduğu ve gezegen oluşumu hakkında önemli bilgiler vereceği aktarılıyor. Yapılan son araştırmalar Dünya’nın yaşının ortalama 4,54 milyar, galaksimiz Samanyolu’nun yaşının 13,2 milyar ve evrenin yaşının ise 13,8 milyar olduğunu söylüyor.
New Horizons topladığı bilgileri 16 ay daha Dünya’ya ulaştırmaya devam edecek.
