ABD-Türkiye krizinde bir simge: Adım adım Brunson davası

Çağrı SARI
Ankara

İzmir’de, “FETÖ ile PKK adına” suç işlediği, casusluk yaptığı iddiasıyla yargılanan ABD’li din adamı Andrew Craig Brunson’un davası, Türkiye ve ABD arasında uzun süre gerilim unsuru olarak kullanıldı. Erdoğan yönetimi, Türkiye’nin girdiği ekonomik kriz sürecinin faturasını Brunson davasına  çıkarırken, ABD’nin de bu davayı Suriye politikası ekseninde Türkiye’yi sıkıştırmak için kullandığı söylenebilir.

EN KRİTİK DURUŞMA

İzmir’deki Protestan cemaatine ait Diriliş Kilisesi’nin ABD vatandaşı rahibi Andrew Craig Brunson’ın 4. duruşması görülecek. 15 Temmuz darbe girişimi sonrası gözaltına alınan Brunson’ın tutukluluğu 25 Temmuz’da ev hapsine çevrilmişti.

23 yıldır Türkiye’de yaşayan Brunson, Ekim 2016’da sınır dışı edilmek üzere gözaltına alındı ancak aralık ayında ‘FETÖ üyesi’ olma suçlamasıyla tutuklandı. Brunson hakkındaki iddianame tutuklandıktan bir buçuk yıl sonra hazırlandı. ABD, Brunson’ın tutuklanmasının ardından defalarca serbest bırakılması çağrısı yaptı. 

Ancak Türkiye hükümeti bu davayı Gülen karşısında bir ‘koz’ olarak gördü ve yapılan açıklamalarda sık sık ABD’deki Fethullah Gülen’in ismi ve iade talebi gündeme getirildi. 

Brunson’un tahliye edilmeyerek tutukluluğunun ev hapsine dönüştürülmesi kararı ise gerilimi zirveye çıkardı. 

Türkiye-ABD ilişkileri, 1974 Kıbrıs Krizi’nden bu yana en derin krizini Suriye’de iç çatışmalar başladığından itibaren yaşıyor. Brunson davasının da son 7 yıl içinde yaşanan krizlerden sadece biri olarak kayıtlara geçtiği söylenebilir.

SURİYE’DEKİ GELİŞMELERLE EŞ ZAMANLI GERİLİM

ABD, Brunson iddianamesinin kabul edilmesinden sonra açıklamalarını sertleştirdi. Tam da o dönem Türkiye’nin S-400 silah satışını Rusya’dan yapacak olması ile eş zamanlı bir sürece denk geldi. ABD Başkanı Donald Trump, sık sık Brunson üzerinden Türkiye’ye yönelik öfkeli açıklamalarda bulundu. 

Ardından ABD, bu tutuklamayı bir hak ihlali olarak gördüğü gerekçesiyle bu alandan sorumlu İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Adalet Bakanı Abdülhamit Gül hakkında ABD’deki ‘mal varlıklarını dondurma’ kararı açıkladı. 

Yine Trump, Türkiye’den çelik ve alüminyum ithalatına uygulanan gümrük vergilerini ikiye katladı. Bu kararın Brunson davası nedeniyle olmadığı, iç kullanım kapasitesini artırmak amacıyla alındığı öne sürürüldü. Ancak bu karar Türkiye’yi ekonomik olarak sarstı. 
Brunson davası yaklaştıkça flaş gelişmeler de yaşandı. İddianamenin savcısı Berkant Karakaya’nın yeri değiştirildi. Brunson için itiraz süreçleri de hep reddedildi. Son olarak Avukatı İsmail Cem Halavurt, Anayasa Mahkemesi’ne başvuruda bulundu. Hükümet tarafından Türkiye’deki ekonomik sorunların ve Türk Lirasının hızla değer kaybetmesinin gerekçesi olarak kullanılan dava siyasi krize dönüşse de bir süre sonra karşılıklı açıklamalar kesildi. Son olarak Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın ABD’ye gitmesi ile artan ılımlı hava nedeniyle Brunson’un yarın tahliye edilmesi bekleniyor.

ADIM ADIM KRİZ…

Brunson ve eşi, 15 Temmuz darbe girişiminden birkaç ay sonra, Ekim 2016’da İzmir Alsancak Polis Karakoluna çağrıldı. Burada sınır dışı edilmek üzere gözaltına alındılar. Eşi Norine Brunson, 13 gün sonra serbest bırakıldı. Brunson sınır dışı edilmeyi beklerken, Aralık 2016’da ‘FETÖ’ üyesi olmak suçlamasıyla gözaltına alınıp, tutuklandı.
Brunson’ın tutuklanma gerekçesi Cemaat üyeliği dışında şu şekilde: “Devletin gizli kalması gereken bilgilerini siyasi veya askeri casusluk amacıyla temin etme”, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni ortadan kaldırmaya teşebbüs etmek”, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ni ortadan kaldırmaya teşebbüs etmek” ve “Anayasal düzeni ortadan kaldırmaya teşebbüs”

GİZLİ TANIKLI İDDİANAME

*Gizli tanıklara atıf yapılan iddianamede rahip Brunson’un “din adamı görüntüsü altında terör örgütleri PKK ve FETÖ adına suç işlediği” ve “bu örgütlerin genel stratejileri kapsamında eylem birlikteliği içinde olduğu”, “bu örgütlerin amaçlarını bilerek ve isteyerek iş birliği yaptığı” savunuldu.

*Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Başkanı Taner Kılıç’la görüşmeler yapıp, “strateji belirlediği” iddia edildi. 2013’teki Gezi Parkı eylemlerinin organizasyonunda yer aldığı ileri sürülen Brunson’un, ‘FETÖ’nün 15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminden 5 gün sonra bir arkadaşına gönderdiği e-postada kullanılan “Türk halkı her zamanki gibi askerin yanında yer almadı. Her şey kötüye gidiyor ama sonunda kazanan biz olacağız” ifadesi de yine iddianamede yer buldu.

*Hakkında gizli ve açık tanık ifadeleri de olan Brunson’un, Türk savaş uçağı pilotlarının başarısından bahseden bir kişiye, Fethullah Gülen’i kastedip “Sizin pilotunuz yok ki. Onlar bizim oradaki hocanın duasıyla uçan pilotlar. Onlar hocaya, hoca da bize bağlı” dediği de ileri sürüldü. 

ABD KONGRESİNE KADAR GELDİ

Brunson’ın tutukluluğu, ABD Kongresinin dahi gündemine geldi. Brunson ve Rusya’dan alınan S-400 savunma sistemleri gerekçesiyle Türkiye’ye F35 savaş uçaklarının gönderilmesi kararı, uzun bir sürecin ardından donduruldu. Trump da kararı onayladı. 

Karşılıklı açıklamalar ABD’den gelen yaptırım kararları art arda geldi. 

Brunson’ın avukatları ile görüştürülmediği bilgisi üzerine yine devreye giririldi ve  Brunson’ın avukatları ve ABD Büyükelçiliği temsilcileri ile görüşmesine izin verilmeye başlandı.

TAKAS İDDİASI

Bu süreçte Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan da sert açıklamalar gelmeye devam etti. Erdoğan  bir konuşmasında “Pensilvanya’daki nasipsiz adamın arkasından giden profesörler de var. Sen nasıl profesörsün? Sen profesör olsan ne yazar? ‘Papazı verin’ diyorlar. Bir papaz da sizde var, bize verin, yargılayalım, biz de onu size verelim. ‘Onu karıştırma’ diyorlar” dedi. Erdoğan açık açık takas önerdi ancak ABD takası reddetti.

DAVA GÜNÜ GELDİ ÇATTI!

Dava yaklaştıkça iki ülke arasındaki gergin açıklamalar azaldı. Özellikle Türkiye hükümeti tarafında uzun süredir bir sessizlik söz konusu. 

Özellikle bir süre önce vatandaşlarına “ABD mallarını boykot” çağrısı yapan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ABD’li şirketlerle yapmasının sessizlikte etkili olduğu söylenebilir. Aynı şekilde Türkiye yönetiminin Suriye Hükümeti ve Rusya’nın İdlib’e yönelik operasyonun engellenmesi konusunda ABD hükümetiyle görüş birliği içinde operasyona karşı çıkması da bu süreçte gerçekleşti. 

Hükümet yetkilileri de sık sık ABD’li önemli gazetelere yazılar yazarak ABD-Türkiye ilişkilerinin “ne kadar önemli olduğu hatırlatması” yaptılar. 

Her ne kadar ABD ile ilgili Suriye’de YPG ile ittifak, İran yaptırımları, Reza Zarrab davasında Hakan Atilla’nın ceza alması ve Halkbanka gelebilecek cezalar ve Gülen’in iade edilmemesi gibi birçok konudaki anlaşmazlıklar sürse de, Erdoğan’ın geçtiğimiz eylül ayında davanın iddianame savcısının değişmesi de ‘flaş gelişme’ olarak değerlendirilebilir. 

Kritik duruşma yarın görülecek. ABD tarafından sık sık “12 Ekim’de bırakılacak” kulis haberleri yapıldı. Brunson’un serbest bırakılacağına dair kamuoyunda bir algı da oluşmuş durumda. Serbestliği söz konusu olursa Türkiye’nin iki ülkenin ilişkilerin düzeltilmesi konusunda geri adım attığı yorumlanabilir. Ancak mahkemenin vereceği her iki karar için de yargının hukuki değil, siyasal davrandığı söylenebilir.