Hekimlik abidesi Nusfet Fişek

Tamer Arda ERŞİN
Ankara

Prof. Dr. Nusret Fişek hayata gözlerini 3 Kasım 1990 tarihinde yummuştu. 76 yıllık yaşamına Türkiye halkı sağlığı için bir dolu uygulamayı gerçekleştirmekle geçiren Prof. Dr. Nusret Fişek, bir dönem Türk Tabipler Birliği’nin (TTB) başkanlığını yaptı ve İş Hekimliği gibi birçok uygulamanın hayata geçmesini sağladı. Türkiye’de tıp etiğinin oluşmasında büyük emek harcayan Prof. Dr. Fişek, hekimlerin mesleklerini ekonomik bir araç olarak görmemesi, topluma karşı hizmeti birincil ödev olarak benimsemesi gerektiğine dikkat çekmişti.

Prof. Dr. Nusret Fişek, 21 Kasım 1914 yılında Sivas’ta doğdu. Babası Kurtuluş Savaşı Komutanlarından Hayrullah Fişek’ti. 1940 yılında eşi Perihan hanımla evlendi. Kurthan ve Gürhan adında iki oğlu oldu. Nusret Fişek, 1938 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni birincilikle bitirdi. 1941 yılında aynı Üniversite’de Bakteriyoloji İhtisası’nı tamamlayan Prof. Dr. Nusret Fişek, 1946’da Hayati Tıbbi ve Gıdai Kimya Mütehassısı (Biyokimya Uzmanı) oldu, 1952’de ise Harward Üniversitesi’nden Tıp Bilimlerinde doktora derecesi aldı. Kendisi; tıp bilimleri felsefe doktoru olan ilk Türk’tür. 1955 yılında Biyokimya Doçenti, 1966 yılında ise Halk Sağlığı Profesörü oldu. 

Demografi ve Halk Sağlığı disiplinlerinin ortak sorun alanlarını saptayan Prof. Dr. Nusret H. Fişek, doğumlarla ölümler hakkında sağlıklı veri toplanmasının önemine dikkat çekmiştir. Daha 1960’lı yıllarda nüfus ve aile planlaması programlarının kadın sağlığı ve kadın hakları çerçevesinde ele alınması gerektiğini ortaya koydu.  Prof. Dr. Nusret H. Fişek, 1967 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde “Nüfus Etüdleri Enstitüsü”nde beş yıl boyunca müdürlük yapmıştır. Nüfus sorunu ve buna bağlı olarak sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi konusunda 1960 yılında Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın “sağlık sektörü” kısmını hazırlayarak plancılardan uygulayıcılara kadar birçok insanı eğitti. Prof. Dr. Nusret Fişek, ilk olarak 1963 yılında yapılmaya başlanan ülke çapındaki nüfus ve nüfus-sağlık ilişkilerini ortaya koyan araştırmalarının (Türkiye Nüfus Araştırması) yönlendiricisi ve uygulayıcısı olarak konunun öneminin ülkemizde kavranmasında en büyük rolü oynayan kişilerden biriydi.

DOKTORLAR HER YERE GİDER
Prof. Dr. Nusret Fişek; “Dil, din, mezhep, soy, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç ayrımı gözetmeksizin herkese nitelikli sağlık hizmeti” anlayışının yansıması olan Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun’un mimarı olmuştur. 1961 yılında kabul edilen 224 sayılı bu yasa, sağlık yönetimi ve toplum katılımı açısından son derece ileri bir konumdaydı. Koruyucu hekimliği ve çevre sağlığını ön plana çıkarmıştı. Böylece, ülkenin en ücra köşelerine kadar sağlık hizmetinin yayılmasını sağlamış; köylere ebe, ilçelere doktor, yardımcı sağlık personeli, gerekli araç ve gereç ulaştırıldı. 1963’te uygulamaya geçirilen sağlık ocaklarıyla birlikte basamaklı, katılımcı ve nitelikli sağlık hizmetlerini halka yaymıştı.

ONURUYLA BIRAKTI
1960 yılında Refik Saydam Hıfzıssıha Okulu Müdürlüğü görevinin yanında, Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı’nı da yürütmesi istendi ve kısa bir süre hem müsteşarlık görevini yürüttü, hem de Sağlık Bakanlığı’na vekalet etti.1965 yılına değin çeşitli bakanlar ile çalıştıktan sonra, Faruk Sükan’ın Sağlık Bakanlığı döneminde müsteşarlıktan alındı. Ancak, Danıştay kararı ile görevine geri döndü. İkinci defa müsteşarlık görevinden alınmasının ardından yine Danıştay kararıyla müsteşarlığa döndü. Fakat, müsteşarlık görevinde iş üretme olanaklarının önünün tıkındığını görerek, kendi isteğiyle bu görevi bıraktı. 

İŞKENCEYE KARŞI DURDU
Hacettepe Tıp Fakültesi’nin kurulmasında ve gelişmesinde büyük katkıları olan Prof. Dr. Nusret Fişek, tıp eğitiminin niteliği üzerinde önemle durmuştur. Hekimlerin; yaşam boyu eğitim programlarıyla bilgilerini tazelemeleri yeni gelişmelere uyum sağlamaları ve halkın sağlık sorunlarından haberdar olup çözüm üretmeleri gerektiğini düşünüyordu. “Hekimler, mesleklerini ekonomik bir araç olarak görmemeli, topluma karşı hizmeti birincil ödev olarak benimsemeli” görüşünün savunucusu olan Prof. Dr. Fişek, 12 Mart ve 12 Eylül askeri darbelerinin  uygulamalarına da karşı çıktı.

İŞ HEKİMLİĞİNİ BAŞLATTI
1983 yılında Türk Tabipleri Birliği (TTB) başkanlığına gelen Prof. Dr. Fişek, o günlerde idam cezalarına ve ölüm cezalarının yerine getirilmesinde doktorlara görev verilmesine karşı durdu. TBMM’de onay bekleyen kesinleşmiş ölüm cezası kararlarının yerine getirilmesini engellemekte önemli bir rol oynadı. Prof. Dr. Fişek, bilimi, tıp meslek ahlakını, barışı, demokrasiyi ve insan haklarını savunduğu için Ankara Cumhuriyet Savcılığı dava bile açmıştı. Prof. Dr. Fişek, TTB başkanlığı döneminde İşçi Sağlığı Kolu, Pratisyen Hekimlik Kolu, Sendikalaşma Kolu, İnsan Hakları Kolu, Özlük Hakları Kolu vb. birçok programları uygulamaya koydu. Yine sertifika programlarımı olarak, İş Hekimliği Sertifika Programı, Spor Hekimliği Sertifika Programı, Sürücü Kursu Hekimliği Sertifika Programını hayata geçirdi. Aynı dönemde gerçekleştirilen II. İşçi Sağlığı Kongresi ve I. Pratisyen Hekimlik Kongresi’ne imzasını attı. 
Prof. Dr. Fişek’in başkanlığı döneminde, sağlık alanında hizmet veren 4 meslek odasının bir araya gelerek Sağlık Meslek Birlikleri Danışma Kurulu’nu oluşturdu. Bu kurul 1990 sonrası süreçte, önce TMMOB’nin katıldığı “Meslek Birlikleri Danışma Kurulu”na, daha sonra da sendika ve diğer demokratik örgütlerin katıldığı “Demokratik Platform”a işlevini aktardı. Prof. Dr. Nusret H. Fişek,  “insan hakları sorunları ve tıp meslek ahlakı” konuları ile çok yakından ilgilendi. TTB’nin özellikle “herkese sağlık” ve “cezaevi koşullarının geliştirilmesi” çabalarına ek olarak Tıp Meslek Kuralları Tüzüğünü hazırladı. TTB Merkez Konsey Üyeliği’ne devam ederken Prof. Dr. Nusret Fişek, 3 Kasım 1990 tarihinde 76 yaşındayken yaşama gözlerini yumdu. 

ÜYELİKLERİ VE ALDIĞI ÖDÜLLER
Prof. Dr. Nusret Fişek üstlendiği görevler ve üyelikleri şöyle: Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü Aşı Kontrol Laboratuvarı şefliği, Avrupa Biyolojik Standardizasyon Birliği Eksper Komitesi Üyeliği, Dünya Sağlık Örgütü Danışmanlığı , Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Öğretim Üyeliği, Refik Saydam Hıfzıssıhha Okulu Müdürlüğü, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Müsteşarlığı, Hacettepe Üniversitesi Mezuniyet Sonrası Eğitimi Fakültesi Dekanlığı, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü Kurucu Müdürlüğü, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı, International Editorial Advisory Committee of the Population Information Program of the George Washington University Medical Center Üyeliği, WHO/HRP Hizmet Araştırmaları Steering Komitesi Üyeliği, Dünya Sağlık Örgütü İcra Komitesi Üyeliği, Türk Tabipleri Birliği Başkanlığı,  The Faculty of Community Medicine of the Royal College of Physicians üyeliği (FRCP), American Medical Association üyeliği, Harvard Chapter of the Society of Sigma üyeliği, The New York Academy of Sciences üyeliği, The National Geographic Society üyeliği, “The Incorporated Liverpool School of Tropical Medicine üyeliği, The American Public Health Association üyeliği, İnsan Hakları Derneği kurucu üyeliği, Atatürkçü Düşünce Derneği kurucu üyeliği , Nükleer Tehlikeye Karşı Barış ve Çevre İçin Hekimler Derneği (NÜSED) kurucu üyeliği ve Ankara Jinekoloji Cemiyeti üyeliği.

Prof. Dr. Nusret Fişek şu ödül ve üyeliklere de layık görüldü: “Nüfusbilim (demografi) alanındaki çalışmaları nedeniyle Michigan Üniversitesi 150. yıl ödülünü, sağlığın sosyalleştirilmesi alanındaki çalışmaları nedeniyle ise İngiliz Kraliyet Akademisi üyeliği (FRCP), Cüzzam Savaş ve Araştırma Derneği Şeref Diploması, Hacettepe Üniversitesi Akademik Hizmet Belgesi, Türk Tabipleri Birliği Hizmet ve Onur Belgesi ve Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği Şeref Rozeti, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 1993 Hizmet Ödülü.