UNESCO Toplantısı ve UNESCO Karşı Forum’un ardından…

Gül KÖKSAL* 

10-20 Temmuz arasında UNESCO’nun Dünya Miras Komitesi’nin 40. toplantısının İstanbul’da yapılacağı, köprülere, duraklara, bilbordlara, kentin çok sayıda yerine asılan afişlerle hepimize duyurulmuştu. İngilizce açılımı “United Nations Educational, Scientificand Cultural Organization” kelimelerinin baş harflerinden oluşan ve Türkçede “Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurulu” olarak anılan kurum, II. Dünya Savaşı sonrasında kurulmuş ve Türkiye de bu Kuruma ilk katılan yirmi devletten biri olmuştur. Açılımında yer alan kelimelerin karşılıklarına yönelik çalışmaları olan Kurumun, dünya çapındaki tüm doğal ve kültürel varlıkları insanlığın ortak mirası olarak kabul ederek oluşturduğu Dünya Mirası Komitesi’nin bu varlıkların korunması için yaptıkları, bu yazının konusunu oluşturmaktadır. 

Bugün toplamda 191 üye ülkenin 1031 alanının yer aldığı Dünya Miras Listesi’nde (DML), bilindiği gibiTürkiye’den de 15 alan yer almaktadır. Ancak yine bilinmektedir ki, toplantının yapılacağı kent olanve sözkonusu Liste’de 31 yıldır yer alan İstanbul, sermaye birikimi için inşaat ve turizm baskısıyla tarihi dokularından sulak alanlarına kadar düpedüz talan edilmektedir. Süleymaniye’deki tarihi mahalle dokusu kentsel yenileme projesi ile ortadan kaldırılmış; Ayvansaray, Sulukule gibi eski mahalleler yıkılıp inşaat şirketlerine teslim edilmiş; özgün değerleri kaybettirilmiş; “çılgın - mega” projelerle de halen kentin ormanları, sulak alanları gibi doğal değerleri yok edilmekte, Haydarpaşa ve çevresi, Haliç ve civarı gibi kültürel değerler barındıran yerleri de üzerinde ne olduğuna bakılmaksızın salt toprağın değişim değerine indirgenmiş bir biçimde yapılaşmaya açılmaktadır. Sadece bir yıldır Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bir değerimiz olan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri’nin oluşturduğu kültürel peyzaj içinde ve etki alanında bulunan başta Kurşunlu Camii, Dört Ayaklı Minare, kiliseler ve yüzlerce yıllık yaşam alanlarının yer aldığı Sur ilçesinin, savaşla yıkılıp yok edildiği de bilinmektedir. Öte yandan Liste’ye alınma ölçütlerini fazlasıyla karşılayan ancak henüz listede yer almayan binlerce yıllık yerleşim ve arkeolojik sit alanı Hasankeyf’in, sermayenin kar hırsını tatmin için yapılan barajın suları altında kalacak olduğu da yıllardır gündemdedir. Tüm bunların gerçekleşmesinde rol alan Türkiye Devleti’nin sorumluluklarının İstanbul’da düzenlenecek olan bu toplantıda açık ve şeffaf bir biçimde gündeme alınmayacağı, tartışılmayacağı, hatta tam aksine sadece akredite olan kişi ve kurumlarla kapalı kapılar ardında bürokratik bir toplantı gerçekleştirileceğinden hareketle, demokratik kitle örgütleri, meslek odaları, emek örgütleri, ekolojimücadeleleri, sosyologlar, arkeologlar, hukukçular gibi kişiler ve kurumlarla bir Karşı Forum yapma kararı aldık ve 68 kurum biraraya gelerek 19 Temmuz 2016 tarihinde “UNESCO neyi koruyor?” diyerek Karşı Forumu gerçekleştirdik (1). 

UNESCO ÖNCELİKLE KENDİNİ KORUYOR

Üç oturumdan oluşan forumun ilk oturumunda Prof. Dr. Cevat Erder’in çerçeve sunumu ile UNESCO’nun kurumsal işleyişi vb. tartışıldı ve hükümetlerin finansı ile varlığını sürdüren, savaşlar yaşanırken, yıkımlar ve tahribatlar olurken etkin olamayan UNESCO’nun aslında öncelikle “kendini koruduğu” ifade edildi. Nitekim daha geçen yıl 2015’te, UNESCO direktörü kendi eliyle, İstanbul’daki talandan doğrudan sorumlu yerel yönetici İBB Başkanı’nı, üzerinde “kültürel mirasın korunması konusundaki şahsi katkıları vesileyle” yazan bir madalya ile onurlandırmıştı (2). Finansal desteğini üye devletlerden temin eden ve bu destek arttıkça üye devletin Miras Komitesi içinde etkisinin de arttığı, bağlı bulunduğu Birleşmiş Milletler’de olduğu gibi yapısının üye ülkelerin politik yapısı ve siyasi tercihleri ile organik ilişki içinde olduğu, koruma altına almaktan, yıkımı görmezden gelmeye kadar tüm kararlarının üyelerin devlet resmi temsilcileri tarafından belirlendiği Karşı Forum’un ilk oturumunda açıklıkla dile getirildi. Foruma telefonla bağlanan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri’nin Alan Yönetim Başkanı Nevin Soyukaya’nın, katıldığı UNESCO 40. Toplantısı izlenimleri, kültürel/doğal değerleri anayasal olarak korumakla görevli devletin bölgedeki savaş ve yıkımda açık rolünü ortaya koyarken, UNESCO Dünya Mirası Komitesi’nin ve Türkiye heyetinin kültür ve doğal varlıklara ilişkin “ortak miras”, “tarafsızlık” ve “koruma” söylemlerine şüpheyle yaklaşılması gerektiğini de hatırlattı.

Forumun ikinci oturumunda Türkiye’nin her bir yanından ve Irak, Bingazi/Libya’dan verilen onlarca örnek, kriz süreçlerinde sermayenin sınır tanımaksızın saldırılarını arttırarak doğal ve kültürel varlıkları inşaat, enerji gibi sektörler aracılığıyla talan ettiğini, kültürel ve doğal varlıklardan bulundukları ekosistemden, halklardan koparıldığını, uygulanan kapitalist politikalarla tarihsel, doğal, kültürel ve sosyolojik kimliklerin de yokedildiğini gösterdi (3). Forumun son oturumunda doğal ve kültürel varlıklara yönelik bu saldırıların ancak ve sadece toplumsal dayanışma ile örgütlenen halk tarafından engelleneceği, yaşamı ve değerleri halkların elele vererek koruyup yaşatabileceği ifade edildi.

Sözün özü, yaşadığımız şu son günler de ziyadesiyle göstermekte ki, yaşamı, ortak değerlerimizi korumak için dayanışma ağlarını örmemiz ve bu yolda koşulsuzca sorumluluklar üstlenmemiz şarttır. Çünkü hep dediğimiz gibi, kurtuluş yok tek başına, ya hep beraber, ya hiç birimiz…

* Doç. Dr. (Mimar-Koruma uzmanı) (KOÜ MTF Mimarlık Bölümü).

1. Karşı Forum çağrı metni, programı, çağrıcılar vb. hakkında ayrıntılı bilgi için www.karsiforum.org adresine bakılabilir. Karşı Forum forum boyunca canlı yayın ile mimar.ist TV’den de izlenmiş olup, bant kaydı da www.mimarist.tv adresinden izlenebilir.

2. http://www.istanbulajansi.ist/haber/unescodan-baskan-topbasa-madalya/32264

3.  Karşı Forum’da tartışılan bu konuları ayrıntılı olarak içeren sonuç bildirgesi hazırlanmakta olup, gelecek hafta Karşı Forum web adresinden yayınlanacaktır.