Ücretsiz toplu taşıma mümkün
Tartışmalar ve yapılan hesaplamalar, günümüz koşullarında toplu taşımanın ücretsiz olmasının imkansız olmadığını ortaya koyuyor.
Yücel ÖZDEMİR
Köln
Bir şehirden başka bir şehre en kısa zamanda gidip gelme insanların en eski özlemlerinden biri. İnsanın uzakları yakın etme özlemi, bin yıllar boyunca sadece bir “hayal” olarak kaldı. En yakındaki kent ya da kasabaya hayvan sırtından ya da faytonlarla gidip gelmenin saatler aldığı eski dünyada, yaşadığı kent ya kasabanın dışında başka bir yeri görmeden milyonlarca insan bu dünyadan göç edip gitti.
Deniz ve nehir üzerinde yapılan zahmetli yolculukları bir yana bırakırsak kendi ekseninde sonsuza kadar dönen tekerin ve buharlı makinenin icadı uzak mesafeleri yakınlaştırdı. Demir yolu, motorlu gemiler, bisiklet, otomobil ve ardından uçağın icadı, günümüz dünyasında uzak mesafeleri alabildiğince yakınlaştırdı.
Ne var ki, insanlığın hareketi açısından olabildiğince önemli olan ulaşım araçları zamanla yeni sorunları da beraberinde getirdi. Bunların başında egzoz gazları ve trafik geliyor. Bu iki sorun dünyanın pek çok büyük kentindeki önemli problemlerin başında yer alıyor. İnsan sağlığını tehdit eden boyutlara ulaşan çevre kirliliği ve stresin aşılması için çözümüm toplu taşıma ve bisiklet kullanma olduğu her geçen gün daha iyi anlaşılıyor. Peki, başta otomobil tekelleri ve hükümetler ve yerel yönetimler olmak üzere, farklı kesimler bu çözüme hazır mı?
TARTIŞMA YENİDEN BAŞLADI
Bu iki sorunun çözümünde toplu taşımanın en doğru ve gerçekçi çözüm olduğu yeniden öne çıkmış durumda. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Sovyetler Birliği’nde ve sonrasında diğer halk cumhuriyetlerinde hayata geçirilen ücretsiz toplu taşıma, ulaşım hakkının en temel insan haklarından biri olduğundan yola çıkılarak uygulanmıştı. Üstelik otomobil kullanmanın yarattığı çevre kirliliği olmadan yapılan bir uygulamaydı. Gelirinden bağımsız olarak herkesin en azından yaşadığı kentte dolaşma; sosyal, kültürel etkinliklerden yararlanma hakkı sağlanmıştı. Uzak mesafelerin ulaşım fiyatları da düşürülmüştü.
Kapitalist ülkeler ise zorunluluktan dolayı yakın mesafede toplu taşıma araçlarının ücretsiz hale getirilmesini tartışıyor. Avrupa Birliği Komisyonunun Almanya’daki büyük kentlerde artan hava kirliliğini önlemek üzere yaptığı uyarı yetkilileri hareketlendirdi. Federal Çevre Bakanı Barbara Hendricks, Ulaştırma Bakanı Christian Schmidt ve Başbakanlık Dairesi Başkanı Peter Altmeier tarafından AB Çevre Komiseri Karmenu Vella’ya gönderilen 11 Şubat tarihli mektupta, hava kirliliğini azaltmak için yakın mesafede toplu taşımanın ücretsiz yapılmasından bahsedildi. AB tarafından yapılan ölçümlere göre Almanya’nın 70 kentinde çevre kirliliği, belirlenen sınırları aşmış ve bu yüzden Avrupa Mahkemesine sevk edilmeyle karşı karşıya. Hava kirliliğinin başlıca nedeni ise kullanılan dizel araba sayısının fazla olması. İlk etapta ücretsiz toplu taşımanın pilot uygulama olarak Essen, Bonn, , ve Mannheim kentlerinde deneneceği dile getiriliyor.
YENİ TALEP UCUZ DEĞİL ÜCRETSİZ TOPLU TAŞIMA
Tartışmalar ve yapılan hesaplamalar, günümüz koşullarında toplu taşımanın ücretsiz olmasının imkansız olmadığını ortaya koyuyor. Bu nedenle, günümüzde özellikle yoksullar için büyük bir yük olan toplu taşımanın ücretsiz hale getirilmesi önemli olacak. Ayrıca, yapılan pek çok araştırmada toplu taşımanın ücretsiz olması durumunda araç sahiplerinin azımsanamayacak bir bölümünün araçlarını trafiğe çıkarmayacaklarını gösteriyor. Bu durumun özel araç satışlarını etkileyebileceği, ancak otomobil tekellerinin durumunu sarsmayacağı da belirtiliyor. Dolayısıyla, ücretsiz toplu taşıma hem sağlıklı çevre hem de daha fazla hareket özgürlüğü için büyük bir önem taşıyor. Özellikle daha önce sadece yoksullar için dile getirilen ucuz toplu taşıma talebi yerini ücretsiz toplu taşıma talebine bıraktı.
ÜCRETSİZ ULAŞIM NASIL FİNANSE EDİLECEK
Çevre kirliliğine karşı özel araç kullananları toplu taşıma araçlarını kullanmaya teşvik etmek için toplu taşıma araçlarının ücretsiz hale getirilmesi önerisi Almanya’da geniş tartışmalara yol açtı. Önerinin iyi olduğu, ancak nasıl finanse edileceğine dair sorular yöneltildi. Asıl yükün yerel belediyelerin üzerine yıkılacağı, dolayısıyla merkezi hükümetin bunu karşılaması gerektiği dile getirildi. Örneğin Hamburg için yapılan hesaplamalara göre, bilet satışından 830 milyon avro gelir elde ediliyor. Toplu taşımanın ücretsiz yapılması durumunda bu miktarın kim tarafından karşılanacağı sorusuna yanıt olarak işaret edilen en önemli adreslerden birisi otomobil tekelleri tarafından kurulacak bir fon tarafından karşılanması oldu. Basında yer alan haberlere göre, dizel araç kullanımı nedeniyle devletin her yıl 7.8 milyar avro kaybettiği belirtiliyor. Bu miktarın toplu taşımanın sübvanse edilmesi yönünde kullanılması durumunda bile toplu taşımanın oldukça ucuzlayacağı ifade ediliyor. Alman Ulaşım İşverenleri Birliği (VDV) tarafından yapılan hesaplamalara göre Almanya’da yakın mesafede toplu taşımanın ücretsiz olması için yılda 12 milyar avroya ihtiyaç var. Ayrıca bunun gerçekleşmesi için ek yatırımlar gerekiyor. Yolcu kapasitesi artacağı için otobüs, tramvay ve tren sayısının artırılması ve alt yapının güçlendirilmesi için de başlangıçta ek bir bütçeye ihtiyaç duyuluyor. Özellikle, toplu taşımadan kâr eden ve bütçelerini bu sayede denkleştiren belediyelerin, daha zor duruma düşmemesi için de ek gelir olanakları elde etmesi gerekiyor.
AVRUPA’DA TOPLU TAŞIMANIN ÜCRETSİZ OLDUĞU YERLER
Almanya’da yeni tartışılmaya başlanan ücretsiz toplu taşıma Avrupa’nın bir çok ülkesinde değişik modeller halinde uygulanıyor. İşte onlardan bazıları.
TALLİNN (Estonya): Estonya’nın başkenti Tallinn’de 2013 yılından beri toplu taşıma ücretsiz. Kentin sakinleri 2 avro karşılığında bir çip satın alarak kenti dolaşabiliyor. Öğrenci ve emeklilerden bu çip istenmiyor. Turistler ise toplu taşıma ücreti ödüyor. Buna rağmen 2016’da toplu taşımadan 13.7 milyon avro gelir elde edildi. Uygulamanın yapıldığı 2013’te ise 1.8 milyon avro zarar edilmişti. Tallinn Avrupa’da toplu taşımayı ücretsiz hale getiren ilk büyük kent olma özelliği taşıyor.
AUBAGNE (Fransa): 45 bin nüfusu olan ve Marsilya’nın doğusunda bulunan Aubagne ve 12 ilçesinde mayıs 2009’dan bu yana otobüslerle yapılan toplu taşıma ücretsiz. Bölgede toplam 100 bin insan bundan yararlanıyor. Turistler ve komşu kentlerden gelenler de ücretsiz ulaşımdan yararlanıyor. Belediye tarafından yapılan açıklamaya göre 2017’ye kadar toplu taşıma araçlarını kullananların oranı yüzde 80 arttı.
MENCHESTER (İngiltere): Menchester’de 2002’den beri üç otobüs hattı ücretsiz olarak hizmet veriyor. Hava kirliliğini azaltmak için elektrikle çalışan otobüsleri kullanan yolcu sayısı sürekli artıyor. Özellikle son üç yıl içinde yolcu sayısı artan otobüslerin sefer sayısının önümüzdeki yıllarda artırılması planlanıyor.
MACARİSTAN: Macaristan’da yıllardır 65 yaş üstü yolculara toplu taşıma araçları ücretsiz. Turistlerin de yararlandığı bu haktan ülkeye gelen sığınmacılar da ücret ödemeden otobüs ve trenlerle yolculuk yapabiliyor.
LETONYA: Baltık ülkesi Letonya’da kreş yaşından 9. sınıfa kadar olan öğrenciler, yetimler, engelliler ve refakatçileri, sığınmacılar ve ulusal direniş hareketine katılanlar ücretsiz yolculuk yapabiliyor. Başkentte ise emeklilere toplu taşıma ücretsiz.
TÜRKİYE: “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının ‘Ücretsiz veya İndirimli Seyahat Kartları’ Yönetmeliği” uyarınca 65 yaş üstündekilere şehir içi toplu taşıma araçlarında bedava, şehirler arasında demir yolları ve deniz yollarında yüzde 50 indirimli seyahat imkanı sağlandı. Engellilere, sarı basın kartı sahiplerine, gazilere, şehit yakınlarına da toplu taşıma ücretsiz. Ayrıca çocuklara okul yaşı olan 7’ye kadar toplu taşıma ücretsiz.
