Yer gök kiralık işçi olacak

Onur BAKIR

AKP Hükümeti, kiralık işçilik ile ilgili yasal sınırlandırmalar getirdiğini iddia ediyor. AKP’nin “kiralık işçi” tasarısında hangi durumlarda, hangi sürelerle ve kaç kiralık işçi çalıştırılabileceğine ilişkin bazı koşul ve sınırlandırmalar yer alıyor. Ancak detaylı bir incelemeyle bu sınırlandırma ve koşulların göstermelik olduğu anlaşılıyor. Tasarı Türkiye’nin dört bir yanında modern kölelik pazarlarının kurulmasına ve patronların birçok farklı gerekçe ile işçi kiralayabilmesine olanak tanıyor. Tarım ve ev işlerinde ne koşul, ne süre sınırı var. Diğer sektörlerde ise patronlar, tasarıdaki gerekçelere dayanarak, diledikleri sayıda kiralık işçiyi, 1 yıla kadar çalıştırabilecek.

TARIM VE EV İŞLERİNDE SINIRLAMA YOK

Tasarının 1. maddesine göre mevsimlik tarım işlerinde ve ev hizmetlerinde, başka hiçbir koşul aranmaksızın geçici iş ilişkisi kurulabilecek. Sayıları 500 bin civarında olan mevsimlik tarım işçileri, özel istihdam büroları tarafından kiralanabilecek. Mevsimlik tarım işçiliğindeki dayıbaşılarının yerine bürolar geçebilecek. Kiralık işçiliğin sınırsız uygulanabileceği bir diğer alan ise ev hizmetleri olacak. Temizlik, hasta, yaşlı ve çocuk bakımı, bahçıvanlık, kahyalık gibi ev hizmetlerinde çalışan ve sayıları 150 binden fazla olan ev işçileri de “sınırsız kiralık işçilik” ile karşı karşıya olacak.

İŞ AKDİ ASKIDA KİRALIK İŞÇİ KAPIDA

Tasarının 1. maddesine göre analık izinlerinde ve iş sözleşmesinin askıda olduğu hallerde kiralık işçi çalıştırılabilecek. Toplam 16 haftalık analık iznine çıkan kadın işçi yerine, bu süre boyunca işçi kiralanabilecek. Geçtiğimiz günlerde Meclisten geçen torba yasaya göre analık izninin sonunda kadın işçi 2, 4 ya da 6 ay süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalışabilecek. Ayrıca doğumdan sonra ebeveynlerden biri, çocuk ilköğretim çağına girene kadar, tam süreli çalışmadan kısmi süreli çalışmaya geçebilecek. Her iki durumda da işçi kiralama yoluna gidilebilecek.
Tasarı, işyerlerinde çalışan işçilerin iş sözleşmelerinin askıya alındığı hallerde de kiralık işçiliğe izin veriyor. İş sözleşmesinin askıya alındığı birçok durum söz konusu. En sık görülenleri söyleyecek olursak; patronlar, askere giden, hastalanan, gözaltına alınan, tutuklanan ya da ücretsiz izne çıkan işçilerinin yerine kiralık işçi çalıştırabilecek.

GÜNLÜK OLMAYAN TÜM İŞLER KAPSAMDA

Tasarıya göre, “İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde” geçici iş ilişkisi kurulabilecek. Tasarının gerekçesinde “Yeni bir yazılım geliştirilmesi, teknik bakım ve onarım gibi ihtiyaçların ortaya çıkması, belirli süreli proje işleri” gibi örnekler veriliyor. Patronlar, bunlar ve benzerleri, işyerinin rutin, günlük olmayan, zaman zaman görülen tüm işleri için işçi kiralayabilecek.
Tasarı iş güvenliği bakımından acil olan işlerde kiralık işçiliğe izin veriyor. İş güvenliğinin doğası gereği iş güvenliğinin sağlanması için gereken tüm işler acildir. İşverenler, ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda gereken her türlü iş güvenliği önlemini derhal almak zorundadır. Bu çerçevede baktığımızda, “İş güvenliği bakımından acil olan işler” koşulu uygulamada bir sınırlama getirmeyecek. Böylece patronlar, iş güvenliğini kiralık işçiliği yaygınlaştırmak için bahane olarak kullanabilecek.

DEPREMDEN KİRALIK İŞÇİLİĞE!

Tasarıya göre “Üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması halinde” de işçi kiralama söz konusu olabilecek. Tasarının gerekçesinde bu tür zorlayıcı nedenler için “Sel, yangın ve benzeri doğal afet durumunda veya terör olayları sırasında işletmenin gerekli üretimi yetiştirebilmesi amacıyla” şeklinde bir örnek veriliyor. Ancak zorlayıcı nedenler bunlarla da sınırlı değil. “Salgın, hastalık, hükümetçe işyerine el konulması, belediyece yol çalışmaları nedeniyle işyerinde çalışmaların durması, ithalat ve hammadde yasakları ile hammadde yokluğu” da zorlayıcı neden olarak kabul ediliyor. Bir başka deyişle işverenler doğal afetleri bile fırsata çevirip “Üretimim düştü” deyip dilediğince işçi kiralayabilecek.

İŞ HACMİYLE KİRALIK İŞÇİ DE ARTACAK

“İşletmenin iş hacminin öngörülemeyen ölçüde artması halinde” de patronlara gün doğacak. Tasarının gerekçesinde “İhracat talebinin artması, iç piyasada öngörülemeyen talep artışı” gibi örnekler verilmiş. Ancak işletmenin iş hacminde öngörülemeyen artış, işletmeden işletmeye farklılık gösterecek ve buna patronlar karar verecek. İş hacminin öngörülemeyen ölçüde arttığını iddia eden her patron, işçi kiralama yoluna gidebilecek. Türkiye’de binlerce işletmenin bu gerekçeyi kullanarak işçi kiraladığı koşullarda, her bir işletme için gerçekten iş hacminde öngörülemeyen ölçüde artışın olup olmadığını denetlemek de mümkün olmayacak. Patronlar, bu gerekçeden sonuna kadar istifa edip işyerlerini kiralık işçilerle doldurabilecek.
Tasarı “Dönemsellik arz eden iş artışları halinde” de kiralık işçiliğe izin veriyor. Gerekçede ise “Gerçekleşmesi önceden öngörülen, bayram öncesi şeker üretimi ve paketlemesi” örnek gösteriliyor. Bu gerekçe, turizm ve inşaat gibi yılın belli mevsimlerinde ciddi iş artışları yaşanan sektörlerde, kiralık işçiliğin dizginsiz bir biçimde yaygınlaşmasının da önünü açıyor.

TAŞERONDA YAŞANAN KİRALIK İŞÇİLİKTE DE YAŞANACAK!

Sonuç olarak, kiralık işçiliğine ilişkin bazı sınırlandırmalar getiriyor gibi gözüken tasarı aslında fiilen esaslı bir sınırlandırma getirmiyor. Yukarıda sıraladığımız tüm durumlar, işverenler için ayrı ayrı işçi kiralamaya gerekçe oluşturuyor. Bu koşullara uyulup uyulmadığını, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müfettişleri denetleyecek. Ancak binlerce, hatta on binlerce farklı işyerinde farklı gerekçelere dayanılarak işçi kiralama yoluna gidildiğinde fiilen bu denetim imkansız hale gelecek. Özel istihdam büroları ile patronlar, tüm sektörleri ve tüm işletmeleri modern kölelik ile donatabilecek. Nasıl kamuda kadrolu işçilerin yerini taşeron işçiler aldıysa, tasarı yasalaştığı takdirde özel sektörde de daimi işçiliğin yerini geçici (kiralık) işçiliğin alması sürpriz olmayacak!

KİRALIK İŞÇİ SAYISINDA SINIRLANDIRMA YOK GİBİ

Tasarı, “işletmenin iş hacminin öngörülemeyen ölçüde artması hali” dışındaki tüm kiralık işçi çalıştırma gerekçelerinde, kiralık işçi sayısına ilişkin hiçbir sınırlandırma getirmiyor. Patronlar, yasadaki koşulu sağladıkları takdirde, istedikleri kadar işçi kiralayabilecekler; dilerlerse kendi işçilerinden fazla sayıda kiralık işçi çalıştırabilecekler. Örneğin kendi 100 işçisi olan bir otel, “dönemsellik arz eden iş artışı”nı gerekçe göstererek yaz aylarında 1000 kiralık işçi çalıştırabilecek. Tasarı sadece “İşletmenin iş hacminin öngörülemeyen ölçüde artması hali”nde çalıştırılacak kiralık işçi sayısını işyerinde çalıştırılan işçi sayısının dörtte biri ile sınırlandırıyor. Ancak bu sınırlandırma 10 ve daha az işçi çalıştıran işyerlerini, yani Türkiye’de işyerlerinin yüzde 85.3’ünü kapsamıyor. Bu işyerleri, bu durumda, 10 işçiye kadar kiralık işçi çalıştırabilecek.

KİRALIK İŞÇİLİKTE 4+4+4 SİSTEMİ

Tasarıya göre, mevsimlik tarım işlerinde ve ev hizmetlerinde hiçbir süre sınırı olmaksızın kiralık işçi çalıştırılabilecek. Analık izni ve iş akdinin askıya alındığı hallerde ise, bu süreler boyunca işçi kiralanabilecek. Örneğin kadın işçi analık iznine ayrıldığında 16 haftalığına, erkek işçi askere gittiğinde 18 aylığına, işçi 3 ay rapor aldığında 3 aylığına kiralık işçi çalıştırılabilecek. Diğer hallerde ise geçici iş ilişkisi 4 ay süreyle kurulabilecek. Bu durumlarda, geçici iş sözleşmesi, toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilecek. Yani, 4+4+4 sistemi ile kiralık işçiliğin süresi toplam 1 yıla kadar uzatılabilecek. Bu uzatma sadece, “Dönemsellik arz eden iş artışları halinde” yapılamayacak. Geçici (kiralık) işçi çalıştıran işveren, bu sürenin sonunda aynı iş için 6 ay geçmedikçe yeniden geçici işçi çalıştıramayacak. Ancak işverenin başka işler için 6 ay beklemesine de gerek olmayacak.

YARIN: Devlet “suistimal edilir” diye kendine tanımadığı yetkiyi özel sektöre nasıl tanıyor? Hangi sektörlerde kiralık işçi çalıştırılabilecek? İşverenler kendi işçilerini kiralık işçi olarak çalıştırabilecek mi? Taşeronda kiralık işçi çalışacak mı?