İran'da neler oluyor? 6 soruda hükümet karşıtı protestolar
İran'da hayat pahalılığı ve yoksulluğa karşı başlayan eylemler ülkenin önemli merkezlerine yayıldı. Peki talepler neler, hükümet ne diyor?
İran, 2009’da “Reform” talebiyle başlayan ülke genelindeki protestolardan bu yana en kapsamlı eylem dalgasıyla karşı karşıya. Ülkede perşembe günü hayat pahalılığı ve yoksulluğu protesto amacıyla başlayan gösteriler yayıldı. Eylemlerde dini yönetime ve hükümete karşı sloganlar da atılıyor.
NASIL BAŞLADI?
Eylemler ilk olarak perşembe günü ülkenin ikinci büyük kenti Meşhed’de yüzlerce kişinin hayat pahalılığı, yoksulluk ve yolsuzluğu protesto etmesiyle başladı. Bir gün sonra, kasım ayında 600’den fazla kişinin yaşamını yitirdiği depremden en ağır etkilenen kentlerden biri olan ülkenin batısındaki Kirmanşah’ta halk sokağa döküldü.
Devlet Başkanı Ruhani'ye yakın yetkililer Meşhed'deki ilk eylemlerden Ruhani muhalifi muhafazakar Seyyid İbrahim Reisi'yi sorumlu tuttu. Ancak ilk eylemlerdeki "Ruhani'ye ölüm" sloganları kısa süre sonra dini lider, aynı zamanda Reisi'nin müttefiki Ayetullah Ali Hamaney'e atıfla "Diktatöre ölüm"e kadar uzandı.
İran’da Devlet Başkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, konuya dair ilk açıklamasında Ruhani’nin aşırı muhafazakar rakiplerinin protestoların büyümesinde rol oynadığını söylemişti.
TALEPLER NELER?
Eylemler, hayat pahalılığı, yoksulluk ve yolsuzluğa tepki gösterilerek başladı. İran'da halk için önemli bir üretim ve gıda tüketim maddesi olan yumurta ve kümes besiciliğinin zarar görmesi sonrası yumurtaya yapılan yüzde 40'lık zam, Meşhed'de "bardağı taşıran son damla" oldu.
Ancak eylemler ilk olarak Ruhani hükümetinin ekonomi politikalarını hedef alsa da kısa sürede siyasi talepler de gündeme geldi.
Kıa süre önce depremden büyük zarar gören Kirmanşah’ta yarı resmi Fars Haber Ajansının “devrim karşıtı” olarak adlandırdığı 300 kişilik eylemde kitlenin “Siyasi mahkumlar serbest bırakılmalıdır”, “Özgürlük ya da ölüm” gibi sloganlar attığı görüldü.
Göstericiler, Hamaney'in istifasını da talep ederken İran'ın bölge politikasına da eleştiriler yöneltti. "Suriye'yi bırakın bizi düşünün", "Yaşamımı Gazze, Lübnan için değil İran için veririm" gibi sloganlar dikkat çekti.
İran Emek Partisi, bu konuda yaptığı açıklamada ‘Ne Gazze, ne Lübnan, ne Suriye, canım feda İran’a’ sloganı ilerici bir slogan değildir ve olamaz. İran’ın ilerici ve devrimci güçleri asla uluslara karşı düşmanlığı ve güvensizliği yayamazlar. İlerici sloganlar ulusal birlik moralini yaratmalıdır. Biz her çeşit müdahale ve işgale karşı olmalıyız ve bütün ulusların özgürlükçü mücadelelerini desteklemeliyiz" dedi.
HANGİ KENTLERDE EYLEM YAPILDI?
Eylemler 2009'daki protestoların aksine Tahran ve Tebriz gibi kentlerde, orta sınıf odaklı olarak değil ülkenin daha muhafazakar bölgelerinde, yoksullar ve işçi sınıfı merkezli olarak başladı.
Meşhed'in yanı sıra Kum gibi Şiiler için kutsal kabul edilen, muhafazakar bir merkezde de binlerce kişi sokağa döküldü.
Kirmanşah, Dorud, Necefabad ve İsfahan da eylemlerin görüldüğü kentler arasında yer alıyor. Eylemler başkent Tahran'da henüz kitlesel bir boyut kazanabilmiş değil. Tahran Üniversitesi'nde hafta sonu düzenlenen protesto gösterisine katılım birkaç yüz kişiyle sınırlıydı.
Eylemler, İran'ın doğusundaki Kürt kentlerinin yanı sıra nüfusun önemli bir bölümünü oluşturan Azeri vilayetlerine de sıçradı. Doğu Azerbaycan vilayetine bağlı Meraga kentinde "bozkurt" işareti yapılan görüntüler sosyal medyaya yansıdı.
Ülkedeki 31 vilayetten 29'unda eylem yapıldığı belirtiliyor.
HEDEFTEKİLER NE DİYOR?
Dini lider Ayetullah Ali Hamaney: Son günlerde, İran'ın düşmanları, İslam Cumhuriyeti'nde sorunlar çıkartmak için aralarında para, silahlar, siyaset ve istihbarat organlarının da bulunduğu farklı araçlar kullandı.
Devlet Başkanı Hasan Ruhani: Silahlı kuvvetler ve hükümet arasındaki güçlü birlik ve bir sonraki adımda, büyük İran milletinin dünyadaki başarısı ve siyasi zaferleri düşmanları rahatsız etti. ABD, nükleer anlaşmayı ortadan kaldırmaya çalıştı ve İran halkına karşı mücadele etmek amacıyla yeni yaptırımlar oluşturmaya başladı. Ancak dünya buna karşı çıktı ve attığı ilk adımda başarısız oldu.
İran'da ekonomik sorunlar var, kimse bunu inkar etmiyor. İran halkı kudretle sorunları geride bırakacak ve kamu malına zarar veren ve devrim kutsallarına hakaret eden kargaşacılara gereken cevabı verecek. Protestolar bir tehdit olarak değil insanların sorunlarını görmek için bir fırsat olarak ele alınmalı. Protestocuları sokağa çeken tek şey ekonomik sorunlar değil, insanlar daha fazla özgürlük istiyor.
İran Devlet Başkanı Yardımcısı İshak Cihangiri: Toplumsal ve siyasal bir hareket sokaklara döküldüğünde eylemleri başlatanlar, sonunda onu kontrol edenler olmayabilir. Bu eylemlerin arkasında olanlar kendi parmaklarını yakacaklar.
Meşhed'deki önde gelen din adamlarından Ayetullah Ahmed Alemulhuda: Eğer güvenlik güçleri isyancıları kendi haline bırakırsa düşmanlar medyada video ve fotoğraflar yayınlayarak İslami Cumhuriyet’in Meşhed’de devrimci üssünü yitirdiğini söyleyecek.
HANGİ ÜLKE, NE DEDİ?
ABD Başkanı Donald Trump: Büyük İran halkı yıllardır baskı altında. Gıda ve özgürlüğe aç. İran'da insan haklarıyla birlikte ülkenin serveti yağmalanıyor. Değişim zamanı.
Başkan Obama'nın aptalca verdiği tüm paranın tamamı terörizme ve onların cebine gitti. Halkın yiyecek çok az şeyi var, enflasyon yüksek ve insan hakları yok. ABD sizi izliyor!
İran halkı nihayet vahşi ve yoz İran rejimine karşı harekete geçti!
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu: Bugün İran Cumhurbaşkanı Ruhani'nin, İsrail'in gösterilerin arkasında olduğu yönündeki açıklamalarını duydum. Bu sadece bir yalan değil aynı zamanda gülünç de. İran rejimi düştüğünde, İranlılar ile İsrailliler samimi dostlar olacaklardır. İran halkının özgürlük yolundaki bu mücadelesinde başarılı olmasını temenni ediyorum
İsrail Ulaştırma ve İstihbarat Bakanı Yisrael Katz: İran'ın iç meselelerine karışmıyoruz ancak İran halkının "özgürlük ve demokrasi mücadelesini" kazanmasını gönülden temenni ediyorum.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı: İran’da 28 Aralık tarihinde başlayan gösterilerin yayılarak sürdüğü ve çıkan olaylarda ölenlerin olduğu, ayrıca kamu binalarının zarar gördüğü yönündeki haberlerden endişe duyulmaktadır. Türkiye, dost ve kardeş İran’ın toplumsal huzur ve istikrarının korunmasına büyük önem atfetmektedir. Bu bağlamda, Cumhurbaşkanı Ruhani’nin halkın barışçıl gösteri yapmaya hakkı olduğu, ancak kanunların çiğnenmemesi ve kamu malına zarar verilmemesi gerektiği yolundaki açıklaması dikkate alınarak şiddetten kaçınılması ve provokasyonlara kapılınmaması lazım geldiğine inanıyoruz. Bir an önce ülkede sükunetin sağlanmasını ve sağduyunun hakim kılınarak olayların tırmanmasının önüne geçilmesini, gelişmeleri kışkırtıcı söylem ve dış müdahalelerden kaçınılmasını temenni ediyoruz.
Rusya Dışişleri Bakanlığı: İran'daki protestolar İran'ın içişleridir. İran'daki durumu istikrarsızlaştırabilecek dış müdahaleler kabul edilemez.
Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel: İran hükümeti, göstericilerin haklarına saygı göstermeli, toplanmalarına müsaade etmeli, özgürce ve barışçıl bir şekilde seslerini duyurmalarına izin vermeli.
İngiltere Dışişleri Bakanı Boris Johnson: Protestocuların gündeme getirdiği önemli sorunlarla ilgili anlamlı ve meşru bir tartışma olması gerektiğine inanıyoruz ve İranlı yetkililerin buna izin vermesini bekliyoruz.
İRAN EKONOMİSİ NE DURUMDA?
ABD başta olmak üzere Batı devletlerinin baskıları altında olan İran’da işsizlik oranı yüzde 12.4. Bu, geçtiğimiz yılki oranın yüzde 1.4 üstünde. 80 milyonluk ülkede nüfusun 3.2 milyonu işsiz. Ülkede genç işsizliği yüzde 40 seviyesinde.
Ruhani'nin 2013'teki ilk döneminde yüzde 40 olan enflasyon ise yüzde 12'ye düşürülmüş durumda. (DIŞ HABERLER)
