Gerçekten herkesi beyaza boyamak mı istiyorlar?

Kıvanç Yiğit MISIRLI

Popüler kültür ürünleri arasında ana dalgadaki geçişkenliğin son on yıl içindeki yükselişi ile beraber iki paralele eğilimi gözlemek mümkün. Birincisi, belirli mecralarla sınırlı ürünlerin, bilgisayar oyunları, diziler, çizgi romanlar, filmler gibi, tüm bu mecralardaki lisans haklarının belirli şirketlerde toplanması aracılığıyla bahsi geçen ürünlerin kendi mecraları dışında da tüketicilerin karşısına çıkmaya başladı. İkincisi, bu farklılaşma ve yayılma sebebiyle farklı etnisite, cinsel yönelim ve dini kimlikten tüketiciler, inşa edilen kurgusal evrenlerde eşit temsil üzerinden bir tartışma yürütmeye başladı. Farklı kimliklerle kendini tanımlayan tüketici ve eleştirmenler, genelde eğlence sektörünü karakterlerinden öykülerine herkesi beyaza boyamakla suçluyor. İlgili ürünlerin asli sahibi olduğunu düşünen bu tüketicilerle, daha geniş bir pazarın varlığına en sonunda inanmış şirketler arasında trajikomik bir çatışma olarak, Benedict Cumberbatch’in başrolünde oynadığı Doctor Strange filmi ile ilgili de böyle bir tartışma yürüyor, bu vesileyle saydığım bu iki mesele arasındaki ilişkiyi konuşmak mümkün olur diye düşünüyorum.

ÇİZGİ ROMANLARDAN TÜRETİLEN FİLMLER BÜYÜYEN BİR PAZAR 

Önce ilk maddeyi bir örnekle açayım. Disney’e  ait ABC televizyon ağı, yine aynı şirketin sahip olduğu Marvel’a ait çizgi roman karakterlerinden türetilen bir diziyi yayınlarken, bu dizinin öyküsünün  ilgili çizgi roman şirketinin sinema stüdyosu tarafından hazırlanan bir film tarafından şekillendirildiğini hatırlatayım. Aynı cümleyi, bağlı şirketlerin isimlerini değiştirmek kaydıyla Warner Bros için de kurmak mümkün. Bir alt başlık olarak hemen not edeyim. Bu strateji oldukça başarılı işliyor gibi görünmekte. Aynı olguyu çizgi romanlar için de gözlemlemek mümkün. ABD içinde yıllık olarak satılan, dijital ve basılı, çizgi romanların hasılası 2015 itibarıyla yaklaşık olarak 1.03 milyar dolara denk geliyor. Satışların son beş yıla bakıldığında düzenli olarak yüzde 7 ile yüzde 10 arasında arttığı1 da düşünüldüğünde ilgili şirketler televizyonda, sinemada, okul çantaları ve kimi yetişkinler için hediyelik eşyada başımızı ağrıtmaya devam edecek gibi görünüyor. Nitekim bu işi şirket, Disney ve Warner Bros, dolaylı olarak çizgi roman piyasasının yüzde70’inden fazlasına sahip. Son yılların kârlı alt türü süper kahraman filmlerinde bu oran daha da yukarı çıkıyor.Özgül bir unsur olarak, aşağıda işimize yarayacak, Çin’in, bu çizgi romanlardan türetilen filmler için giderek büyüyen bir pazar haline geldiğini de belirteyim.

KARAKTERLER KİMLİKLERİ HAKİM KİMLİKLERLE DEĞİŞTİRİLİYOR

Aslen bahsetmek istediğim noktaya dönecek isek Marvel’ın çok da meşhur sayılamayacak bir mülkü Doctor Strange’in filmi daha gösterime girmedi ise de kadrosundaki önemli yan karakterlerden birinin etnik kimliğinin değiştirilmesi ile gündeme geldi. Çizgi romanda Tibetli bir rahip olan bu karakteri, filmde Tilda Swinton’ın canlandırdığı ilan edildiğinde gürültü koptu. Eleştiri, aslen Hollywood’un oyuncu, öykü ve karakter seçiminde pek meşhur, fırsat ve temsiliyet eşitsizliği olgusuna dayanmakta idi. Eldeki ilk örnek olmadığı gibi, eşzamanlı olarak fazlaca karşılaşılan bir duruma denk düşmesi de meseleye tuz biber ekti. Halen yapım aşamasındaki manga uyarlaması Ghost in the Shell’in Japon karakterlerinin neredeyse tamamı Japon olmayan aktörler tarafından canlandırılıyor. Akira ve Cowboy Bebop gibi yapımı uzadıkça uzayan başka örneklerde de aynı iddialar gündeme gelmişti. İddia da kabaca şu: Giderek genişleyen bir pazarda, ürünlerin inşa ettiği sembolik alanın (çizgi roman ya da film serisinin kurgusal evreni) beyaz, ergen erkekler dışındaki kişilerin de temsil edilmesi, hem siyaseten doğru hem de ilgili şirketler için kârlıdır. Şirketler bu çerçevede hareket etmeyerek, kaynak malzemesinin karakterlerinin kimliklerini hakim kimliklerden yana değiştirdiği ölçüde de sembolik olarak mücadele edilmesi gereken (düzlemi oldukça belirsiz olsa da) bir eşitsizlik ortaya çıkmaktadır.

IRKÇILIK İDDİASINA ‘İNANDIRICI OLMAYAN’ CEVAP

Eleştirinin ikinci kısmını çok umursamasalar da ırkçılık iddialarına cevap verirken ne yönetmen ne de prodüktörler inandırıcı olabildiler. Marvel Stüdyoları, ilgili karakterin kaynak malzemede Asyalı olmadığını, farklı jenerasyonlarda farklı etnik kökenlerden kişilerin bu rolü üstlendiğini, filmdekinin ise beyaz olmaktan ziyade kadın ve Kelt olduğunu iddia etmeyi tercih etti.2 Filmin senaristi ise meseleyi daha basit ve en baştaki şablona daha uyan bir cevapla çözümlemeyi tercih etti. Çin’in 1 milyarlık nüfusu ve Tibet meselesinin “hassasiyeti” düşünüldüğünü, “kişisel fikri olarak” iddia ederken3 aslında ilgili öykünün mülkiyetine dair, sembolik bir düzeyde bile olsa, tüketicilerin yanılgısına işaret etmiş bulunuyor. Bu gerginliğin gösterdiği, ABD ve Britanya merkezli tüketicilerin kimlik temsiliyeti taleplerine verilecek karşılığın, bu iki şirket özelinde, eğlence sektörü açısından sınırları piyasa araştırmalarıyla net biçimde tanımlandığıdır. Burası o kadar da önemli değil, zira böylesine bir çözümleme ortak duyu halini çoktan aldı. Eğlence sektörünün burada konuştuğumuz kısmı az elde toplanma eğilimine devam ettiği ölçüde benzer hassasiyetler başka ürünlerde de “beyaza boyama” eğilimini kuvvetle muhtemel artıracak. Daha önemli olan, kimlik siyaseti yapan tüketicilerin, “tüketici” oldukları fikriyle yüzleşmedikleri ölçüde, daha da genişleyen pazarda göreli önemlerindeki düşüşü anlamlandırmakta başarısız olmaları.

1 http://www.comichron.com/yearlycomicssales.html son erişim tarihi 18.09.2016 16:45.
2 Alyssa, Sage, “‘Doctor Strange’ Director on Whitewashing, Asian Stereotyping: ‘I Am Listening and Learning’,”https://variety.com/2016/film/news/doctor-strange-whitewashing-director-scott-derrickson-1201767428/ son erişim tarihi 18.09.201619:15.
3 Alyssa Sage, “Marvel Responds to ‘Doctor Strange’ ‘Whitewashing’ Criticisms Over Tilda Swinton Casting,” https://variety.com/2016/film/news/doctor-strange-whitewashing-tilda-swinton-marvel-1201762267/son erişim tarihi 18.09.201619:16.