Mitokondriyal DNA’nın babadan da geçebildiği tespit edildi

Mehmet ÖZER

Biyoloji derslerinin vazgeçilmez kalıplarından biri, “Mitokondrilerimizdeki DNA’nın (mtDNA) sadece anneden yavruya aktarıldığı, asla babadan yavruya geçmediği” şeklindeydi. Bu nedenle, insanların evrimsel geçmişi mtDNA takip edilerek inceleniyordu.

ABD’deki PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences) dergisinde yayınlanan çalışmada, birbiriyle akraba olmayan 3 ailede babanın sperminden gelen mitokondrilerin nesiller boyu yavrulara aktarılabildiği gösterildi. 

Hücredeki kalıtım materyali olan DNA’nın büyük kısmı çekirdekte bulunur ancak mitokondrilerin kendilerine ait DNA’ları vardır. Bu nedenle, mitokondrilerin evrimsel sürecin ilk safhalarında ayrı bir hücre olarak yaşadığı, 1.45 milyar yıl önce ise bugünkü çok hücreli canlıların atası olan hücrenin içine girdiği düşünülmektedir.

Döllenme sırasında, babadan gelen spermdeki DNA yumurtaya geçer ancak spermin mitokondrileri ya dışarıda kalır ya da çok az bir kısmı yumurtanın içine girer. Yumurtanın içine girmeyi başaran sperm mitokondrileri ise buradaki mekanizmalar tarafından yok edilirler. Ancak yeni araştırma, henüz bilinmeyen bir nedenle, bazı ailelerde sperme ait mitokondrilerin parçalanmadan yumurtaya geçebildiğini ortaya koydu. Ayrıca, bu mitokondrilere ait DNA’nın da embriyo gelişimi sırasında kopyalanmaya devam edildiği tespit edildi.

Daha önce yapılan çalışmalarda da babadan gelen mitokondrilere rastlanmış ancak bunun bir kontaminasyon olabileceği düşünülmüştü. DNA analiz yöntemlerinde yaşanan ilerleme ile benzer durumların incelenmesinde daha ileri adımlar atılabilir.

İNSANIN DÜNYAYA YAYILIŞ HARİTASI DEĞİŞEBİLİR

İnsan türünün dünya üzerindeki yayılış haritası, mitokondriyal DNA’ya göre yapılıyor. Çünkü hücre çekirdeğinde yer alan DNA’nın aksine mitokondriyal DNA hemen hemen hiç değişmeden yavrulara aktarılıyor. Mitokondriyal DNA anneden çocuğa geçtiği için de insanların ortak atası için “mitokondriyal Havva” ifadesi kullanılıyor. Yapılacak yeni çalışmalar, son araştırmanın sonuçlarını doğrular ve babadan çocuğa mitokondriyal DNA’nın geçişinin sanılandan daha fazla olduğu keşfedilirse, insanın dünyaya yayılış haritası değişebilir.