1966 İngiltere: Afrika boykot etti, İngiltere kazandı

Hazırlayan: Mithat Fabian SÖZMEN

2. Dünya Savaşı sonrası dekolonizasyon sürecine giren Afrika, birer birer bağımsız devletlerin kuruluşuna ev sahipliği yapıyordu. 1951’de Libya, 1956’da Sudan, Fas, Tunus, 1957’de Gana, 1958’de Gine derken 1960 yılında 17 ülke bağımsızlığını ilan etti. Genç devletlerin pek çoğu bağımsızlıkçı, antiemperyalist hareketlerin etki alanındaydı. Sahraaltı Afrika ülkeleri arasında bağımsızlığına ilk kavuşan ülke olan Gana, karizmatik lideri Kwame Nkrumah ile tüm kıtaya ilham veren bir örnekti. Nkrumah, ulusal inşa sürecinde futbolun birleştirici rolünden yararlanma konusunda da istekli bir figürdü ve bu konuda adımlarını hızlıca attı.

AFRİKA ÖNCE FUTBOLLA BİRLEŞTİ

Afrika’nın geri kalanı da Nkrumah ile aynı fikirdeydi. Henüz kıtanın ortak bir siyasi birliği yokken 1957 yılında Afrika Futbol Konfederasyonu (CAF) kurulmuştu. Bağımsızlığını kazanan ülkelerin ilk işi Birleşmiş Milletlere katılmaksa ikinci işi de Afrika Futbol Konfederasyonuna katılmak oluyordu.

1957 ve 1959’daki ilk 2 kupayı bağımsızlığını 1922’de elde eden Mısır (2. kupayı aldığında adı Birleşik Arap Cumhuriyeti idi), 1962’deki kupayı ise Etiyopya kazanmıştı. Daha sonra Gana’nın dönemi başladı. Nkrumah’nın ülkesi 1963 ve 1965’te şampiyon olurken takımın yıldızı Osei Kofi, dünyanın en büyük yeteneklerinden biri olarak tanımlanıyordu. Ne yazık ki dünya, Kofi’yi formunun zirvesindeyken 1966 Dünya Kupası’nda izleyemedi. Bunun sebebi Afrika’nın FIFA’yı boykotuydu.

Evet, İngiltere’nin şampiyonluğu, Azeri hakemin final maçında verdiği tartışmalı gol kararı, Kuzey Kore’nin sürprizleri ve Eusebio’nun muhteşem performansının ötesinde 1966 Dünya Kupası’nın en önemli hikayesi Afrika’nın boykotuydu.

ADIM ADIM BOYKOT

Afrika ülkeleri birer birer sömürgecilerinden kurtulsa da FIFA henüz bu gerçekle yüzleşmeyi kabul etmemişti. 1964’te açıklanan kararla 1966 İngiltere’ye 10 Avrupa, 4 Güney Amerika, 1 Orta Amerika ve Karayip ülkesinin katılmasına karar verildi. Geri kalan 1 kontenjan Asya, Afrika ve Okyanusya ülkeleri arasında oynanacak playoffla belirlenecekti.

Karara ilk tepki Gana Spor Bakanı Ohene Djan’dan geldi. Etiyopyalı mevkidaşı Tessema Yidnekatchew de ona katıldı. Afrika, kıtanın futboldaki gelişiminin göz ardı edildiğini ve Asya ve Okyanusya ülkeleriyle yapılacak maçların büyük bir ekonomik yük getireceğini belirtiyor ve Afrika’ya en azından bir kontenjan ayrılması gerektiğini söylüyordu. İtirazın bir diğer yanı da Güney Afrika’ya ilişkindi. O dönem ırkçı apartheid rejimiyle ülkenin çoğunluğunu oluşturan siyah halk üzerinde terör estiren Güney Afrika, 1960’ta Afrika Futbol Konfederasyonundan ihraç edilmişti. FIFA, CAF’ın kararı sonrası Güney Afrika’yı ihraç etti ama apartheid rejiminin 1966 Dünya Kupası elemelerine tamamen beyazlardan oluşan, 1970 Dünya Kupası elemelerine ise tamamen siyahlardan oluşan bir takım gönderme taahhüdü sonrası karar değiştirdi. Güney Afrika 1963’te FIFA’ya geri kabul edildi ve 1966 elemeleri için Asya eleme grubuna konuldu. Bu tedbire rağmen 3 kıtadan sadece 1 takım İngiltere’ye gidebileceği için Güney Afrika’nın finali bir Afrika takımıyla oynaması olasılığı vardı. Afrika Futbol Konfederasyonu bu uygulamaya da tepkiliydi. Temmuz 1964’te Afrika Futbol Konfederasyonu, Afrika’ya kontenjan ayrılmazsa 1966 Dünya Kupası’nı boykot edeceğini duyurdu. FIFA geri adım atmadı ve CAF, 15 üyesiyle FIFA’dan çekildi.

KUZEY KORE SÜRPRİZİ

Asya, Afrika ve Okyanusya için verilen tek kişilik kontenjan Avustralya’yı 9-2 yenen Kuzey Kore tarafından dolduruldu. Gruplardan İtalya’yı mağlup ederek çıkan Kuzey Kore, çeyrek finalde Portekiz karşısında 3-0 öne geçtiği maçı Eusebio’nun 4 golüyle 5-3 kaybetti.

EUSEBIO’NUN ŞOVU

Turnuvada Afrika ülkeleri yoktu belki ama turnuvanın yıldızı bir Afrikalıydı. Mozambikli Eusebio, attığı 9 golle Portekiz’in ilk kez katıldığı Dünya Kupası’nı üçüncü tamamlamasında devasa bir rol oynadı. Yalnız da değildi. Portekiz 11’inde Kaptan Mario Coluna dahil 4 Mozambikli vardı.

18 yaşına kadar Portekiz’in sömürgesi Mozambik’te yaşayan Eusebio, Benfica ve Portekiz kariyeriyle “İlk Afrikalı süperstar” olarak anılacaktı.

Ama yazının başında bahsettiğimiz gibi belki de Osei Kofi’yi İngiltere’de izleyebilseydik bu tartışmaya ekleyecek birkaç sözümüz daha olurdu.

Uzun tartışmaların ardından FIFA, 1970 Dünya Kupası için Afrika ve Asya’ya birer kontenjan ayırdı. Bedeli ağır olsa da nihayetinde boykot kazanmıştı…

İNGİLTERE EVİNDE GÜLDÜ

Futbolun mucidi İngiltere’nin FIFA ve Dünya Kupası ile arası uzun süre limoniydi. FIFA’dan 1928’de çıkan ve 1946’ya kadar üye olmayan İngiltere bu yüzden ilk 3 Dünya Kupası’nda yer alamamıştı. İngiltere, 1950 Brezilya ile birlikte sahneye adım attıktan sonra 1966’da turnuvaya ev sahipliği yapma şansını yakaladı. 1966’ya gelinirken İngiliz futbolu en olgun dönemlerinden birine girmişti. Alf Ramsey’in takımı 4-1-3-2 düzeninde sahaya yayılıyor, Nobby Stiles’ı ilk modern “çapa” olarak kullanıyordu. Bobby Charlton’ın öncülüğünde santrforda Geoff Hurst, savunmada Bobby Moore, kalede Gordon Banks gibi lider figürler İngiltere’yi kendi evinde favori haline getiriyordu. Grup maçlarında Uruguay’la berabere kaldıktan sonra Meksika ve Fransa’yı yenen İngiltere, çeyrek finalde Arjantin’i tek golle geçti. Yarı finalde Portekiz’in önüne çıkarken turnuvada henüz gol yememişlerdi. Portekiz’e karşı Bobby Charlton’ın 2 golü galibiyete getirirken yedikleri tek gol, 82. dakikada Eusebio’nun penaltısıyla gelmişti.

Finalde rakip Batı Almanya’ydı. Almanya 89. dakikada maçı uzatmaya taşısa da İngiltere son bölümde oyunun hakimiydi. Bu hakimiyet, Azeri kökenli Tevfik Behramov’un tartışmalı gol kararından destek alarak 4-2’lik galibiyetle neticelendi. Bu, İngiltere’nin uluslararası futbolda ulaştığı en yüksek mertebe olmayı sürdürüyor.