100 yıldır hakları için mücadele eden halk: Samiler

Murat KUSEYRİ
Stockholm

İskandinavya’nın yerli halkı Samiler, kültürel, toplumsal ve kendi kendilerini yönetme haklarını elde etmek için ilk kez bir araya geldikleri 6 Şubat’ın 100. yıl dönümünde hâlâ hedeflerine ulaşma mücadelesi veriyor.  

Bu yıl ulusal gün kutlamaları ilk toplantının yapıldığı Trondheim başta olmak üzere İskandinavya’da Samilerin yaşadıkları yerleşim yerlerinde yapıldı. Kutlamalar kapsamında, Samilerin sorunlarının ele alındığı konferans, panel ve toplantılar yapıldı.

Bir hafta sürecek olan kutlama ve etkinliklere Norveç Kralı Harald, Norveç Başbakanı Erna Solberg ve İsveç Kültür ve Demokrasi Bakanı Alice Bah Kuhnke de katıldı.

6 ŞUBAT ULUSAL GÜN İLAN EDİLDİ

Toprakları İsveç, Norveç, Finlandiya ve Rusya arasında paylaşılan Samilerin, dil, kültür, din ve gelenekleri yasaklandı. Asimilasyona tabi tutulan Samiler sayıları azalsa da, tüm baskı ve saldırılara karşın varlıklarını sürdürmeyi başardı.

Sami halkının temsilcileri, ilk kez 6 Şubat 1917 günü Norveç’in Trondhem şehrinde bir araya geldi. Toplantıda, sınırların bir birinden kopardığı Samiler, kültür ve geleneklerini geliştirebilmeleri, toprakları ve topraklarındaki zenginliklerle ilgili karar alma haklarının tanınması için birlikte mücadele etme kararı aldı. 

1986 yılında İsveç’in Åre ilinde toplanan Sami Konferansı, güneş, ateş, su ve bitkileri sembolize eden sarı, kırmızı, mavi ve yeşil renklerindeki bayrağı Samilerin ortak bayrağı olarak kabul etti. 1992 yılında, Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de  toplanan Sami Parlamenotosu da, 6 Şubat’ı Samilerin ulusal günü olarak kabul etti ve her yıl kutlanmasına karar verdi.  

‘KUZEY SAMİ SÖZLEŞMESİ’  HAZIRLANDI

Samilerin yaşam koşulları ve yerli halk olmaktan kaynaklanan hakları yaşadıkları ülkelere göre farklılıklar gösteriyor. Norveç yerli halkların haklarını güvence altına alan ILO Sözleşmesi’nin 169. maddesini imzalarken Finlandiya, İsveç ve Rusya imzalamamakta direniyor. İsveç, Norveç ve Finlandiya’da yaşayan Samilerin aynı haklara sahip olmaları için yasaların ortaklaştırılması amacıyla 2011 yılında çalışma başlatıldı. “Kuzey Sami Sözleşmesi” olarak adlandırılan sözleşmenin hazırlık çalışmalarına üç ülkenin hükümet yetkilileriyle bu ülkelerde kurulu Sami Parlamentolarının temsilcileri katıldı. 

İsveç, Norveç ve Finlandiya hükümetleri ile bu ülkelerde kurulu Sami Parlamentolarının yöneticilerinin üzerinde anlaşmaya vardıkları Kuzey Sami Sözleşmesi, ‘Sami yönetimi’, ‘Sami dili ve kültürü’, ‘Samilerin toprak ve su hakları’, ‘Sami üretim alanı’, ‘Sözleşmenin gerçekleştirilmesi’ ve ‘Nihai hedefler’ başlıklı 7 bölüm ve bunların altında yer alan 51 paragraftan oluşuyor.

ANA DİLDE EĞİTİM VE HİZMET HAKLARI GÜVENCE ALTINA ALINIYOR

Sözleşme, Samilerin yaşadığı bölgelerde  hastane, mahkeme ve kurumlarla ilişkilerinde ana dillerini kullanma, okullarda Samice eğitim görme haklarını güvence altına alıyor ve üç ülkeye Samice yayın yapan radyo, televizyon ve gazetelere destek verme, Samice edebiyat eserlerinin yayımlanmasına ve yaygınlaştırılmasına katkıda bulunma yükümlülüğü getiriyor. 

Sözleşmede Sami bölgelerinde  doğal kaynaklar kullanılmadan, maden ocakları ve rüzgar santralleri açılmadan  önce bölgede yaşayan Samilerle ve onların örgütleriyle görüşmelerde bulunulması ve görüş birliğine varması gerektiği belirtiliyor. 

SAMİ ÖRGÜTLERİ SÖZLEŞMEYİ KABUL ETMİYOR

Sözleşmede Samilerin diğer halklarla birlikte yaşadıkları yerleşim birimlerinde toprak ve suların Ren geyiği besiciliği, balıkçılık ve avcılık amacıyla kullanılmasında tarafların bir birlerinin çıkarlarına anlayış göstermesi gibi muğlak bir ifade kullanılması Sami parti ve örgütlerinin tepkilerine yol açtı. 

Üç ülkede kurulu Sami Parlamentolarının temsilcileri ile üç ülke hükümetlerinin üzerinde uzlaşmaya vardıkları ‘Kuzey Sami Sözleşmesi’ bu ülkelerdeki diğer Sami kurum, parti ve derneklerin direnişiyle karşılaştı. Tepkiler sonucu Sami Parlamentolarının yöneticileri sözleşmeyi imzalamaktan vazgeçtiler. 

Böylelikle 6 Şubat’ın 100. yıl dönümünde Samilerin ilk toplantılarını yaptıkları Trondhem’de imzalanması planlanan sözleşmenin imzalanması ertelendi. Taraflar arasında görüşmelerin süreceği ve sözleşmenin yıl sonuna kadar hazır olacağı belirtiliyor. 

RUSYA, SAMİ PARLAMENTOSUNUN ÇALIŞMALARINI YASAKLADI

Sözleşme görüşmelerine katılmayan Rusya ise, Kola Yarımadası’nda çalışma yürüten Sami dernek ve kurumları üzerindeki baskıları artırdı. Rusya-Sami Parlamentosu Başkanı Valentina Sovkina, yeni çıkan yasaların Rusya dışından ekonomik yardım alan dernek ve kuruluşları yabancı güçlerin ajanları olarak değerlendirdiği için Rus yetkililerin Sami Parlamentosunu yasa dışı ilan ettiğini ve çalışmalarını durdurduğunu açıkladı.