Yeni tanrı bilgisayarlar mı?

Deniz YALNIZ

Oxford Üniversitesi Felsefe Profesörü Nick Bostrom tarafından 2003 yılında bir makaleyle ortaya atılan simülasyon argümanı, kamuoyuna sunulduğu günden itibaren günümüz düşünürlerini, bilim insanlarını ve Elon Musk gibi ünlü isimleri etkilemiş ve evrenin kökeniyle ilgili yeni ve farklı bir hipotez ortaya koymuştur.

Simülasyon hipotezi, içinde bulunduğumuz evrenin ve gerçekliğin, çok ileri teknolojiye sahip bir uygarlık tarafından bilgisayar simülasyonu olarak simüle edildiğini öne sürer. Nick Bostrom’a göre, tarihin çok ileri bir noktasındaki “insanüstü” bir uygarlığın sahip olduğu teknolojik güç ve işlemci gücü sayesinde bu mümkün olabilecektir ve makalesinde ortaya attığı şu üç önermeden en az birinin doğru olduğunu söyler:

1) İnsanlık çok üstün bir teknolojik çağa ulaşmadan yok olacaktır;

2) Teknolojik olarak üst düzeylere ulaşan medeniyetlerin hiçbiri bizim evrimsel tarihimizi simüle etmekle ilgilenmeyecektir;

3) Neredeyse kesinlikle bir bilgisayar simülasyonunda yaşıyoruz.

İnsanlığın ileride gelişmiş bir uygarlık olacağına dair ciddi bir ihtimal olduğunu göze alan Bostrom, üçüncü önermenin doğruluğunu ve dolayısıyla simülasyon argümanını oldukça olası bulur.

• Oxford Üniversitesi Felsefe Profesörü Nick Bostrom 

Simülasyon argümanı, evrenin kökenine dair bir açıklama yöneltmesinden dolayı bilimin de sınırları içerisine dahil olmuş olur. Bu sebeple, bu konunun felsefi savunmaları olduğu gibi bilimsel kanıtları olduğunu savunanlar da bulunmakta. Bu deliller arasında en ünlü ve yaygın olanı süpersimetri konusunda çalışmalar yürüten James Gates Jr.’ın ortaya koyduğu denklemler. Bu denklemlere göre, maddenin en temel yapı taşları basit bilgisayar kodlarından oluşmakta. Ancak kendisinin katıldığı bir panelde (2016 Isaac Asimov Anma Paneli) belirttiği üzere, bu matematiksel kodların bir gerçeklik kazanabilmesi ve üzerinde durulabilmesi için süper simetri kuramının kanıtlanması gerekiyor.

ALETİ İNSAN, DÜNYAYI KİM YARATTI?

İnsanlık tarihi incelendiğinde, insanlığın doğa içerisinde yer alan “şey”ler aracılığıyla çevrelerinde bulunanları açıklama girişimine girdiğini görürüz. Örneğin, evrimsel tarih içerisinde insanoğlunun alet yapma süreci göz önüne alındığında; çevresel koşulların böyle bir ihtiyacı doğurması, tarihsel birikimin etkisi ve nesiller boyu toplumsal ihtiyaçların belli bir eşiği aşması sayesinde, “alet” artık kaçınılmaz bir gereksinim haline gelmiştir. Bu sebeple insanoğlu, bu gereksinimi bir amaç doğrultusunda şekillendirmesi gerektiği fikrine sahip olup aleti yapmaya başlamıştır. Bu süreç binlerce yıl almış; rastlantı ve deneme yanılma, süreci etkilemiştir. Ancak insan, aleti üretenin kendisi olduğunu artık bilmekte ve bu aletin hem bir amacı hem de bu amaca giden yolda bir araç olduğunun bilincindedir. Bu düşünce şeklini, kendisinin de içerisinde yer aldığı doğaya ve çevresindeki şeylerle olan ilişkilerine uygulamaya başlar. Bu noktada düşünce, “Aleti yaratan ben isem çevremde yer alan ağaçları ya da dağları kim yaratmıştır” doğrultusuna kaymış ve farkında olmadan insan, düşünsel bir sıçrama gerçekleştirerek idealarını doğanın kendisine uygulamaya başlamıştır.

Ancak insanın bu noktada yapmış olduğu hata, bu düşüncelerin doğayı ve evreni doğru bir şekilde açıkladığını sanmasındadır. İnsanoğlu, daima var olan şeyler aracılığıyla çevresindekileri açıklamaya çalışmıştır. Eski insanlar için bu durum aletin üretilmesinden doğan yaratma ve yaratılma fikri olarak şekillenmişken, günümüzde ise bu, teknolojik gelişmeler ile doğmuş olan simülasyon “alet”lerini kullanarak evreni açıklama doğrultusunda gerçekleşmektedir. Yani, evrimleşen teknolojinin yardımıyla, evreni açıklama çabasının günümüzdeki yeni “aygıtı”, simülasyon yöntemi olmuştur.  Bu sebeple, insan, evren ve doğadan yola çıkıp onu taklit ederek bir şeyler bulmuş iken; simülasyon argümanı, yeni bulunan şeyleri taklit ederek evreni tanımlamaya girişip ilişkiyi tersinden kuran bir yol izler. Buna ek olarak, simülasyon hipotezi, tarihsel gelişimi ve değişimi göz ardı eden bir tutuma sahiptir. Çünkü gelişen teknoloji, çok daha ileri bir aşamaya geldiğinde veya simülasyon yöntemlerinden daha üst bir teknoloji bulunduğunda, simülasyon hipotezi terk edilecek ve yerine daha farklı ancak yine gününün anlayışıyla uyum içerisinde olan başka bir açıklama geçecektir. Yani simülasyon argümanı, günümüz teknoloji çağının savunusu olup, gelişimi ve değişimi göz ardı eder ve dönemin hakim ideolojisiyle anlık bir uyum içerisindedir. Bu sebeple, argümanın kendisi bilimin materyalist tutumundan bir uzaklaşmadır. Aynı pozitivizmde olduğu gibi simülasyon hipotezi de var olan bilginin bir bilançosunu gerçekleştirir ve bu bilgilerin içeriğini formüle etmeye çalışan bir tutum ortaya koyar.

HAYAL VE GERÇEK

Bilime idealist saldırılar tarih boyunca gerçekleştirilmiştir. Bu saldırılar kimi zaman doğrudan yapılmış, kimi zaman ise simülasyon argümanı gibi masumane görülen açıklamalarla gerçekleşmiştir. Bu noktada toplumun, “bilim” ile “bilim kurgu” ve “hayal” ile “gerçek” arasındaki farkı çok iyi kavraması ve bilimin materyalist tavrından taviz verilmemesi gerektiğini anlaması gerekiyor. Toplum önünde olan, popüler ve başarılı kişilerin söylemlerinin doğruyu her daim yansıtmadığının farkına varılması bu noktada önem arz ederken; bir kişinin her konuda aynı derinliği gösteremeyeceğinin iyi bir şekilde anlaşılması gerekiyor. Bu sebeple, ünlü isimlerin simülasyon hipotezini savunuyor olması, argümanın yanlışlığını değiştirmemektedir.

Bilimin işleyiş süreçlerinden biri de var olan teknolojik yöntemin araçlarını kullanması ve onlar aracılığıyla birtakım şeyleri bulmasıdır. Yani bilim, teknolojik yöntemi temel alıp, o teknolojik yöntem üzerinden şeyleri açıklamaya çalışmaz. Buna bağlı olarak, simülasyon hipotezinin tüm eksiklerini, hatalarını ve yol açtığı durumları bir kenara bırakırsak; özünde cevaplanması gereken aslında tek bir soru vardır: Var olan bir teknolojik yöntemi baz alarak, tüm nesnel gerçekliğin ve evrenin kökeninin açıklanmaya çalışılması ne derece tutarlı ve ne kadar mantıklıdır?

YENİ BİR YARATICI ÖNERİSİ

Simülasyon argümanının temel hatalarına ek olarak söylenmesi gereken, inanç sistemleriyle oldukça benzeşiyor olmasıdır. Hipotezin temel savunusu, tüm evreni simüle eden bir uygarlığın yani bir üst bilincin var olduğudur. Evreni simüle eden bu uygarlık, insanlık tarihi içerisinde öne sürülmüş olan “yaratıcı” kavramlarının tanım ve özelliğine oldukça benzemektedir. “Her şeyin yaratıcısı tanrıdır” ile “tüm evren üst bir bilincin simülasyonudur” önermeleri arasında akıl yürütme açısından hiçbir fark bulunmamakla birlikte; hipotez, “tanrı vardır” demenin teknolojik versiyonu halindedir. Yani simülasyon argümanı, inançların ontolojik tavrına ve apriori önermesine benzer bir tutum da sergilemektedir. Bu sebeple, simülasyon hipotezi, inanç sistemlerinden bir kopuşun savunusunu değil ancak onların teknolojiyle birlikte farklı bir dille yorumlanmasını öne sürer. Bu sebeple argüman, demode olmaya başlamış inançların değiştirilerek topluma yeniden sunulması halidir. Ayrıca tüm hayatımızın ve deneyimlerimizin bir simülasyon olduğu iddiası, dolaylı yoldan bir “kadercilik” anlayışını beraberinde getirdiği gibi; farklı bir “öteki dünya” algısını da doğurmaktadır. Simülasyon hipotezini doğru kabul eden bir kişi, yaşadığı ve yaşayacağı tüm tecrübeleri “yazgısı” olarak görebilir. Bu sebeple, kişinin alın yazısı olarak gördüğü birtakım gerçeklerle yüzleşmesine engel olurken sorumluluklardan kaçılmasına da neden olur. Buna ek olarak, tüm evrenin insan için simüle edildiği görüşü, kişilerin “özel” olduklarını ve hayatlarının bir amaç için simüle edildiği düşüncelerine sebebiyet verir. Hipotezin bu tavrı, “ben” fikrini öne çıkararak, kişiyi toplumdan soyutlayıp bireyleşmesine alan açar. Bu sebeple hipotezin, kişiyi salt özne haline getirebilmesinden dolayı; günümüz neoliberal politikalar ile uyumlu olup, dönemimizin yeni popüler savunusu durumuna gelmektedir. 

‘AKILLI TASARIM’A DÖNÜŞ

Antik Yunan’da Aristo ile birlikte ortaya çıkmış olan “ilk nedir” sorusuyla doğan “ilk devindirici” kavramı, inançlar tarafından tarih içerisinde her daim kullanılmıştır. Dinlere göre ilk devindirici tanrıdır. Simülasyon hipotezi ise yaratıcı olarak tanrı yerine üst uygarlığı yerleştirir ve bu sayede “akıllı tasarım” fikrinin farklı bir yorumunu da sergilemiş olur. Akıllı tasarım argümanının iddiasına benzer bir şekilde, simülasyon hipotezi de evrenin ve canlılığın çeşitliliğini açıklayan evrim teorisinin, üst bir bilinç tarafından bilinçli bir şekilde tasarlandığını (simüle edildiğini) iddia eden bir algı yaratır. Akıllı tasarım argümanı, hiçbir bilimselliği olmayan bilim dışı bir görüştür. Buna bağlı olarak, simülasyon hipotezinin dolaylı yoldan da olsa akıllı tasarım görüşünü doğuruyor olması, hipotezin kendisini bilim dışı yapmaktadır.

NEOİDEALİZM

Bunların dışında argüman, dünyayı adeta tüm evrenin bir merkezi ve evrenin sadece dünya için “simüle edildiğini” varsayarak jeosentrik evren modelinin dolaylı yoldan felsefi savunusunu da yapmış olur. Yani simülasyon hipotezi, insan merkezli evren tasvirine bir geri adımdır. Hipotezin kendisi, bilimin en temel özelliklerinden biri olan “yanlışlanabilirlik” ilkesiyle de bir çelişki halindedir. Bilimde yer alan her türlü bilgi, argüman, önerme ve teori yanlışlanabilirdir. Ancak bu durum, simülasyon hipotezi için pek mümkün değildir. Çünkü, simülasyonun içerisinde yer aldığımız için simülasyonda olmadığımızı gösteren her türlü kanıt, evreni simüle eden uygarlık tarafından yerleştirilmiş olabilir. Bu yüzden hipotez, kendi içerisinde yanlışlanamaz olduğu gibi; hipotezi yanlışlayabilmenin tek yolu da simülasyon sahibi sistemin somut bir şekilde gösterilip gösterilememesine varır. Simülasyon görüşünün doğru sayılması, beraberinde birçok kabulün de doğru sayılması anlamına gelmektedir. Bunlardan ilki, tüm insan yaşamının, insanlık tarihinin, insanlığın günümüze kadar getirdiği tüm birikimlerin ve hatta bilimin dahi hiçe sayılıp, hepsinin bir hayal olduğunun ima edilmesidir. Bir diğeri ise, hipotezin, bizi çevreleyen tüm evrensel gerçekliğin bütününü reddetmesi, somut gerçeklikten kopması ve maddeyi aslında hiç var olmadığına kadar vardırmasıdır. Bu noktada argümanın, esas gerçekliğin ne olduğuna dair akla gelen soruya bir cevap vermesi gerekmektedir. Yani simülasyon hipotezi, evrenin kökenini, maddi gerçeklikten sıyırarak idealar temelinde açıklamaya çalışır. 

• The Matrix filminde normal dünya bir bilgisayar simülasyonu, başroldeki Neo’nun (Keanu Reeves) vücudu ise bir fanus içindeydi.

Teori ve Eylem dergisinin 10. sayısından kısaltılarak alınmıştır. Makalenin tamamı için tıklayın...