2. Dünya Savaşı gazileri derneğinden manzaralar

Okay DEPREM
Donetsk

Eski Sovyetler Birliği topraklarının her köşe bucağı Büyük Anayurt Savaşı (VOV) katılımcısı ve gazilerinin dernekleri ile doludur. Devasa eski SSCB dünyasının belli başlı tüm şehirlerinde illaki bir gazi derneği insanın karşısına çıkar. Eski adı “Stalino” olan bugünün Donetsk kenti, 1941-44 arası tamamen Nazi-Almanya’sı işgali altında kalan Ukrayna’da harbin en çetin ve yoğun geçtiği cephelerden birisine ev sahipliği yapmıştı. Dolayısıyla anayurt direnişine en yüksek katılımın olduğu ve en çok şehit ve gazi verilen yerleşim yerlerinden birisi olmuştu Donetsk. Bundan dolayı da bu büyük, meşhur madenci ve sanayi metropolünün her ilçesinde ayrı bir gazi derneği bulunur. Bu yapıların hemen hepsi de ilçe sovyetlerinin (konseylerinin) yani ilçe belediye binalarının bünyesinde yer alır. Ben de, bir gösteride çektiğim fotoğrafları kendilerine ulaştırmak maksadıyla Budyonovskiy İlçesi (SSCB mareşali Semyon Mikhailoviç Budyonnıy’ın adından geliyor) gazi derneğine gidiyorum. 

100 BİNLİK İLÇENİN 50 KİŞİLİK SON GAZİ KİTLESİ 

Günümüzde yüz binden biraz az nüfusu olan “Budyonovskiy ilçesi”nde bugün hayatta olan İkinci Dünya Savaşı katılımcısı sayısı elliden biraz fazla. Bunların arasından ise ancak otuz yedisi savaşa aktif olarak katılıp gazi mertebesine ulaşmış. Gazi derneklerinde genel olarak hafta içi her gün, artık her birinin yaşları 90 civarı veya üzerinde seyreden doğrudan gaziler değil de, onların daha genç akrabaları veya tanıdıkları duruyor. Pek çoğu gibi burası da sabah saatlerinde açılan ve çalıştığı günlerde genellikle en fazla öğleden sonraya kadar açık tutulan bir dernek mekanı. Olağan hafta içi günlerinde başında birkaç kişinin durduğu derneğin girişinde beni, Donbass’ın kurtuluş yıldönümü gösterilerinde tanıştığım dernek görevlisi yaşlıca bir kadın karşılıyor. İlk bakışta her iki taraftaki duvarlarda kırmızı puntolarla yazılı sloganlar ile savaş dönemine ve gazilere dair hazırlanmış geniş renkli panolar göze çarpıyor. Gene başka bir tarafta, Donbass’ta mücadelenin sürdüğü 941-43 arası dönemden kalma gerçek materyallerin sergilendiği camlı bölmeler ile sayısız afiş ve fotoğraf görünüyor. 

MAREŞALLERİN PORTRELERİ İLE SAVAŞIN SİMGESİ KATYUŞA VE T-34   

GAZİ derneğinin mekanı 35-40 metrekarelik büyükçe ve mütevazı bir salondan ibaret, aynı zamanda mini bir müzeyi andırıyor. Gazilerin gündüz vakitleri rutin ve düzenli olarak yaptıkları toplantılar ve organize ettikleri çeşitli türden düzensiz buluşmalar dışında belirli günlerde halka açık bir takım etkinlikleri organize etmek üzere de kullanılıyormuş. “Onların başarıları ölümsüzdür!”, “Ey halkımız, bunu hiçbir zaman unutmayalım!” Her şey cephe için, her şey zafer için! sloganlarının kapladığı duvarların orta yerlerinde büyük savaşta Kızıl Ordu’ya kumandanlık etmiş en yüksek rütbeli komutanların (mareşallerin) portreleri asılı ve biyografileri okunuyor. Bunlar sırasıyla: Josef Stalin, Georgiy Jukov, Konstantin Rokossovskiy, Aleksandr Vasilyevskiy, Semyon Timoşenko, Fyodor Talbukhin, Kiril Meretskov, Radion Malinovskiy, İvan Konev, Nikolay Kuznetsov, Andrey Yeremenko, Leonid Govorov, Aleksandr Antonov ve İvan Bagramyan. SSCB’nin 1941-45 dönemi askeri kahramanlarının portrelerinin yanı sıra, harp esnasında çok mühim ve belirleyici rol oynamış iki meşhur ağır silah konumundaki ‘Katyuşa roket fırlatma bataryası’ ile ‘T-34 Tankı’nın doğuş serüvenleri de ayrıntısıyla yazılı levhada. 

‘DONETSK BÖLGESİNİN KURTARICILARINA SONSUZ ZAFER!’

KATYUŞA ve T-34’ün resim ve bilgilerinin hemen altında, 41 ile 45 arası dönemin en kritik ve tayin edici üç muharebesinin bilgileri yer alıyor. Bu cepheler: Stalingrad Muharebesi, Kursk Tank Savaşı ve Leningrad Kuşatması. Diğer duvarın en altında ise VOV’un en önemli nişanları, simgeleri ve isimleriyle sıralanıyor: Zafer, Lenin, Kızıl Yıldız, Suvorov, Kutuzov, Uşakov, Nakhimov, Slava, Aleksandr Nevskiy, Bagdan Khimelnitskiy ve Anayurt Savaşı nişanları. “Anayurdu savundular!” başlığı altında harpte en çok üstün hizmet madalyasıyla ödüllendirilmiş Budyonovskiy gazilerinin portreleri yerleştirilmiş. “Savaşın mahvettiği çocukluklar” adlı köşede ise, konuya ilişkin kentteki bir anıtın fotoğrafı ve yanı başında uzunca bir şiir seçiliyor. Duvara yapışık ahşap bölmelerde de savaşa dair yazılan pek çok şiir ve mektubu görmek olanaklı. Aralarından savaş anılarının derlendiği “Ben Donbass’tan Nadya Popova” adlı bir kitap dikkati çekiyor. Bir başka pano bütünüyle savaşın arka plandaki kahramanları niteliğindeki komsomola (komünist gençlik birliği) adanmış ve başlığı: “Yer altı komsomolu ülkenin şerefi için ayağa kalktı”. Galina Khodosenko’nun dizelerinin devamında örgütlü gençliğin savaşın başından itibaren direnişi kendi teşkilatı ve çevresi vasıtasıyla nasıl ördüğü aktarılıyor. En sonda ise üç kişinin fotoğrafları gözüküyor. Faşist işgal sırasında ikisi öğretmen, birisi öğrenci olan Stepan Skoblov, Savva Matekin ve Boris Orlov’un kurşuna dizilmeleri ile sonlanan ömürleri anlatılmış kısaca…