Prof Yaman Akdeniz: Netflix’i engelleyen ilk ülke olabiliriz

Meltem AKYOL
İstanbul

Kamuoyunda ‘Adnan Hoca’ olarak bilinen Adnan Oktar’ın, yaptığı yayınları gerekçe gösteren AKP'nin Meclise sunduğu yeni torba yasa tasarısına göre, internette düzenli olarak yapılan her tür ses ve görüntü yayını lisans yolu ile RTÜK’ün denetimine tabi olacak. Lisans ile izin verilmiş internet yayınlarını RTÜK denetleyecek, denetimden geçemeyen yayınların lisansı iptal edilebilecek. Lisansı olmayanlar veya lisansı sonradan iptal edilenler RTÜK'ün talebi üzerine sulh ceza hakimi tarafından erişime kapatılacak.
Prof. Dr. Yaman Akdeniz, söz konusu tasarıyı Evrensel'e değerlendirdi. Akdeniz’e göre, torba yasa ile yapılmak istenen düzenlemenin üç temel hedefi var. Bunlardan ilki Evrensel WebTV, Medyascope TV gibi Türkiye’den yayın yapanlar, ikincisi Artı TV gibi yurt dışından yayın yapanlar ve üçüncüsü de Netflix gibi ticari kuruluşlar.
Lisansları olmayan veya iptal edilen bu kuruluşların RTÜK’ün talebiyle Sulh Ceza Hakimleri tarafından erişime engellenebileceğini söyleyen Akdeniz, “Yani Netflix’i ilk engelleyen ülke bile olabiliriz” dedi. Yeni yasanın hedefinin ‘Adnan Hoca’ olmadığının altını çizen Akdeniz, asıl hedefin tüm muhalif haber siteleri olduğunu belitti. Türkiye’de internete dönük baskıları da yorumlayan Akdeniz, bugün itibarı ile 150 binden fazla web sitesi ve 100 binden fazla haber linki ve sosyal medya hesap ve içeriğinin Türkiye’den erişime engelli olduğunu kaydetti.

HEDEF EVRENSEL WEBTV, MEDYASCOPE TV, ARTI TV...

Türkiye’de internete dönük baskılar uzun zamandır konuşuluyor. Ama evvela şu ‘Adnan Hoca kılıfı’ ile getirilmek istenen nedir, onunla başlayalım... Torba yasanın 73. maddesi bize ne söylüyor?
Torba Yasanın 73. maddesi ile, 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanuna, 29’uncu maddesinden sonra gelmek üzere 29/A maddesinin eklenmesi planlanmaktadır. Madde 29A ile RTÜK, daha önceden olmayan bir yetkiye sahip olacak. Taslakta yer alan 29/A(1) maddesi ile radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerini sadece internet üzerinden sunmak isteyen medya hizmet sağlayıcıları Üst Kuruldan yayın lisansı, bu yayınları İnternet ortamından iletmek isteyen platform işletmecileri de Üst Kuruldan yayın iletim yetkisi almak zorunda olacak. Yayın lisansı olan hizmet sağlayıcıları da yayınlarını 5651 sayılı Kanun’un hükümlerine uygun olarak İnternet üzerinden sunabilirler. Lisansı olmayanların veya lisansı sonradan iptal edilenlerin yayınlarının içeriğinin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesine Üst Kurulun talebi üzerine sulh ceza hakimi tarafından karar verilebilir. İçerik veya yer sağlayıcısının yurtdışında bulunmasına rağmen İnternet ortamından Türkçe olarak Türkiye’ye yönelik yayın yapan veya yayın dili Türkçe olmamakla birlikte Türkiye’ye yönelik ticari iletişim yayınlarına yer veren yayın kuruluşlarının yayın hizmetleri hakkında da sulh ceza hakimleri tarafından Üst Kurulun talebi üzerine içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı verilebilir.

Neleri kapsıyor peki? Örneğin Evrensel'in web üzerinden yaptığı görüntülü yayınları da kapsıyor mu?
Türkiye içinden yayın yapan Evrensel WebTV ve Medyascope TV’den Almanya’dan yayın yapan Artı TV’ye kadar birçok platform, bu madde kapsamına giriyor. RTÜK lisansı olmayan bu kanallar lisans başvurusu yapmak zorunda kalacak. Muhalif görüşlü yayın organlarının bu maddeden en çok etkileneceğini ve dolayısıyla tasarı Meclis’ten geçerse ciddi sansür tehlikesi altında kalacağını düşünüyorum.

NETFLİX’İ ENGELLEYEN İLK ÜLKE BİLE OLABİLİRİZ

“Türkiye’ye yönelik ticari iletişim yayınları”ndan ne anlamayılıyız?
Yasa ile ilgili bir başka sorun da “Türkiye’ye yönelik ticari iletişim yayınları”ndan tam olarak ne kast edildiğidir. Netflix ve ileride Amazon Prime gibi internet üzerinden yayın yapan servislerin de Türkiye’ye yayın yapabilmek için lisans almaları gerekebilir. Aksi takdirde bu platformlara erişim Türkiye’den engellenebilir. Eğer lisansları yoksa veya lisans başvurusu yapmaz veya lisans başvurusu reddedilirse Netflix’i engelleyen ilk ülke bile olabiliriz.

RTÜK İSTEYECEK, SULH CEZA HAKİMLİĞİ ENGELLEYECEK

Sulh ceza hakimlikleri üst kurulun başvurusu üzerine karar verecek deniyor, burada prosedür nasıl oluyor?
Sulh Ceza Hakimleri 2015’ten beri Türkiye genelinde sadece 5651 sayılı Kanun’un kişilik hakları ile ilgili 9. maddesine istinaden 12 bin karar verdi. Dolayısıyla, eğer 29/A maddesi Meclis’ten geçerse, aynı sulh ceza hakimlikleri tarafından bu sefer RTÜK’ün talebi üzerine, internet üzerinden yayın yapan medya hizmet sağlayıcılarının içeriklerine ve/veya site ve platformlarına erişim engellenecek.

Adnan Oktar bahanesiyle internet medyasına sansür geliyor

HEDEF ADNAN OKTAR DEĞİL, MUHALİF PLATFORMLAR

Bunun A9-Adnan Oktar kılıfı ile yapılmasına ne diyorsunuz... Bir de Türkiye’de zaten sansür olabildiğince yaygın deği mi?
Son 11 yıl içinde bir çok defa, üzerinde değişiklik yapılıp kapsamı genişletilen 5651 Sayılı Kanun kapsamında gerek çocukları korumak, gerek kişilik haklarını ve özel hayatın gizliliğini korumak gerekse devletin milli güvenliği ve hatta kamu düzenini korumak için zaten her sene binlerce erişim engelleme kararı veriliyor. Erişime engellenen içerikler de sadece yazılı içeriklerle sınırlı değil. Görsel her türlü içerik ve YouTube videoları da dahil olmak üzere her türlü sosyal medya içeriğine Türkiye’den erişim engelleniyor. Dolayısıyla, biz ne zaman “daha az sansür” dediysek 5651 Sayılı Kanun’la verilen yetkiler ve kapsam genişletildi. Şimdi de bu örnekte gördüğümüz üzere RTÜK yetkilendirilmeye çalışılıyor. Dünyanın en büyük fotoğraf platformu olan Imgur’a erişim Sağlık Bakanlığı tarafından engellendi, bu şaka değil gerçek! Wikipedia’nın engellenmesini 8/A maddesi kapsamında Başbakanlık talep etti. Diyanet İşleri Bakanlığı’nın bile hatalı ve noksan olarak basıldığı veya yayımlandığı tespit edilen sesli ve görüntülü Kur’an yayınlarının erişime engellenmesini talep etme yetkisi var. Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü, Spor Toto Teşkilat Başkanlığı ve Türkiye Jokey Kulübü ve Sermaye Piyasası Kurulu’nu da unutmamak gerekir. Dolayısıyla, çok boyutlu bir sansür mekanizmasına şimdi de RTÜK eklenmek isteniyor. RTÜK zaten 2000’li yılların başından beri internete el atmak istiyordu, muradına erecektir.  Yani hedef Adnan Hoca değil. Asıl hedef, Türkiye içinden veya dışından yayın yapan tüm muhalif haber siteleri. RTÜK yetkilendirilerek “lisansı yok/lisansı iptal edildi” denilerek muhalif platformlar engellenecek.

150 BİNDEN FAZLA WEB SİTESİ ERİŞİME ENGELLİ

Türkiye’de iktidar medyayı büyük oranda kıskaca almış durumda, buna rağmen iktidarın interneti de bu denli kıskaca almasının nedeni nedi?
5651 Sayılı Kanun 11 yıl önce yürürlüğe girdiğinden beri internet sansürleri ve erişim engelleme uygulamaları artmaya devam etti. Mayıs 2008’de 430 kadar web sitesinin erişime engellendiği açıklandığında “sansür arttı” diye yorumlamıştım. Bugün itibarı ile 150 binden fazla web sitesi ve 100 binden fazla URL (haber linkleri ve sosyal medya hesap ve içerikleri) Türkiye’den erişime engelli. Wikipedia platformunun da 9 aydır Türkiye’den erişime engelli olduğunu unutmamak lazım. Sosyal medya hesapları ile ilgili operasyonlarda ise sadece 1 Ocak 2018’den bugüne kadar İçişleri Bakanlığı verilerine göre toplam 5 bin 554 sosyal medya hesabı incelenmiş ve bin 641 hesap hakkında yasal işlem yapılmış, soruşturmalar başlatılmış, gözaltı ve hatta tutuklamalar olmuş.
Evrensel, Cumhuriyet ve Birgün’ü saymazsak, geleneksel medyadan insanlar haber ve bilgi edinemedikleri için ve ancak görüşlerini ve tepkilerini sosyal medya platformları üzerinden gösterebildikleri için devlet organları da dikkatini bu platformlara çevirmiş durumda. Dondurucu ve susturucu bir etki yaratılmaya çalışılıyor. Her an soruşturma, yargılanma, gözaltına alınma ve tutuklanma korkusu ile bundan sonra insanlar görüşlerini sosyal medyadan paylaşmaya imtina edecektir.  

TÜRKİYE İNTERNETTE DE ‘ÖZGÜR OLMAYAN’LAR LİSTESİNDE

Türkiye internet yasaklarında dünyada nerede duruyor?
Freedom House’un geniş kapsamlı İnternet Özgürlükleri yıllık raporunda Türkiye son iki senedir “özgür olmayan” ülkeler arasında yer alıyor. Yukarıda çizdiğim tablo çerçevesinde bu hiç de şaşırtıcı değil. Sonuç olarak 2008-2010 arasında neredeyse 2.5 sene YouTube’a erişim engellemiş, son 9 aydır Wikipedia’nın engelli olduğu bir ülkede yaşıyoruz. Bunları öyle veya böyle Türkiye dışında hiç kimseye açıklayamaz veya bu tip engellemelerin meşru olduğunu iddia edemezsiniz. Nereden bakarsanız bakın, neyle ölçerseniz ölçün Türkiye’de İnternet ciddi baskı altında ve farklı kollardan kıskaca alınmış durumda.

Freedom House: Türkiye’yi özgür olmayan ülkeler arasında

ENGELLEMEK KOLAY, MÜCADELE ETMEK DE O KADAR ZOR

Hukuki yollar peki, orada ne durumdayız. Yani erişim engellerine, operasyonlara karşı neler yapılıyor. AYM ve AİHM’nin bu konuda kararları var mı?
Erişim engelleme kararları Sulh Ceza Hakimlikleri tarafından ne kadar kolay veriliyorsa, bu kararlarla mücadele etmek de o kadar zor. Çok kolaylıkla verilen erişim engelleme kararlarına karşı yapılan itirazların neredeyse hepsi reddediliyor. Reddedilen itirazlarla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne başvurmaktan başka da çare yok. Anayasa Mahkemesi’nin performansına baktığımız zaman, evet 2014 içinde Twitter ve YouTube platformlarının engellenmesi ile ilgili çok önemli iki ihlal kararını hem de çok hızlı verdiler. Ama aynı Anayasa Mahkemesi, 9 aydır Wikipedia ile ilgili “öncelik talepli” başvuruları bir türlü değerlendirmiyor. Kaldı ki hâlâ 2014 içinde yapılmış başvuruları değerlendiriyor Anayasa Mahkemesi. İnternet ve ifade ve basın özgürlüğü ile ilgili yapılmış bireysel başvuruların karara bağlanması ortalama 4-5 sene sürmemeli. AİHM’de de benzer bir sorunla karşı karşıyayız. Kerem Altıparmak ile birlikte yaptığımız başvuru, AİHM nezdinde 6 sene içinde karara bağlandı. Yapısal sorunların aşılması, internet gibi hayati nitelikteki bir iletişim mecrasına yapılan ve ancak sansür olarak tanımlanabilecek müdahalelerle ilgili başvuruların daha hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin mümkün kılınması gerekir.

Evrensel yargı kıskacında: İktidar ‘haber yapma’ diyor

RSF: AKP Hükümeti tüm haberleri kontrol altına almak istiyor