'Marx'ın İşçi Anketi' üzerine

Baran ÖZ
Balçova / İzmir

İşçi anketi, Marx ve Guesde tarafından hazırlanmış, yaklaşan genel seçimler için ReveuSocialiste’de 25 bin adeti ek olarak basılan 101 soruyu içerir. Anketin tohumu 1. Enternasyonal’in Cenevre Kongresi’nde atılmıştır. Ortak eylem sorunu, çocuk ve gençlerin çalıştırılması, işgününün uzunluğu, ulusal çapta işçi sınıfının durumunu sorgulayan 11 soruluk bir anket, 101 soruluk kapsamlı propaganda, öz eğitim ve öz soruşturma çalışmasına dönüşmüştür. Anketin çağrısı toplumsal reform isteyen ve işçi sınıfını tüm kesimlerinin çalışma ve yasam koşullarının bilgisine sahip olmak isteyen tüm sosyalist okullara yapılıyordu. Anketin özellikle 1871 Paris Komünü’nün dağıtılmasını takip eden süreçte yeniden toparlanma yolundaki Fransa işçi sınıfının, partileşme sürecinde bir manivela görevi görmesi bekleniyordu. İngiltere’de egemenlerin işçi sınıfına vermek zorunda kaldığı birçok hak (10 saatle sınırlandırılmış yasal çalışma süresi, kadın ve çocuk emeğine yönelik düzenlemeler) anketin bir propaganda aracı olarak işçi sınıfını uyandırmak ve Fransız burjuvazisini sıkıştırmak amacındadır.

Anketin uygulanma tarzı noktasında ise işçilerin işçileri eğitmesi ve bilgilendirilmesi hedeflenmiş, net (evet-hayır, var-yok, niceliksel) cevaplar arayan sorular yerine açık uçlu sorular sorulmuş, böylece önceden tahmin edilemeyen bulgular keşfedilmeye çalışılmıştır fakat dergiye ek olarak dağıtılan anketlerin geri dönüşü mümkün olmamış, anket sonuçları ileriki sayılarda yayımlanamamıştır.

ÇALIŞMA VE DİNLENME KOŞULLARI

Anketin 1. Bölümü’nde iş niteliği ve çalışma koşulları sorgulanmıştır. İşyerinin kapitaliste mi anonim şirketine mi ait olduğu sorusu ile işyerinin yönetimi; çalışan kişi sayısı ile büyüklük; çocuk işçi, çırak, vasıfsız emek, dönemsel istihdam ve kadın işçi varlığını sorgulayarak işçi sınıfı arasında suni ayrılıklar yaratabilecek farklılıkları; üretimde el, makina, buhar gücü kullanılışını ve işbölümünün gelişmiş olup olmadığı ile üretimin hangi aşamasında (manifaktür, fabrika) olduğunu; işyeri hijyeni ve güvenliği, iş hastalığı ve iş kazası sıklığı, tazminat yükümlülüğü ile işyeri koşulları sorgulanmıştır.

Anketin 2. Bölümü’nde ise çalışma ve dinlenme süreleri sorgulanmıştır.

ÜCRET VE ÖRGÜTLÜLÜK

Anketin 3. Bölümü’nde istihdam ve ücret süreci konu edinmektedir. Toplu sözleşme hakkı, karşılıklı ihlal durumları, ödemenin zaman hesabı mı parça başı mı yapıldığı, ücretin ödenmesinde geç kalınmasının ne tür zorluklara yol açtığı, kadın ve çocuk ücretleri, emekçi ailesinin zorunlu giderleri, emeğin verimliliğinin artmasının çalışma yoğunluk ve sürecine etkisi sorgulanmıştır.

Anketin son bölümünde ise işçi sınıfının örgütlülüğü sorgulanmaktadır. Sendikalar, direniş derneklerinin varlığı, şimdiye kadar cereyan etmiş grevlerin süresi, nedenleri, amaçları, yaygınlığı ve sonuçları, kapitalistin kendi isteklerini dayatma çabaları, işçilerin yardımlaşma dernekleri ve dernek fonunun kime ait olduğu üzerinde sınıf mücadelesinin ekonomik ayağı sorgulanmıştır.

Yazara göre, “Sorulara verilen cevaplarla ‘sömürü’, ‘artı değer’, ‘çalışma süresi’, ‘üretim tarzı, ‘kar oranı’ gibi kavramların canlı kaynağı takip edilebilecektir.”

KİTABIN YOL GÖSTERİCİ ÖNEMİ

Kitabın yazarı Onur Bütün için İşçi Anketi metni Yeraltı Maden İş Sendikası’nın 1975-1980 yılları arası örgütlenme çalışmaları için yaptığı akademik takip ve çalışmaları sırasında Soma’da gerçekleşen tarihimizin en büyük işçi katliamına yönelik hazırladığı “Soma Maden İşçileri Anket Çalışması”na yol gösterici olması sebebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Marx’ın İşçi Anketi, Onur Bütün tarafından yakın zaman Fransa tarihi, Marx’ın sosyolojik yöntemi ile birlikte daha kapsamlı bir şekilde Türkçeye kazandırılmıştır.

İşçi Anketi’ni yazdığı hayatının son yıllarında Marx’ın yararlandığı en büyük dayanak, tarihsel materyalizm teorisini uygulayarak doğruladığı Fransız Üçlemesi’dir. Fransa’da sınıfların güncel durumu ve sınıf savaşımının yükseldiği üç dönemi konu alan kitapları ile Marx, Fransa’nın kapitalistleşme sürecine vakıftı. Özellikle Fransa sanayi inkişafında geri bir durumda olması,         1870’lerde orta köylülük ve zanaatın hala baskın üretim biçimi oluşu, demiryolları ve limanlar ile gelişen Fransız ekonomisinin kapitalist gelişimin tüm basamaklarının gözlemlenmesine imkan vermesi anketin kapsamını genişletmektedir. Anket sürecine yakın genel oy hakkının tanınması, komüncülere genel af, hakem heyetinde işçi ve işverenler eşit temsil burjuvazi tarafından verilmiş tavizler olmuş, bu gelişmeler Fransa İşçi Partisi’nin kurulmasının olanaklarını yaratmıştır. Fransa İşçi Partisi anket aracılığı yaygın bir propaganda ile kitlelerle buluşmayı, anket sonuçları ile gelecek politikalarına yön vermeyi amaçlamıştır.

Anket sınıfın hala güncel olan sorunlarını sorgulamakta ve işçi haklarına dikkat çekme potansiyeline sahip vaziyettedir. Kitle mücadelesini hedefleyen acil talepleri etrafında birleşmenin gerekliliğinin farkında olan sınıf sendikacılığı ve devrimciliği için anket  hala önemli bir araç durumundadır.