Bir kavram: Enflasyon

Enflasyon, Türkiye tarihinin hemen her döneminde karşımıza çıkan sabit kelimelerden birisi. En fazla on sene tedavülden kalkıp, ardından bütün kuvvetiyle döner. Bu dönemlerde manşetler 80 punto büyük harflerle “enflasyon canavarı hortladı” diye atılır.Oysa enflasyon dediğimiz şey ne bir canavar ne anlaşılmaz bir ekonomi kavramıdır.

Yaşanan kur krizi de enflasyonu beraberinde getirdi yine. Peki yalnızca “dolar yüzünden” mi enflasyon gerçekleşiyor? Enflasyon hesabı düzgün mü yapılıyor? En önemlisi, nedir bu enflasyon?

ENFLASYON NEDİR?

Enflasyon, dolaşımdaki paranın, dolaşımdaki mal hacmine göre artmasından dolayı oluşan para şişkinliğidir. Enflasyondan bahsedebilmek için yalnızca dolaşımdaki para miktarının artması ya da mal miktarının azalması yeterli olmaz. Paranın değerinin düşmesi, fiyatların yükselmesi gerekir.

ENFLASYON ORANI NASIL HESAPLANIR?

Enflasyon oranını hesaplamak isteyen iktisatçılar, ortalama bir tüketicinin yıl içinde tükettiği varsayılangıda, ulaşım, konaklama, sağlık, haberleşme harcamalarından bir “enflasyon sepeti” oluşturup, sepetin o günkü fiyatına bakarlar. Bu sepetin zaman içerisindeki fiyat değişimini ölçen endekse, Tüketici Fiyatları Endeksleri (TÜFE) denir.

Türkiye’de TÜİK, TÜFE’yi aylık periyotlarla hesaplar.

SEPETTE NE VAR, NE YOK

Bu yılın enflasyon sepetinde bulunan ürünlerin tümüne aşağıdaki QR kodunu telefonunuza okutarak ulaşabilirsiniz:

tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1345

Enflasyon sepeti hazırlanırken, hanehalkları tarafından yapılan nihai parasal harcamalar dikkate alınır, toplam hanehalkı nihai parasal tüketim harcamaları içinde tuttuğu ağırlık oranı 1/1000'den fazla olan mal ve hizmetler TÜFE sepetine dahil edilir. Burada tüketici anketleri esas alınır. Ardından yaklaşık 28 bin işyerinde bu ürünlerin hangi fiyatta olduğu verisi toplanır.

Fakat hangi ürünlerin, enflasyon hesabı üzerinde hangi ağırlıkta bulunduğu “değiştirilebilir” bir oran. Bugünkü haliyle, gıda ve alkolsüz içecekler kaleminin enflasyon sepeti içindeki ağırlığı yüzde 23, ekmeğin ağırlığı ise yüzde 2,1 seviyesinde bulunuyor. Eğer ekmeğe %100 zam yapılıp, kalan bütün ürünlerin fiyatı aynı kalırsa, enflasyon oranının %2,1 artacağı anlamına geliyor bu.

Kimi dönemlerde, örneğin gıda maddelerindeki artış nedeniyle enflasyon oranı yükselecek olunca, gıda kaleminin toplam ağırlığı TÜİK tarafından düşürülmekte. Geçen yıl gıda ve alkolsüz içecekler grubunun ağırlığı 21,77’ye düşürülmüştü.

ENFLASYON ORANI NEYİ İFADE EDER?

Bugünkü 20 lira ile 2007’de cebimizde olan 20 liranın alım gücünün aynı olmadığı hepimizin malumudur. Fakat 2007’deki 20 liranın bugün kaç lira edeceğini hesaplamak için enflasyon oranlarını bakmamız gerekir. Cevap da 53 lira olur.

Aşağıdan, enflasyon hesaplayıcısına ulaşıp, eğlenceli hesaplar yapabilirsiniz:

http://www3.tcmb.gov.tr/enflasyoncalc/enflasyon_anayeni.php

Özetle enflasyon oranı, paranın gerçek alım gücünü görmemizi sağlar.

ENFLASYON ORANI NEYİ İFADE ETMEZ?

Örneğin, eğer enflasyon oranı %20 ise, sizin harcamalarınızdaki fiyat artışının yalnızca %20 olduğu sonucu çıkmaz. Zira enflasyon hesaplanırken bir hayli geniş, pek çoğumuzun satın almadığı ürünlerin bulunduğu bir sepet kullanılıyor. “Hissedilen enflasyon” her zaman açıklanan enflasyondan daha fazla olur. Çünkü kimi ürünlerin fiyatı daha az artarken, temel tüketim maddelerindeki fiyat artışı daha fazla olur örneğin. Döviz kurunun fazlaca dalgalanması da, hesaplanan enflasyona oranla fazla etkilenmemize yol açar.

NEDEN YÜKSELİR ENFLASYON?

Enflasyon temel olarak iki nedenden dolayı yükselir.

Ya toplam talep, toplam arzdan yüksektir, ya da üretim maliyetleri artar.

Toplam talebin artmasının pek çok nedeni olabilir. Fazlaca para basılıp piyasaya sürülmüş olabilir mesela.Ağustos ayının ortasına doğru, emeklilere bayram ikramiyesi ve maaş ödemek için 14 milyar lira fazladan para basılmıştı örneğin. Son bir yılda %25 arttı basılan karşılıksız para miktarı.

Üretim maliyetlerine bakacak olursak, çeşitli hammadde fiyatlarının artması, kiraların yükselmesi gibi nedenler karşımıza çıkar. Son dönemde ise asıl olarak TL’nin değer kaybı nedeniyle ithal edilen hammaddelerin eskisinden katbekat daha pahalıya satın alınması söz konusu.