Kadından şair olmaz mı?

Ekin GEDİK
Ankara

Şiir düşkünlüğümün tepe zamanlarında, “Kadından şair olmaz.” cümlesini duydum. Sohbetini çok sevdiğim, edebiyat muhabbetlerine doyamadığım açık görüşlü bir insandan cinsiyetçi bir söylem gelmişti, beklemediğim bir çıkıştı. “Ne alakası var bir sürü kadın şair sayarım size…” diye başlayıp bildiğim kadın şairleri listeleyecektim ki tekrar aynı cümleyi duydum: “Ne kadar isim sayarsan say, kadınlar ‘şair’ olamaz.” Artık yavaştan kızmaya başladığımı hissetmiştim.

- Neden kadından şair olamaz diyorsunuz?

- Çünkü kadın âşık olamaz, âşık olunur.

- Anlam veremiyorum, bu hiç doyurucu bir argüman değil.

- Bir şiir sadece bir âşık tarafından yazılabilir ve kadınlar her zaman maşuktur, âşık olamaz ve şiir yazamaz.

Bu düşünceyi tetikleyen şeyin ne olduğunu anlayamamıştım, gerçi ortada bir açıklama yoktu, sadece bir “slogan” vardı. O gün “doyurucu” bir cevap alamadığım için cevabı kendim bulmaya karar vermiştim. 

MECNUN’U BİLİYORUZ YA LEYLA?

Tesadüfen, o dönem Leyla ile Mecnun mesnevisini okuyordum. Hazır aklımda bir soru varken Leyla ile Mecnun yorumumu tasavvufi değil de biraz daha toplumsal olaylara dayalı yorumlamaya karar vermiştim. Herkes hikayenin genel hatlarını bilir, Kays (Mecnun’un âşık olmadan önceki adı) aşkından kendini çöle atar, o kadar derbederdir ki, delirir, Mecnun’a dönüşür. Bütün köy Mecnun’un halinden haberdardır, Mecnun çok, çok âşıktır. 

Peki, hiç Mecnun gittikten sonra Leyla’ya ne oldu düşündünüz mü? 

Mecnun giderken Leyla’yı aşkından çıldırma eşiğinde bırakmıştır. O kadar yalnızdır ki Leyla, mesela mumla dertleşip derman bulmaya çalışır. O kadar umutsuz bir haldedir ki, gözlerinden kan gelene kadar ağlar, hatta sonra evden çıkınca ağladığı belli olmasın diye kırmızı peçe takar, gözlerine kırmızı sürme çeker. Yani Mecnun acısını dünyaya haykırabiliyorken, Leyla acı çektiğini gizlemek zorundadır. Leyla her şey yolundaymış gibi davranmak zorundadır çünkü Mecnun kadar özgür değildir.

Kays çöle gittikten sonra babası kahrolur, çöle gider oğlunu bulur ve geri dönmesi için yalvarır. Leyla’nın çöle gidebilme ihtimali zaten yoktu ama diyelim gitti, diyelim babası Leyla’yı aramaya çöle düştü, sizce Leyla’yı bulmak isteme amacı onu geri döndürmek için yalvarmak mı olurdu? Sizce babası Leyla’yı bulunca Leyla’ya neler olacaktı?

CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİNİN ETKİSİ

Bu hikâye görünürde değişmiş olan ama hala gölgesinin içinden çıkamadığımız zihniyeti gösteriyor. Bu hikâye bize kadın-erkek arasındaki temel farkı gösteriyor: Erkeğe bir karakter olma özgürlüğü verilirken, kadın sadece bir tipleme olarak kalabiliyor. Yani erkek aşık olur kadın aşık olamaz değil, erkek aşkını gösterebilme özgürlüğüne sahiptir ama kadına hislerini gizlemesi gerektiği öğretilmiştir. Olay kadının şair olamaması değildir. Bütün bu bize öğretilmiş olan özgürlük “hakkı”, tip-karakter farklılıkları modern zamanımızda hala içinden çıkamamış olduğumuz bahsettiğim gölgeyi oluşturur. 

Şairler üzerine, bana bir kadın şair söyler misiniz dediğimde bir, belki iki isim söyleyebilen çok az kişi oldu. Bana bildiğiniz veya sevdiğiniz şairleri söyler misin dediğimde ise aldığım cevaplar hep birbirine benzer halde, genelde iç dünyaya yönelmiş ve hali hazırda reklamlarının sürekli yapıldığı ikinci yeni şairleri söyleniyor: Cemal Süreya, Turgut Uyar, Edip Cansever… Mesela Tomris Uyar’ı bilen çok, ama herkes magazin boyutundan haberdar. Sorduğum kişilerden bir de dünya görüşüne göre ya Nazım Hikmet ya Necip Fazıl cevapları geliyor. Yani bırakın sadece kadın şair sayıyor olmayı, genel olarak bilinen şair sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor.

ÜNLÜ ŞİİRLER ERKEK ŞAİRLERE ATFEDİLİYOR

Yine bu bahsettiğim dönemde, bu kadın şair mevzusunun hemen üstüne, ilk “sosyal deney”imi yapmıştım. Üç farklı kadın şairin birer şiir çıktısı almıştım ve şairleri yazmamıştım. Birhan Keskin’den Penguen2, Gülten Akın’dan İlkyaz ve Nilgün Marmara’dan Kuş koysunlar Yoluna. İnsanlara bu şiirlerden birinin şairinin erkek olduğunu, o şiirin hangisi olduğunu tahmin etmelerini ve neden onu tahmin ettiklerini açıklamalarını istemiştim. O sıralarda Leyla ile Mecnun dizisinde Yavuz Hırsız bir bölümünde Kuş Koysunlar Yoluna’yı okuyordu ve şiirin bazı dizeleri internette paylaşılır olmuştu. Sorduklarımın çoğu Kuş Koysunlar Yoluna’yı erkek şairin şiiri olarak tahmin etti, neden dedim, çünkü ünlü bir şiir dediler. Ünlü olan şiir insanlara “samimi” geliyor, samimi şiir erkek şairin şiiridir deniyor çünkü ünlü olursa erkek şairlerin şiirleri ünlü oluyor. Bize de çok da anlamlı olmayan, ön yargılarımızla oluşturulmuş bir döngü kalıyor.

BU ALGIYI KIRACAK OLAN YİNE BİZ KADINLARIZ

Kadınların “şair” olamama sebebi, sevememeleri veya sadece sevilen olabilmeleri değildir. Henüz verilmiş duygularını açığa çıkarma özgürlüklerinin bizler tarafından ciddiye alınmamasıdır. “Samimiyetlerine” güvenmediğimiz için kadınları yazmaya teşvik etmeyişimizdir. Ön yargılarımızı yıkamayışımızdır. Ön yargılarımızı yıkmak için çaba sarf etmiyor oluşumuzdur. Bu algının kendi kendine kırılmasını beklemek yerine, özellikle biz kadınlar kendimizinkinden başlayarak, ön yargıyı yok etmek için çabamızı ortaya koymalıyız. Heves kırıcı bütün cümlelerin, bütün atakların karşısında durmalıyız. Bu gölgeyi yok edecek olan bizden başkası değildir.

“Para kazanın, kendinize ait ayrı bir oda ve boş zaman yaratın. Ve yazın, erkekler ne der diye düşünmeden yazın!”
- Virginia Woolf