Arap coğrafyasının yeniden şekillendiği bir süreç
"Trump’ın ilk dış ziyaretini Riyad zirvesinin yapıldığı ve 50’den fazla ülkenin katıldığı Suudi Arabistan’a yapması tesadüf değildi."
Ali KARATAŞ
Arap coğrafyası oldukça hareketli bir çok ülkede dramatik gelişmelerin yaşandığı bir yılı geride bıraktı. Hemen başta şu tespiti yapabiliriz; bölgenin şekillenmesinde en önemli ve meşhur anlaşma olan Sykes-Picot anlaşmasından yüz yıl sonra, bölgedeki güç dengesinin değiştiği ve bölgenin yeniden şekillendiği bir süreç işlemektedir. Ortadoğu’da, eski dengelerin yıkıldığı ve yeni dengelerin kurulduğu yeni bloklaşmaların yaşandığı bir süreç yaşanmaktadır. Bu çerçevede coğrafyada birçok ülkede önemli gelişmelerin yaşandığı bir yılı da geride bırakmış olduk.
SURİYE: ÇÖZÜM HÂLÂ UZAK
Ortadoğu’da yılın en çok konuşulan ülkesi yine Suriye oldu. Türkiye, Rusya, İran’ın garantörlüğünde uygulanan çatışmasızlık bölgeleri çatışmaların nispeten durmasına neden oldu. Ancak nihai çözüm için Suriye iktidarı ile muhalifler arasında ne Astana, ne Soçi ne de Cenevre görüşmelerinde bir ilerleme sağladı. Putin’in aralıkta Rus askerlerinin bulunduğu Hmeymim Hava Üssünü ziyareti ve burada Esat’la buluşması Rusya’nın Suriye’de belirleyici güç olduğunun ilanıydı. Kürtlerin geleceği ve ülkenin siyasi hayatında nasıl yer alacakları konusu belirsizliğini korumaya devam etti. Yaşanan yedi yıllık savaşın ardından tamamen harap olan ülkenin imarı için en az 400 milyar dolara ihtiyaç duyulacağı ifade ediliyor.
SUUD: SÜNNİ NATO’NUN HEVESLİ ÜLKESİ
2017 yılı ABD’nin İsrail’e tehdit olarak da algılanan artan İran etkisini dengelemek için Suudi Arabistan’ın önderliğinde “Sünni NATO” olarak ta adlandırılan Suudi- Mısır merkezli yeni bir eksen yaratma çabası içerinde olduğu bir yıl oldu.Yeni seçilen ABD Başkanı Trump’ın ilk dış ziyaretini Riyad zirvesinin yapıldığı ve 50’den fazla ülkenin katıldığı Suudi Arabistan’a yapması tesadüf değildi. Suudi Arabistan’da aralarında prenslerin ve bakanların da bulunduğu çok sayıda kişinin kasım ayında büyük yolsuzluk operasyonu kapsamında gözaltına alınması öz itibariyle, ülkenin en güçlü kişisi Veliaht Prensi bin Salman’ın oluşturulması hedeflenen yeni eksenin cephe gerisini düzenleme ve rakiplerini diskalifiye hamlesi olarak değerlendirildi.
KATAR: BOYUNUN ÖLÇÜSÜ HATIRLATILDI
Mayıs ayında patlak veren “Katar krizi” 2017’de iz bırakan bir gelişme oldu. Kriz, Katar Emiri Temim bin Muhammed es Sani’nin askerlerin mezuniyet töreninde İran’la anlaşmazlıkların tırmandırılmasına itiraz etmesi, Hizbullah ve Hamas’ı “direniş hareketleri” olarak anması nedeniyle patlak verdi. Krizin sonucunda ABD, Suudi Arabistan ve BAE’nin müdahalesiyle Katar hizaya sokulmaya çalışıldı ve boyunun ölçüsü hatırlatıldı.
YEMEN: SAVAŞ ARTIK SUUD’UN KALBİNDE
Ekonomik ambargo nedeniyle halkının yarısından çoğunun günde bir öğün yemek yediği ve bir milyona yakın kişinin koleraya yakalandığı Arap dünyasının en fakir ülkesi Yemen de önemli gelişmelerin yaşandığı bir ülke oldu. Ülkenin önemli siyasi aktörlerinden olan Salih ve onun liderliğini yaptığı Kongre Partisinin bir çok lideri Suudi Arabistan’la anlaşmaya yanaşması nedeniyle bir çatışmada öldürüldü. Husi Ensarallah hareketi siyasi ve askeri açıdan ülkenin merkez gücü haline geldi. Ülkedeki diğer bir gelişme ise Husilerin Suudi Arabistan’ın kentlerine art arda balistik füze fırlatmasıydı. Füzelerin amacı, savaşı Suudi Arabistan’ın derinliklerine taşımak ve Suudi Arabistan’ın vatandaşları arasında panik yaratmak olarak yorumlandı.
IRAK: ZENGİNLİKLERİ İÇERİSİNDE FAKİR
Başta Musul olmak üzere birçok kenti IŞİD’den temizlendikten sonra siyasi aktörler arasında siyasi ve askeri rekabetin artarak devam ettiği ülkede, Barzani yönetiminin “bağımsızlık referandumu” düzenleme hamlesine Irak yönetimi askeri harekatla karşılık verdi. Bölgesel yönetim Kerkük’ten de çekilerek 2003 sınırlarına döndü. Dünya Bankası raporlarına göre ülkenin nakit rezervlerinde yüzde 30 civarında bir düşüş yaşandı. Borçları toplamı 123 milyar doları buldu. İşsizlerin oranı arttı.
MISIR: TERÖRLE CEBELLEŞEN ÜLKE
Mısır’ın Kuzey Sina eyaletine bağlı Ariş kentinde kasım ayında bir caminin hedef alındığı IŞİD saldırısında 235 kişinin hayatını kaybetmesi ve 109 kişinin yaralanmasıyla tarihinin en büyük terör saldırısını yaşamış oldu. Mısır bu süreçte Suud’la yakınlaşmanın ilk adımını eylülde gerçekleşen BM toplantısında Cumhurbaşkanı Sisi ile İsrail Başbakanı Netanyahu arasında gerçekleşen görüşme ile attı.
TUNUS VE FAS HER DAİM HAREKETLİ
Arap halk hareketinin patlak verdiği ülke olan Tunus, ülkenin siyasetinde önemli bir yer tutan Halk Cephesinin çağrılarıyla; Suriye, Irak, Libya ve diğer bölgelerden dönen IŞİD militanlarına karşı önlem alınması, bin Ali diktatörlüğü dönemi yetkililerinin ve patronların karıştığı yolsuzluklara af getiren yasa tasarısının kaldırılması ve Halk Cephesi Lideri Hamma Hamami’nin korumalarının geri çekilmesi gibi taleplerle hareketli bir yılı geride bıraktı.
Kuzey Afrika’nın diğer hareketli ülkesi Fas’ta 2016’nın ekim ayında güvenlik güçlerinin el koyduğu balıklarını çöp kamyonundan almaya çalışan bir balıkçının presleme haznesinde sıkışarak ölmesiyle başlayan “Rif protestoları” hareketin liderlerinin ve özellikle Nasır el Zafafi’nin tutuklanması nedeniyle 2017 boyunca da devam etti.
FİLİSTİN: KUDÜS KRİZİYLE YENİDEN HATIRLANAN DAVA
Trump’ın Amerika’nın İsrail büyükelçiliğini Kudüs’e taşıma kararını imzalaması, Arap dünyasında yaşanana krizler ve altüst oluşlar yüzünden uzun süredir gündeme bile gelmeyen Filistin davasını yeniden hatırlattı.