Ressam ve bilim kadını: Maria Sibylla Merian

Maria Sibylla Merian; 2 Nisan’da 370 yaşına girecek olan bu kadın dünya bilim tarihine adını botanikçi, doğa bilimci ve entomolog (böcek bilimci) olarak yazdırdı. Almanyalı orta sınıf bir yayımcı ve sanatçı ailenin kızı olan Maria, hayatını Hollanda’da geçirdi. 17. yüzyılda, bitkilerle uğraşan kadınların cadı ilan edilerek öldürülebildiği dönemde, bir sanatçı, botanikçi, doğa bilimci ve entomolog olarak başarılı bir kariyer yaptı. Küçük yaşta çizim yapmasını ressam ve matbaacı ailesine borçlu olan Maria, önceleri sadece çiçek ve bitki resimleri çizdi. 13 yaşındayken, Frankfurt’un önemli bir ipek ticareti merkezi olması nedeniyle bol bol ipek böceği inceledi. Bu da onu böcek çizmeye itti. 20’li yaşlarında böceklerin ve çiçeklerin metinsiz, dekoratif resimlerini yapmaya başlayan Maria, yıllarca incelediği Avrupa bitkilerini ve böceklerini belgeleyerek bir dizi kitapta yayımladı. Kimsenin göremediği ve dikkat etmediği detayları yakalayan Maria, böceklerin çamurun içinden kendiliğinden oluştuğuna dair inancın ortadan kaldırılmasına yardımcı oldu.

İLK NATURALİST

Onlarca yıl topladığı bilgiler, sadece doğayı merak edenleri tatmin etmekle kalmadı, aynı zamanda tıpta ve bilimde değerli bilgiler verdi. Maria, böcekleri yaşam alanları içinde ve diğer canlılarla etkileşimleriyle ele alıyordu. Bu nedenle böcekleri ve habitatlarını, yedikleri besinler de dahil olmak üzere, tek bir ekolojik bileşime getiren ilk naturalist olarak kabul edilir. 

1685’te eşinden boşanan Maria, iki kızını da alarak kadınların yasal olarak iş kurma ve para kazanma hakkı olan Amsterdam’a yerleşti. Burada, koleksiyonerlerin sahip olduğu böcek türlerini incelemeye başladı ama bu araştırma onu böceklerin doğal yaşamlarına ulaştırmadı. Böcekleri doğal ortamlarında incelemek için 1699’da, 52 yaşındayken, kızıyla birlikte Güney Amerika’nın Surinam ormanına gitmek için yaklaşık 5 bin kilometre yol katetti. Bu araştırma sonucunda, “Metamorphosis Insectorum Surinamensium” adlı eseri ortaya çıktı. 

Kitabın bir bölümünde Maria, ‘tavus kuşu çiçeği’ tohumlarının, çocukların da onlar gibi köle doğmaması için köleler tarafından kürtajda kullanıldığını yazdı. Aynı zamanda tıbbın kadının kendi üreme hakkını kontrol etmesini sağlayan bir araç olabileceğini söyledi.

Doğanın egzotik bir öyküsünü ortaya koyan çalışmaları o zamanın Avrupalıları için değerliydi ve bir hayli beğeni aldı. Sinek kuşu yiyen dev bir örümceği tasvir etmek 18. yüzyılın başında pek ‘kadınlara yakışır’ bir hareket olarak görülmese de buna kimse itiraz etmedi.

Ama bir yüzyıl sonra, bulguları bilimsel eleştirilere tabi oldu. 18. ve 19. yüzyıl Avrupasında kadın haklarında gerilemelerin yanı sıra eserlerinin çoğu zaman yanlış taklitlerinden dolayı çabaları ve buluşlarının büyük kısmı unutuldu. Victoria döneminde gözlemleri imkansız olarak adlandırıldı ve bir örümceğin bir kuşu yiyebileceğini söylediği için aptal olduğu söylendi.

Fakat son yıllarda, feministler, tarihçiler ve sanatçılar Merian’ın sadakati, yetenekleri ve ilham verici sanatsal kompozisyonlarından övgüyle bahsettiler. Ölümünden üç yüz yıl sonra, geçen ay “Metamorphosis Insectorum Surinamensium” adlı eseri tekrar yayımlanan Merian adına bu yılın haziran ayında Amsterdam’da uluslararası bir sempozyum gerçekleştirilecek.

www.nytimes.com’dan çeviren Ceren Sağır