Bakırcı: Evrim bir doğa yasasıdır, öğretmesek de vardır
Evrim Ağacı’nın Kurucusu Çağrı Mert Bakırcı ile Kor Kitap'tan yeniden basılan Evrim Kuramı ve Mekanizmaları kitabını konuştuk.
Meltem DAĞCI
Texas Tech Üniversitesi’nde doktora yapan Çağrı Mert Bakırcı’nın kaleme aldığı ve Kor Kitap etiketiyle tekrardan basımı yapılan ‘Evrim Kuramı ve Mekanizmaları’, Türkiye’de popüler bilim sahasında evrim ve evrimin tüm mekanizmalarını bir arada ele alıyor.
Evrim Ağacı’nın kurucusu ve araştırma görevlisi olan Çağrı Mert Bakırcı ile Evrim Kuramı ve Mekanizmaları kitabıyla ilgili konuştuk.
Evrim Ağacı’nın kurucusu Çağrı Mert Bakırcı’yı biraz daha yakından tanıyabilir miyiz?
2013 yılında ODTÜ Makina Mühendisliği’ni bitirdikten ve ODTÜ Biyoloji Bölümü’nde gayrıresmî bir yan dal yaptıktan sonra, Texas Tech Üniversitesi’ne geldim. Burada evrimsel robotik alanında doktora yapıyorum, ayrıca Biyoloji Bölümü’nde de resmi bir doktora yandalını tamamladım. ODTÜ’de lisans okuduğum sıralarda Evrim Ağacı’nı kurdum. O gün bugündür hem akademik olarak, hem de Evrim Ağacı aracılığıyla popüler bilim çalışmalarımı sürdürüyorum.
Evrim konusuna yıllarca sadece ‘İnsanlar maymunlardan mı geliyor?’ bilgisiyle aşinaydık. En basit haliyle evrim denilince artık ne anlamalıyız?
Evrim, en basit tanımıyla, bir canlı popülasyonu içerisindeki gen veya özellik dağılımlarının nesiller içerisinde değişmesi demek. Yani eğer ki bir popülasyonun boy uzunluğunu bir nesilde ölçüp, belli bir ortalama değer buluyorsanız, sonra 5 nesil sonra tekrar ölçtüğünüzde bir başka ortalama değer buluyorsanız, o tür 5 nesilde evrimleşmiş demektir. Bu kadar basit. Bu temelden yola çıkarak, türlerin milyonlarca yıllık evrimlerine baktığımızda, her birinin kademeli olarak değişerek bu günkü hallerini aldıklarını ve her bir canlının birbiriyle akraba olduğunu görüyoruz. Bu akrabalık ilişkileri çeşitli seviye ve uzaklıklardadır. Nasıl ki siz kardeşinizle daha yakın, ancak amcanızın kızıyla daha uzaktan akrabaysanız, evrimde de türler arasında bu şekilde akrabalık mesafeleri bulunuyor.
Evrim Kuramı ve Mekanizmaları kitabının oluşum sürecinde neler yaşandı?
Bu kitabın temelleri ve gelişimi uzun yıllara yayılıyor. Dolayısıyla bu kitabı anlamak için Evrim Ağacı’nı anlamak gerekiyor sanırım. Evrim Ağacı’nı özel kılan şey, alanında hiç yapılmamışları yapması, daha önce yapılmış olanları da kat kat iyi ve kapsamlı bir şekilde yapması. Evrim Ağacı’nın en büyük özelliği, halkımıza ne tip yalanlar söylendiğini çok iyi biliyor olması ve halkın neyi anlayıp neyi anlamadığını, hangi örneklerin daha etkili olabileceğini ve nerelerde eksiğimiz olduğunu çok iyi analiz edebiliyor olması. İşte bu kitabın da herkesin anlayabileceği, rahatlıkla okuyabileceği ama evrimin temellerini de tam olarak öğrenebileceği bir eser olmasını istedim. Gelen geri bildirimler gösteriyor ki, bunu başarabilmişim. Bu harika!
‘BİLİM, İDEOLOJİK OLAMAZ’
Lise son sınıf biyoloji dersinde yer alan “Hayatın Başlangıcı ve Evrim” ünitesi çıkarılmış, “Canlılar ve Çevre” başlıklı bir ünite ile değiştirilmişti. Evrim konusunun işlenmesi ne gibi bir rahatsızlık vermiş olabilir?
Evrimin ideolojik bir altyapısı olduğuna dair hatalı bir algı bulunuyor. Bilim, ideolojik olamaz. Çünkü gerçeğin kendisi ideolojik değildir. Ha, bilimi icra edenler, bilim severler, bilim anlatıcıları ve bilim insanları ideolojik olabilirler; o ayrı. Gerçek ise bizim algımızdan, bilgimizden, kültürümüzden, inançlarımızdan, farkındalığımızdan tamamen bağımsızdır. Evrim de böyledir. Evrim bir doğa yasasıdır. Biz inanmasak da, öğretmesek de, kulaklarımızı tıkayıp “Hayır, asla!” diye zırlasak da, evrim vardır. Evrim bugüne kadar ateistler, teistler, deistler, kapitalistler, komünistler, sosyalistler, ırkçılar, anarşistler ve daha nicesi tarafından kullanıldı. Bu çok normal, evrim var oluşumuzu izah eden doğa yasası ve tüm bu ideolojiler de doğamızın bir ürünü. Ama evrimin bunlardan herhangi birini doğrulama veya yanlışlama amacıyla var olduğu iddiasının hiçbir geçerliliği yok. Evrim tüm ideolojilerden bağımsız olarak, bir gerçek olarak rahatlıkla anlaşılabilir ve anlatılabilir.
Kitapta evrimin daha kolay anlaşılmasını sağlayan temel noktalar başlıklar altında toplanıyor ve evrim kuramının özeti şeklinde okuyucu bilgisine sunuluyor. Kitabı okuyan öğrenciler ve okurlar tarafından nasıl geri dönüşler alıyorsunuz?
Şu ana kadar aldığım geri dönüşler nefes kesici diyebilirim. Gerçekten bu kadar yoğun bir pozitif görüş birliği beklemiyordum. Bana ulaşan herkes, hatta benim dolaylı olarak gördüğüm sayısız yorum da, aynı noktada hemfikir: Bu kitap, Türkiye sınırları içerisinde evrime giriş amacıyla okunması gereken ilk kitap. Sanıyorum çok kolay anlaşılan ve “Aa, evrim bu muydu? E hiç de sandığım gibi bir şey değilmiş. Son derece mantıklı ve anlaması kolay.” dedirten bir çalışma oldu.
Evrim hakkında bilgi vermek için hazırladığınız videolarınızı YouTube kanalına yüklüyorsunuz. Aranıza yeni katılmak ve videoları izlemek isteyenler nasıl ulaşabilir?
Evet, YouTube artık ana sosyal medya platformumuz haline geliyor. Bu süreçte herkes bize destek olabilir. Evrim Ağacı, tüm destekçilerini ve takipçilerini aynı ailenin bir parçası olarak görüyor.. Ses sanatçısı mısınız? Dublaj yapabilirsiniz. Videografiden anlıyor musunuz? Video çekin. Farklı diller mi biliyorsunuz? Çeviri veya alt yazılandırma yapabilirsiniz. Maddi durumunuz mu var? Bağışta bulunabilirsiniz. Bu bakımdan, tamamen bağımsız ve tamamen kolektif bir çalışma diyebilirim. Eğer ki bu röportajı okuyacak insanlar arasından bize katılmak, destek olmak isteyen olursa, evrimagaci@gmail.com üzerinden bize ulaşabilirler.
‘EVRİMİ İLKOKUL ÖĞRENCİSİNE DE ANLATMAK MÜMKÜN, BİR İNŞAAT İŞÇİSİNE DE, YAŞLI BİR NİNEYE DE, BİR PROFESÖRE DE...’
Evrim teorisinin dünyada çoğunlukla Müslüman ülkelerde tartışıldığı ve 2011 yılında yapılan evrim teorisi karşıtlığıyla ilgili bir araştırma sonuçlarına göre, Darwin’in evrim teorisine en fazla karşı çıkılan ülkenin yüzde 75 oranla Suudi Arabistan olduğu, bu ülkeyi de yüzde 60 oranla Türkiye takip ediyor. Bu durumu nasıl yorumlarsınız?
Bu ülkeler, diğerlerinden daha aptal falan değiller. Ben, bilimin en önde geldiği ülke olan ABD insanını da yakından tanıyan biri olarak, bu tip retoriklere kesinlikle katılmıyorum. Türkiye gibi ülkelerde olan tek şey, yalan ve yanlış bilgilerin halka daha fazla pazarlanmış ve bugüne kadar buna göz yumulmuş olması. Aslında doğru düzgün bir eğitim öğretim olsa, bu hatalar kolaylıkla, sadece birkaç senede düzeltilebilir. Bu bakımdan, “Evrim zordur, bizim öğrenciler anlamaz.” algısının da müthiş küçültücü ve hatalı olduğu kanaatindeyim. İddia doğru değil bir kere. Evrimi ilkokul öğrencisine de anlatmak mümkün, bir inşaat işçisine de, yaşlı bir nineye de, bir profesöre de... Biyolojinin en temel yasasını anlayamayacak düzeyde olabilir mi bir insan? Bunu iddia etmek bile gülünç. Umuyorum ki Evrim Ağacı gibi oluşumlarım emekleri sayesinde, bu istatistikleri de zaman içerisinde düzelteceğiz.
Kitaptaki bir durum dikkatimi çekiyor. Mesela her bölüme bir hikâyeyle giriş yapmak ayrı bir özgünlük katmış. Her okurun rahat anlayabileceği yalın bir dil kullanılması, hikâyelerle konunun sıkıcı olmaması okuru rahat kılan bir durumdur. Bu fikriniz empati sonucunda mı ortaya çıktı?
Evet, sanıyorum empatinin rolü çok büyük. Ben, karşımdakiyle konuşurken, onun eksik olduğu tarafları çok hızlı bir şekilde anlayabiliyorum. Bu, sanıyorum ki hem konuya hâkim olmaktan kaynaklanıyor, hem de karşımdaki kişiye değer veriyor olmamdan. Ülkemiz insanı gerçekten bilime ve teknolojiye aç. Müthiş meraklılar! Ancak bunu doğru düzgün doyuran kimse yok. E bu durumda eksiği kim dolduruyor? Gericiler, bilim düşmanları, evrim karşıtları, ilerleme karşıtları... Bunlara geçit vermemeye başlarsak, ülkemiz de kaçırdığı aydınlanma devrimini yaşayabilir. Benim katkı sağlamak istediğim tek şey bu.
Son olarak, bundan sonraki çalışmalarınız nasıl gelişecektir?
Yakın bir geçmişte ikinci kitabım olan Evrenin Karanlığında Evrimin Işığı’nı çıkardım. Evrimin bilim için önemini ve gücünü anlamak isteyenler için çok önemli bir eser oldu. Şu anda bir diğer yazar arkadaşımla bilimsel şüphecilik üzerine bir kitap üzerine çalışıyorum. Bu yeni kitapta bilimin temel ilkelerini aktarmak amacındayım.
Bunun yanı sıra, çocuklar için bir evrim oyunu hazırladık, yayınevine gönderdik, o da çıkmak üzere. Bir yandan da YouTube çalışmalarımız devam ediyor. Şu anda halen yoğun bir maddi desteğe ihtiyacımız var. www.patreon.com/evrimagaci üzerinden destek bekliyoruz. Bir oda stüdyosu kuruyorum, Evrim Ağacı’nı profesyonel meslek haline getirme amacındayım. Bunu başarabilirsek, Türkiye’de hiç görülmemiş bilim yayınları yapabileceğimizi umuyorum. Ayrıca yaz kampları, bilim atölyeleri gibi projelerimiz de var. Bunlar henüz hazırlanma aşamasında. Zaman içerisinde ilan edeceğiz. Bize destek olmak isteyen herkese kapımız sonuna kadar açık.
