170 dolarlık burger ve yalan haberciliğin boğucu suları

Ryan MALLETT
venezuelananalysis.org

Venezuela’nın politik ve ekonomik durumu hakkında fikir belirtmek bu aralar pek revaçta; ipini koparan herkesin bu konuda bir diyeceği var. Ne yazık ki bu “sözde uzman”ların çoğu Venezuela hakkında en temel bilgileri bile yanlış biliyor. Bu hataya en son ABD’nin önde gelen düşünce kuruluşlarından serbest piyasa yanlısı Cato Enstitüsü düştü. 7 Haziran günü, Venezuela başkanı “Nicolas Madura”yı hedef gösteren bir görüş yazısı yayımladılar.

MADURA İSMİ 5 KEZ KULLANILMIŞ

Venezuela’ya dair özel bir ilgisi olmayanlar için belirtmemiz gerekir: Ülkenin başkanının adı Nicolas Maduro. Sıradan bir okuyucu için, isminin başkan Madura olarak yazılması masum bir tipografi hatası olarak görülebilir. Tuhaf olansa bu yanlış isimlendirmenin bütün bir makale boyunca sürekli tekrarlanması. Makalede başkanın doğru ismi bir kez bile kullanılmazken Madura ismi ise beş kez tekrarlanıyor. 

AMERİKA BAŞKANI BARACK ALABAMA

Ara sıra hepimiz tipografik hataların kurbanı olabiliyoruz (yazdığım makalelerin düzeltisini yapan herhangi birine sorabilirsiniz), fakat temel bir bilginin bu derece yanlış aktarımı büyük bir sorun. Aşırı titiz davrandığımı düşünebilirsiniz ama bir de şöyle düşünün: Amerika Başkanı Barack Alabama hakkında bir yazı yazsam beni ciddiye alır mıydınız? İngiltere başbakanı Benjamin Netanyahu’nun ne kadar başarılı olabildiği hakkında fikrimi belirtsem ne olurdu? Kanada başkanı Justin Hollande ya da Avustrulya başkanı Tony Turnbull hakkında? Büyük ihtimalle bu ülkeler ve liderleri hakkında çok az şey bildiğime karar verirdiniz.

Aynı şey Venezuela için de geçerli.

Eğer bir ülke hakkında en temel gerçekleri dahi bilmiyorsanız, kesin hükümlere varan bir görüş yazısı yazmak şöyle dursun, o ülke hakkında herhangi bir şey yazmak için uygun olduğunuz söylenemez. 

Yayımladıkları yazı hakkındaki sorularıma cevaben gönderdiği e-postada, makalenin yazarı Doug Bandow internet sitelerindeki bu yazının düzeltilmemiş  bir taslak olduğunu, düzeltilen yazının ise başka bir bağlantıda paylaşıldığını aktardı. Bandow için bu, talihsiz bir açıklama değildi: Benzer hatalar telaşın eksik olmadığı bir basın odasında ya da zamanın altın değerinde olduğu diğer ortamlarda eşine sık rastlanabilen türdendi.

VENEZUELA OLUNCA HATALAR ARTIYOR

Konu Venezuela olunca yapılan benzer hatalar nedense son haftalarda artmaya başladı. Geçtiğimiz mayısın ortasında Guardian “Venezuela başbakanı, şiddetlenen siyasi krizle birlikte artan eylemlere meydan okuyor” başlıklı bir yazı yayımladı. Oysa Maduro ülkenin devlet başkanı, başbakanı değil.

Bu sırada BBC’nin ise doğruluğu oldukça şüpheli sayısal bilgileri kullanmakta tereddüt etmediği görülüyor: BBC, işsizlik oranının yüzde 17’yi bulduğunu, enflasyonun ise dudak uçuklatan bir orana, yüzde 700’e çıktığını iddia ediyor.

İŞSİZLİK ORANI SAPTAMASI

Piyasa analisti Joe Emersberger’in yaptığı açıklamaya göre Venezuela’da işsizlik oranı yüzde 7’ye yakın seviyelerde ve yıllık enflasyon en fazla yüzde 150 oranına yaklaşıyor. Bahsedilen 700’lük oranın kaynağı olarak tartışmaya açık bir IMF dosyası gösteriliyor. Ocak ayında yayımlanan dosyada belirtilen enflasyon oranı, Bloomberg’in 12 ekonomistten aldığı ortalama yüzde 184’lük oranın neredeyse dört katıydı ve Japon Nomura’nın üst oran olarak gördüğü yüzde 700’ü de aşıyordu.

Asıl sorun sıradışı sayılar değil -belki de IMF bu sefer haklı bile çıkabilir- aksine BBC’nin bu oranları daha dikkatli, daha çok kabul görmüş tahminlerin olduğu bir bağlamda kullanmaması. Ne yazık şok edici iddialar bu kadar okunurken, akla yatkın, dikkatli analizlerin hak ettiği ilgiyi bulmaması.

YUMURTA MI? NE KADAR?

Buna benzer bir yanlışa, Venezuela’da bir düzine yumurtanın 150 dolar tuttuğunu iddia eden Los Angeles Times gazetesi de düştü. Aynı AFP’nin yaptığı gibi, LA Times da kur konusunda tökezledi ve yanlış oran kullandı. Venezuela’da bir kutu yumurtanın 3 dolara yakın bir fiyatı olduğunu biliyoruz. Bu elbette az bir rakam değil, (özellikle de Venezuela halkı için) fakat bir kutu yumurtanın 150 dolara satıldığı haberi de doğru değil. Çoğu zaman olduğu gibi, gerçek bazı gazetecilerin hayal gücü kadar heyecan verici olmayabiliyor. 

Kuşkusuz Venezuela’nın karmaşık kur sistemini anlamaya çalışmak gerçek bir kabusa dönüşebiliyor. Kaldı ki ülkenin siyasi durumu da oldukça karmaşık ve bu durum sıradan, rastgele analizler yapılmasına pek de fırsat vermiyor. Oysa böylesi utanç verici hatalar yapmaktan kaçınmanın en iyi yolu ya konu hakkında derinlemesine araştırma yapmak ya da daha en başında o konu hakkında yazmamak. 

Tüm bunlara karşın yıllardır Venezuela hakkında yazan ve ülkeyi anlamak için çok fazla vaktini harcamış olan deneyimli gazeteciler de yok değil. Bu insanların çoğu türlü fedakarlıklar yaparak, gerçekten çok çalışarak ve ciddi riskler alarak görevlerine devam ettiler.

Venezuela hakkında yazdığım süre boyunca bir defasında ordu tarafından esir alındım; üzerime düşen molotoflardan son anda kurtuldum; arkadaşım neredeyse vurularak ölüyordu. Ocakta yakacak gazımın olmadığı günler de geçirdim. Bugün bile ekonomi üzerine yazarken, ekonomik verileri incelemek için saatlerimi harcıyor; farklı görüşler bulmaya çalışıyor; bilgilerin doğruluğunu kontrol ediyor ve gerekli özeni gösteriyorum. İşin içine hatalar karıştığında, ön araştırması iyi yapılmış bir metnin içinde aykırılıklar olarak göze batıyorlar. Eğer bir konu hakkında yeterince bilgim yoksa, o konuyu etraflıca anlayana kadar hiçbir şey yazmıyorum. Aynı durumun benden çok daha deneyimli gazeteciler için geçerli olduğunu da söylemek gerek.

AFP’NİN HAMBURGER SINAVI

Bu konularda açıkgözlü olan AFP bile Venezuela’da bir hamburgerin 170 dolar olduğunu yazarak bu garipliklere bir yenisini ekledi. Bu iddianın kulağa oldukça tuhaf geldiği aşikar. AFP, Venezuela’da bir hamburgerin fiyatının 1700 bolivar fuerte (Venezuela bolivarı) olduğunu, resmi kura göre 10 bolivarın bir Amerikan doları değerinde olduğunu belirtiyordu. Fakat bu kur sadece, yurt dışından yiyecek ve ilaç gibi temel tüketim mallarını getiren ithalatçılara uygulanıyor; Caracas’ta bir sokak başında satın alacağınız yiyeceğin fiyatını belirlemek için değil. Ülkenin kuruna göre bir hesaplama yapılırsa 1 dolar yaklaşık 400 bolivara denk geliyor: Bu da bir hamburgerin yaklaşık 4 dolar tuttuğu anlamına gelir. Kara borsada kullanılan kura göreyse yaklaşık 1000 bolivar 1 dolara eşit: Aynı hamburger de kara borsada 2 dolara satılıyor. AFP’nin önemsiz gibi görünen bu hatası, gülünç bir gazeteci acemiliğinin ortaya çıkmasına sebep oldu.

DİKKATSİZ HABERCİLİK NORMALLEŞTİRİLİYOR

Sinir bozucu olan ise yukarıda bahsettiğim durumun, son aylarda Venezuela’ya saldırıp duran ve sayıları gün geçtikçe artan oportünist “uzman”lar için geçerli olmaması. Temel bilgilerin aktarımında yapılan hatalara sürekli rastlanır oldu ve yanlış, dikkatsiz habercilik normalleştiriliyor. Bu oportünistler içeriğin doğruluğundan emin olmadıkları yerde sansasyonel iddialara, manşetlere ve asılsız sayılara sarılıyor.

Gerçek gazetecilik kalabalığın arasında kayboluyor; ortalama bir okuyucu için artık yanlış haberleri elemek günden güne zorlaşıyor. Mitler, çarpıtmalar, besbelli yalanlar birikip duruyor. AFP haftalar sonra bahsi geçen makalesini siteden kaldırdı ama 100 dolarlık hamburger haberi sosyal medyada dönüp duruyor. Hata yapmanın, yapılan hatayı düzeltmeye çalışmaktan daha kolay olduğu apaçık ortada. 

Bu yüzden, lütfen size yalvarıyorum: Venezuela hakkında konuşmadan ya da bir şeyler yazmadan önce, ülkede olup biteni okumayı ve dinlemeyi deneyin. 

(Çeviren: Hazel Karakaya)