Sigara tekelleri Afrika’yı ablukaya aldı

Tütün üreticilerinin yeni yükselen pazarı Afrika’da hükümetler tütün karşıtı düzenlemeleri iptal etmeleri için büyük şirketler tarafından tehdit ediliyor.

İngiliz tütün tekeli British American Tobacco (BAT) ve diğer çok uluslu tütün firmaları hızla büyümekte olan, genç ve giderek zenginleşen bir nüfusa sahip Afrika ülkelerindeki pazarını artırmak istiyor. Guardian gazetesi tarafından yapılan bir araştırma, dev tütün firmalarının sigara karşıtı düzenlemeleri tehdit ve rüşvet yoluyla engellemeye çalıştığını ortaya koydu.

ÖLÜM VE ZARARI YOKSUL ÜLKELERE İHRAÇ ETME

Uzmanlar, demografik yapısı ve artan refah düzeyi nedeniyle Afrika ve Güney Asya’nın sigaraya karşı küresel mücadelede yeni savaş alanları olduğunu söylüyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) raporlarına göre; bazı zengin ülkelerde sigara içiminin azalması ve daha fazla kontrol olmasına rağmen, her yıl 7 milyondan fazla insan sigara nedeniyle ölüyor. Araştırmalar, tütün firmalarının kâr oranlarını korumak için “Ölüm ve zararı yoksul ülkelere ihraç etme” taktiğini kullandığına işaret ediyor. 

Washington Üniversitesi  Sağlık Ölçüm Enstitüsünde görevli olan Dr. Emmanuela Gakidou “Tütün endüstrisi şu anda odağını Afrika’da gelişmekte olan pazarlara çevirmiş durumda ve  kıtanın yarım yamalak tütün kontrol yönetmeliklerini ve endüstriyel pazarındaki gelişmelerle mücadelede yetersiz kalan kaynaklarını sömürmeye çalışıyor” diye konuştu.

AFRİKA’DA SİGARA TÜKETİMİ ARTIYOR

WHO, Afrika’da yaklaşık 77 milyon kişinin sigara içicisi olduğunu belirtirken, 30 Afrika ülkesinden en az 17’sinde bu rakamın 2025’e kadar büyük oranda artacağını tahmin ediyor. 2025’teki bazı ülkeler için tahmini rakamlar şöyle: Congo-Brazzaville’de yüzde 47.1,  Kamerun’da yüzde 42.7  Sierra Leone’de yüzede 41.2 (erkekler arasında yüzde 74) ve Lesotho’da ise yüzde 36.9.
Buna karşılık, geçen yıl İngiltere’de yetişkinler arasında yapılan araştırmalar nüfusun sadece yüzde 16.9’unun  sigara içtiğini gösterdi. Geçtiğimiz ay yapılan bir başka araştırma ise İngiltere’de kalp hastalığı ölümlerinin sigara yasağından bu yana yüzde 20 oranında düştüğünü ortaya çıkarıyor.

HÜKÜMETLER YARGI YOLU İLE TEHDİT EDİLİYOR

Dünyanın önde gelen sigara üreticilerinden BAT, Kenya ve Uganda hükümetlerinin sigara kullanımını sınırlandıran düzenleme girişimini engellemek için mahkemede savaşıyor.

BAT yetkililerinin, Uganda, Namibya, Togo, Gabon, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Etiyopya ve Burkina Faso hükümetlerini korkutmak için kullandıkları taktikler arasında hükümetleri kendi yasa ve ticari anlaşmalarını ihlal etmekle suçlamak ve ekonomiye zarar vermekle tehdit etmek de bulunuyor. 

BAT avukatları Kenya yüksek mahkemesine sundukları gizli bir belgede, “kaprisli” vergi planı ve sigara yasağı önergesinden oluşan paketin “bütünüyle çökertilmesini” talep etti. Kararın bir sonraki ayın başında açıklanması bekleniyor.
BAT yetkilileri ise “Gelişmekte olan ülkelerdeki bütün tütün düzenlemelerine karşı koydukları iddialarını” reddediyor. Ancak düzenlemelerin kanunlara aykırı olduğuna inanılan durumlarda müdahale etme hakkını kullandıklarını söylüyor. 
BAT Yönetim Kurulu Başkanı  Richard Burrows tütünün sağlığa zararlı bir ürün olarak uygun bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini düşünüyor. Eğer “düzenlemelerin kanunlara uyup uymadığıyla ilgili farklı yorumlar varsa mahkemelerden bu konunun çözümünde yardımcı olmasını istemenin tamamen makul olduğunu düşünüyoruz” diyor. 

POLİTİKACILARLA BAĞLANTISI

Politikacılarla tütün şirketleri arasındaki bağlantı olduğu iddiaları da endişe uyandıran diğer bir nokta. Kenya Tütün Kontrol İttifakı CEO’su Joel Gitali, “Bazılarına (politikacılara) geçmişte rüşvet verilmiş olduğu iddiaları var” dedi.

Afrika’da 13 yıl BAT için çalışmış olan Paul Hopkins, İngiliz gazetesine verdiği demeçte Kenya’daki rakipleri Matermind firmasının aleyhine kullanabileceği bilgilere erişim sağlamak için şirket adına Kenya Gelir İdaresine rüşvet verdiğini itiraf etti.

Hopkins, ayrıca muhalefetin önde gelen politikacıları ile iki tütün şirketi BAT Kenya ve Mastermind arasında bağlantılar olduğunu öne sürdü.
Hopkins’in iddiaları arasında, BAT’in tütün kontrol yönetmeliklerini engellemek için Burundi, Ruanda ve Komor Adaları’ndaki hükümet görevlilerine rüşvet verdiği de yer alıyor.

Ginali, Kenya ‘daki seçim sonuçlarına göre ülkedeki sigara yasağının değişeceğini iddia ederek, “Muhalefet hükümeti devralırsa, tütün şirketlerinin elinde olacak” dedi.

ŞEKER TEZGAHINDA SİGARA SATILIYOR

Daha tehlikeli olan ise Afrika’nın artan çocuk ve genç nüfusunun tütün endüstrisi için yeni bir pazar temsil ediyor olması. Şirketler, çocukları hedef aldıklarını reddediyor ve 10 yaşından küçüklere paket satılmadığını belirtiyor. Fakat, ABD’deki Johns Hopkins Üniversitesi tarafından Nairobi’de yapılan yeni bir araştırma ve Kenya merkezli Tüketici Bilgilendirme Ağı, ilkokul çocuklarının okula gitmek için kullandığı güzergahta sigara satan seyyar satıcılar bulunduğunu belirtiyorlar.
Şekerleme, bisküvi ve gazlı içeceklerin olduğu tezgahlarda, dal olarak satılan Dunhill, Embassy, Safari ve diğer BAT marka sigaraların tanesi ise yaklaşık 5 sent (1.6 TL). Satıcılar, BAT tarafından üretilen paketleri 20’ye bölerek tane olarak satıyor. Tütün firmalarının çocukları hedef aldığını vurgulayan Tüketici Bilgi Ağı Başkanı Samuel Ochieng “Sigarayı şekerlerle karıştırıp okul yollarında satıyorlar” dedi.

ARTIK DAHA CESURLAR

Çerçeve Sözleşme İttifakı (Framework Convention Alliance) Afrika Bölgesel Koordinatörü Tih Ntiabang tütün şirketlerinin giderek cesaretlendiğini düşünüyor. “Geçmişte görünmeyen bir müdahale vardı, ancak şimdi bu kadar görünür olmaları ve Kenya örneğinde olduğu gibi halk sağlığı anlaşmasına açıkça karşı çıkmaları çok utanç verici... Bugün kamu sağlığı politikalarına karşı koymak için cesurca mahkemeye gidiyorlar. Her hükümet, ekonomik büyüme ile yakından ilgileniyor ve onlar (tütün şirketleri), bu ekonomik güce sahip olduklarını biliyor. BAT gibi tütün şirketlerinin bütçesi bütün Afrika bölgesinin bütçesi kadar bile olabilir. Çok iyi organize edilmiş bir sağlık sistemine sahip değiliz. Politika üreticilerimiz, tütün kontrolü eksikliğinde sağlık harcamalarının ne kadara mal olduğunu açıkça göremiyor, çünkü sağlık sistemi çok iyi değil. Bu, tütün endüstrisini kamu sağlığının önüne koyuyor” diye konuştu. 
Afrika’daki sigaraların tane olarak satılmasının çok büyük bir sorun olduğunu doğrulayan Ntiabang bu şekilde çocukların sigara alabildiğine dikkat çekti. “Onların (tane sigaralar) fiyatı son derece  uygun. Gençler bir adet sigara alabilirler. 20 tanelik  paket  için 1 sterlin ödemeye ihtiyaç yok” ifadelerini kullandı.

*Kısaltarak çeviren Elif Özmen Belek