Golovlev Ailesi

Tahir ŞİLKAN

“ ...Sömürü toplumu var oldukça ikiyüzlü, geveze, hain İyiduşkalar da hep  var olacaktır. Belki biçim değiştireceklerdir ancak varlıklarını hep sürdüreceklerdir.” 
V. İ. Lenin

Tüm yazdıklarında dünyanın her yöresindeki yazarları derinden etkileyen Balzac, romana parayı sokan yazar olarak bilinir. Onun romanlarında insanlar sürekli hesap yaparlar. Hisse senedi, nakit para, arazi, tarla, orman, ev, altın vb... amaçlara ulaşmada en temel kıstastır. Yalnız büyük servet sahiplerinin değil dünyanın  en uzak köşesindeki insanların da dün olduğu gibi günümüzde de sürekli yaptığı hesaplar o kadar güzel anlatılmıştır ki; 19. yüzyılın büyük Rus edebiyatçıları da romanlarında insanlardaki bu duyguyu güçlü biçimde anlatma yolunu seçmişlerdir.

Soylu, kölelere sahip bir ailenin çocuğu olarak çok iyi bir eğitim gören Saltıkov Şçedrin, uzun yıllar yüksek memurluk yaptıktan sonra 36 yaşında devlet memurluğundan ayrılıp kendini tamamen edebiyata adayan bir yazardır. Tüm yazdıklarında, dönemin toplumuna, büyük toprak sahiplerine, bir an önce zenginleşmek isteyen açgözlü, ahlaksız burjuvaziye, işçilerin köylülerin yoksullaşması pahasına servetlerine servet katanlara sert eleştiriler yöneltmiştir.

Golovlev Ailesi romanını Türkçeye çeviren Mazlum Beyhan’ın romana yazdığı ön sözde  vurguladığı üzere Saltıkov Şçedrin, Çar sansürünün her gün biraz daha yükselen engellerini demokratik inançlarından ödün vermeden aşabilmek için yergi sanatının bütün olanaklarını kullanan, bunları zorlayan ve sahip çıktığı edebiyat kürsüsünden özgürlük, eşitlik, insanın yüceliği uğruna toplumsal kötülüklere karşı amansız bir mücadele yürütmüştür. 

***

Saltıkov Şçedrin’in  soylu  ama yozlaşmış köle ve toprak sahiplerine doğrudan eleştiri yönelttiği kitapların başında Golovlev Ailesi gelir. Şçedrin, ezilen, insan sayılmayan, toprak ağalarının boyunduruğu altında ürettiklerinin hasadını kendileri yaparak beylerinin ambarına dolduran ve satış için pazara giden ürünlerin çürükleri, kokmuşları, ambarlarda unutulmuşlarıyla yetinmek zorunda kalan köylülerin yaşadığı acıları bütün çarpıcılıklarıyla en güçlü biçimde  Golovlev Ailesi romanında anlatır. Asalak, üretmeyen, yozlaşmış, sömürgeci bireylerin resmi geçidini yansıtan Golovlev Ailesi’nin bireylerinin tek derdi, paylarına düşecek, arsa, tarla, ev, paradır.  

Golovlev Ailesi romanında anlatılan İyiduşka, dünya edebiyatının tanıdığı en utanmaz, en ikiyüzlü, en ahlaksız, en cimri karakterlerinden biridir. Bütün bu özellikleriyle Gogol’un Ölü Canlar romanındaki bütün karakterlerin toplamıdır. Topraklarının içindeki  ormanlardan birindeki ağaçlarının değerini milyon ruble olarak hesaplayan ancak iki oğlunu, ölümden kurtaracak, birkaç bin rubleyi vermeyen bir baba. Öz yeğenine cinsel gereksinmelerini karşılayacak bir kadın olarak bakan bir dayı, ağabeyinin, kardeşinin, annesinin ölümünü bekleyen, çocuklarının ölümünü önemsemeyen bir baba... Tüm bu özellikleri taşıyan karakter: Porfiri Vladimirioviç Golovlev  ya da romanda vurgulanan ismiyle İyiduşka, Şçedrin’in kendi ailesinden esinlenmiş karakterdir. 

Aynı biçimde romandaki diğer karakterler de Şçedrin’in aile çevresinden seçtiği karakterlerdir. Şçedrin, Golovlev Ailesi’nde çözülen akraba ilişkilerini, ahlaki çürüme ve yozlaşmayı, baskı, sömürü, zulümle, kilise desteğiyle sürüp giden düzeni, çok başarılı bir kurguyla, romandaki bütün karakterlerin hikayesini eksiksiz anlatarak verir. Yalın, süssüz ancak sürükleyici bir anlatım. Karşılıklı konuşmalarla, iç konuşmalarla karakterlerin ruh dünyasını başarıyla anlatan Şçedrin, çok iyi tanıdığı insanları anlatır. Karakterleri çok iyi gözlemlemiş olduğunu romanın her satırında duyumsatan bir anlatım. Çelişkileri başarıyla gösteren, sömürüyü, gözler önüne seren bir roman dili çok başarılı bir çeviri: Golovlev Ailesi. 

***

Yıkılması gerekenin asalak, üretmeyen, ayyaşlardan oluşan aile değil; baskı, zulümle süren sömürü düzeni olduğunu gösteren bir roman. Ekim Devrimi’nin Önderi Lenin’in, Devrime kadar yaşayıp halk düşmanlarının değişimini gözlemleyip anlatmadığı için hayıflandığı Şçedrin’in ölümsüz eseri Golovlev Ailesi mutlaka okunması gereken romanlardan biridir.