Yeni Çay Kanunu Tasarısı mecliste

Hamdi Gökdeniz

Yaş çay üreticileri, Tüm Köy Sen, Ziraat Odaları ve çeşitli demokratik kitle örgütlerinin karşı çıktığı Çay Kanun Tasarısı, Çay Kurulu’nun kurulmasının yanı sıra, çay tarım alanlarının yeniden belirlenmesi ve kota siteminin uygulanması, kuru çayın borsada satılması, çay desteklerinin yeniden belirlenmesi gibi pek çok önemli düzenlemeyi kapsıyor.
Çaykur’un piyasadaki etkinliğini ortadan kaldıracak tasarının kurulmasını öngördüğü Çay Kurulu, kamu tüzel kişiliğine haiz, idari ve mali özerkliğe sahip ve Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu olarak kurulacak. Merkezi Rize’de olması istenen Kurul, bir başkan ve bir başkan vekili olmak üzere toplam dokuz üyeden oluşacak.

ÇAY FİYATINI KURUL BELİRLEYECEK
Çay Kanun Tasarısı kabul edilirse, Çay Kurulu, yaş çay ve kuru çayda asgari fiyatı belirleyerek açıklayacak. Kurula, ürün ihtisas borsası kanalıyla veya piyasa koşullarında satılabilecek çayların asgari kalite standartlarını belirleme ve çayda kota miktarlarını belirleme, kotaların iptali veya transferleri hakkında karar alma ve uygulama yetkisi de veriliyor. Ürün hasat ve bitiş tarihlerini belirlemek, yaş çay alanlarını genişletmek veya daraltmak, yeni ekim alanlarının oluşturulması gibi çay politikası ve piyasasını belirleme yetkisine de sahip olacak Kurula, çay ile ilgili verilecek desteklerin ödenmesi konusunda da tam yetki veriliyor.

ÇAY İHTİSAS BORSASI
Kanun Tasarısının 12. maddesi Çay İhtisas Borsasının kurulmasını ve işleyişini düzenliyor.
Buna göre ekonomik gereklilikler gözetilerek serbest rekabet içinde çay ürününün arz ve talebini buluşturmak; yürürlükteki ürün standartlarına göre tasnif edilmiş kuru çay ürünlerinin fiziki veya elektronik mekanlarda alım-satımına aracılık etmek, kuru çayın gerek fiziki gerekse Kurul tarafından yapılacak düzenlemeler doğrultusunda alım-satım işlerini yürütmek; işlemlere ilişkin güvenilir kayıt ve saklama imkânları oluşturmak; oluşan fiyatları, ürettiği bilgileri, diğer benzer ve alternatif piyasaları izlemek ve duyurmak için gerekli bilgi işlem, teknik ve elektronik donanım, kurumsal ve mali altyapıyı kurmak suretiyle ulusal alanda faaliyet göstermek üzere Çay İhtisas Borsası kurulacak. Borsa faaliyetlerini, kurulacak anonim şirket aracılığıyla yürütecek. Borsada kuru çay satışı, yalnızca Kurul tarafından çıkarılacak yönetmelikle nitelikleri belirlenen ve kendilerine lisans verilen brokerler aracılığıyla yapılacak. Üreticiler ürettikleri kuru çayın tamamını borsada satmak zorunda. Çaykur Genel Müdürlüğü ve sektörde bulunan üretici firmalar, talep edilen evrakları tamamlamaları halinde broker ve akredite alıcı firma olarak borsada faaliyet gösterebilecek.

BORSADA ÇAY SATIŞI
Borsada kuru çay satışı borsanın belirleyeceği zamanlarda ve haftanın en az iki gününde yapılacak. Kuru çay satışı için açılış fiyatları, kalite ve piyasa koşullarına göre tespit edilerek broker tarafından satış başlangıcında ilan edilecek ve ürün açık artırmaya çıkarılacak. En yüksek teklifi veren akredite alıcı kuru çayı satın alacak. Borsada satılan kuru çaylarda KDV oranı yüzde bir olacak. Kuru çayı borsada satın alan akredite alıcı, kuru çayın bedelini altı iş günü içinde broker firmaya banka aracılığıyla ödeyecek. Ödeme yapılmadan ürün teslimi yapılmayacak. Borsada yabancı menşeli çayların satışı yapılamayacak. Broker firmalar, hiçbir şekil ve surette pazarlama faaliyeti yapamayacak. Burada çay üreticileri açısından dikkat çekilecek kısım yaş çay alımı ve fiyat belirlenmesi meselesidir. Buna ilişkin de çay kurulu yetkili kılınmaktadır. Çay kurulu, müstahsile ödenecek beher kilogram asgari yaş çay fiyatını, maliyet unsurları göz önünde bulundurmak suretiyle öncelikli olarak piyasa şartlarına göre hasat dönemi öncesinde belirleyerek ilan eder denilmektedir. Piyasa şartlarının göz önünde bulundurulması demek çay şirketlerinin yaş çay alım politikası demek olduğunu hepimiz biliriz. Bu günün koşullarında Çaykur ve çay alım fiyatı varken hesaplanmayan yaş çay maliyetinin yarın Çaykur’un özelleştirilmek suretiyle ortadan kaldırıldığı bir dönemde şirketlerin karından başka bir şey hesaplamayacaklarını da biliyoruz. Alıcılar bu fiyatın altında yaş çay satın alamayacak, müstahsiller de bu fiyatın altında yaş çay satamayacak. Üreticiler, sözleşmeli müstahsilleri ile karşılıklı mutabakat sağlayarak, Kurul tarafından belirlenecek formül çerçevesinde ortaklık tesis etmek suretiyle ürünlerini borsada satabilecek ve hâsılatını, Kurul tarafından belirlenen formül çerçevesinde müstahsil ile paylaşacak. Borsada haftalık olarak satılacak kuru çay miktarını Kurul belirleyecek. Sözleşmeli müstahsillik yeni ve iyi bir şeymiş gibi görünse de aslında sözleşmeli üreticilik sistemidir. Bu uygulama Türkiye üretici köylüsüne dayatılan ve üretimden mahsulün satışına kadar her aşamada bağımlılık dayatmaktadır. Sözleşmeli üretimde, hangi tohumun yada fidenin kullanılacağı, hangi ilaç yada gübrenin kullanılacağı, üretilen ürünün kimin ve kaça alacağı bellidir. Bu nedenle sözleşmeli üretim tarım tekellerinin lehine üretici köylünün aleyhinedir. Her ne kadar müstahsille üretici denilen şirketin çay kurulu tarafından belirlenecek formül çerçevesinde ortaklık kuracağı söylenerek çay üreticisi şirketle ortak olacakmış gibi gösterilse de bir şirket yada holding ile üretici köylünün ortaklığından köylüye sefalet ve kendi tarla yada bahçesinde tüm kurallardan uzak işçilik düşecektir.

ÜRETİCİLER TASARIYA TEPKİLİ
Çay kanun tasarısı Rize Ticaret Borsası’nın öncülüğünde çay şirketlerinin ihtiyaçları ve geleceğe ilişkin planlamaları hesaplanarak hazırlanmış. Çay tarım alanlarının belirlenmesi, destekleme miktar ve şartlarının belirlenmesi, çay piyasası düzenleme ve denetleme kurulu kurulması planları çay üreticisinin geleceğine müdahale etmek üzere çay kanun tasarısının içine yerleştirilmiş.
Bu nedenle hazırlanan Çay Kanun Tasarısı’na Tüm Köy Sen, yaş çay üreticileri, ziraat odaları ve sivil toplum örgütlerinin bir bölümü Çaykur’u devre dışı bırakacağı ve Çay Kurulu’na sağlanacak olağanüstü yetkiler nedeniyle karşı çıkıyor.
Tüm Köy Sen Fındıklı şubesi; Çay Kanun Tasarısı meclisten geçerse, çay üretiminin sözleşmeli üretime dönüşeceği ve bu nedenle de uluslararası tekellerin faaliyet alanı haline geleceğini söylüyor. Tütünde, pancarda, patateste vb. pek çok üründe nasıl tek taraflı sözleşme ile üretici köylü ürününü şirketin dayattığı fiyata vermek zorunda kalıyorsa çayda da olacağın aynısı olduğunu söylüyor. Bu gün Çaykur’un açıkladığı fiyatının yarısına çay alan şirketlerin yarın Çaykur’u tasfiye edecek bu yasadan alacakları güçle daha düşük fiyatlar dayatacağının da bilinmesini istiyor.
Rize Ziraat Odası Başkanı Nevzat Paliç ise, tasarının Çaykur’un yok olmasına neden olacağını söyledi. Çay sektöründe bazı sıkıntılar olduğunu, özellikle kaçak çay ile mücadele edilmesi gerektiğini hatırlatan Paliç, sektörde ruhsatsız çay üretimi yapan ve üreticinin parasını vermeyenlere yönelik düzenleme yapılması gerekirken, kanun tasarısı ile sektörün lokomotifi ve piyasayı düzenleyici rolü olan Çaykur’un yok edilmek istendiğini dile getirdi. Çaykur’un bölge için sosyal sorumlulukları bulunan bir kuruluş olduğunu ve sadece Rize’de 125 bin üreticinin Çaykur’dan geçimini sağladığını vurgulayan Paliç, “Çay alanlarının güncellenmesinin tapulara bakılarak değil, Ziraat Odası veya Çaykur kayıtlarına göre yapılması gerekir. İlimizde arazi tapuları üreticilerin üzerinde değil. Çay alanlarının yüzde 85’i böyle, eğer tapuya göre güncelleme yapılırsa çay alanlarının yüzde 85’i bir anda devre dışı kalacaktır. Çay alanlarının yüzde 85’inin devre dışı kalması Türk çayının ölmesi demektir” diye konuştu.

YARIN: Köylüler birlik olmalı

ÇAY KURULU
Kurul üyeleri; Tarım Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı’nın göstereceği ikişer aday arasından birer üye, Rize Ticaret Borsası Genel Kurulu’nca seçilen dört aday arasından iki üye, Trabzon Ticaret Borsası Genel Kurulu’nca seçilen iki aday arasından bir üye, ÇAYKUR Genel Müdürlüğü’ nün göstereceği iki aday arasından bir üye, çay tarımının yapıldığı İl ve İlçe Ziraat Odaları Genel Kurullarınca seçilen üyeler arasından Türkiye Ziraat Odaları Birliği tarafından gösterilecek üç aday arasından bir üye ile çay bitkisi alanındaki bilimsel çalışmaları ile tanınmış veya hizmetleri ile sektöre önemli katkı sağlamış kişiler arasından Yüksek Öğretim Kurulu’nca seçilip aday gösterilen iki aday arasından bir üye olmak üzere toplam 9 üyenin tamamının Bakanlar Kurulunca atanması öngörülüyor. Kurul üyelerinin görev süresi beş yıl olacak. İşçinin memurun maaşı söz konusu olduğunda maliye bakanlığı ve hazine müsteşarlığının tavrını yüzde 3-4’lük artış dayatmalarıyla gördük, görüyoruz. Tarımı desteklenmesi ilaç, gübre ve mazottan ÖTV dahil tüm vergilerin kaldırılması konusunda tarım bakanlığının bir şey yapmadığını da görüyoruz. Hal böyle olunca 9 kişilik çay kurulunun bakanlar kurulu tarafından atanan 9 kişilik Çay Kurulunun nasıl ve kimin çıkarı için karar alacağı gün gibi ortadadır.
 

ÇAY KURULUNUN YETKİLERİ
Çay Kurulunun görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen tasarının 5. maddesine göre Kurulun yapacağı çalışmalar özetle şöyle: “Ülkenin çay üretim-tüketim dengesi, ihracat imkânları ve muhtemel ithalatlarını göz önüne alarak, uluslararası yükümlülüklere aykırı olmamak şartıyla çay ve uç ürünlerinden alınan gümrük vergisi oranları ve gümrük politikaları hakkında hükümete ilgili bakanlık aracılığı ile öneride bulunmak. Kaçak çayların iç pazara girmesini engelleyecek tedbirleri almak, kaçak çay işiyle iştigal ettiği tespit edilenler hakkında her türlü yasal işlemi yapmak ve yaptırmak. Her nevi kuru çay ithalatı Kurulun iznine tabidir. Üretici ve imalatçı ruhsatları için gerekli teknik kriterleri belirlemek, ruhsat başvurularını değerlendirmek, ruhsata bağlamak, üretici ve imalatçı ruhsatı verilen işletmelerin teknik yeterliliklerini periyodik olarak izlemek. Dünya çay piyasalarını dikkate alarak özelikle borsa ve diğer kurumlarla işbirliği içerisinde çalışarak kuru çay veya çay bitkisinden elde edilebilecek uç ürünlerin pazara sunulmasını denetlemek ve gerekli düzenlemeleri yapmak. Bu kanun doğrultusunda ruhsat verdiği müstahsil, üretici, broker, akredite alıcı, paketçi ve imalatçılar ile depolama alanları ve nihai ürünlerin satıldığı tüm mağaza, dükkan, alış-veriş merkezi gibi alanlarda her türlü inceleme ve denetlemeyi yapmak. Kuru çayların paketli olarak satıldığı ve kullanıldığı yerlerde tespit edilen standart dışı ürünleri toplatmak ve gerek gördüğü hallerde ilgililer hakkında yasal işlemler başlatmak.”
“Ambalajlanmış ürün olarak; gerek depolarda, gerekse satış noktalarında bulunan kuru çay ürünlerinin paketleri içerisinde muhtevasından farklı bir ürünün tespit edilmesi halinde, akredite alıcılardan paketlemeciye ve nihai olarak ürünü satmakta olanların tamamı hakkında her türlü yasal işlemleri yapmak, faaliyetlerine son vermek ve gerek görüldüğünde ihtar ve ihbara gerek kalmaksızın ruhsatlarını iptal etmek. Ürün İhtisas Borsası’nın kuruluş çalışmalarını yapmak, kurdurmak; ilgili tüm tarafların belge ve ruhsatlarını vermek, standartlarını tespit ve ilan etmek, borsada satılacak ürünlere kalite standardizasyon belgesi vermek.”
 

evrensel.net