Uçmanın evrimi

Arda GÖNÜL

ODTÜ

Uçma davranışı dört farklı canlı grubunda (böcekler, Teruzorlar, kuşlar ve yarasalar) birbirlerinden bağımsız biçimde evrimleşmiştir. Bu canlılarda uçma davranışının evrimine bakmadan önce uçma ile süzülme arasındaki farkı incelemek yararlı olacaktır.

Uçan canlılar, uçmak için özelleşmiş olan kanatlarını aktif olarak kullanarak hava yolu ile kendilerini bulundukları yükseklikten daha yukarıya taşıyabilmektedirler. Süzülen canlılar ise kanatlara sahip olmamakla birlikte, süzülmek için özelleşmiş olan geniş yüzeyli yapılarını aktif olarak hareket ettiremezler. Bu yüzden bulundukları yükseklikten kendilerini aşağıya bırakarak yer değiştirirler. Süzülen canlılar bazen uçuyor sanılsa da, bahsedildiği gibi bu iki davranış arasında biyolojik farklılıklar vardır.

BÖCEKLERDE

Böcekler uçma yetisini kazanmış ilk canlılar, aynı zamanda uçabilen tek omurgasızlardır. Bu özelliği 350 milyon yıl ya da daha önce kazandıkları düşünülmektedir. O dönemdeki jeolojik koşulların günümüzden çok farklı olması bilim insanlarının elinde çok az fosil kaydı olmasına neden olmuştur. Bu yüzden böceklerin uçma yeteneklerini tam olarak nasıl kazandıkları bilinmemektedir ancak bu konuyu aydınlatabilecek teoriler vardır. Bunlardan en geçerli olanı, ilkel eklem bacaklıların bacaklarının farklılaşmasıyla kanatların ve uçmanın evrimleştiği yönündedir. Yapılan bir deneyde meyve sineğinde yapılan bir mutasyon sonucu kanat yerine üç eklemli bacak geliştiği gözlemlenmiştir. Bu deneyden yola çıkılarak tam tersi biçimde üç eklemli bacak varken, mutasyon sonucu onun yerine kanat oluşmuş olabileceği düşünülmektedir.

Bu konu hakkındaki tüm teoriler kanatların, uçmayı hedeflemeyen bir sebepten dolayı ortaya çıktığını söylemektedir. Belirtilen bazı sebepler, rastgele bir mutasyon, bacakların korunması, cinsel seçilim, kamufle olma ve daha iyi sıçrama şeklindedir.

TERUZORLARDA

Bilindiği kadarıyla Teruzorlar uçma özelliğini kazanan ilk omurgalılar olup 225 milyon yıl önce ortaya çıkmış; 65 milyon yıl önce yok olmuşlardır. Birçok kişi Teruzorları aynı dönemde yaşamış oldukları için dinozor zannetmektedir. Oysaki Teruzorlar da dinozorlar gibi sürüngenlerden evrilmiş olmakla beraber dinozorlardan farklı bir taksonomik gruba aittirler ve bilim insanları tarafından onlara kelime anlamı uçan sürüngen olan “Pterosaur” denmektedir. Bu canlıların el parmaklarından dördüncüsü aşırı derecede uzamış ve uçuş için özelleşmiş olan kas, deri ve bazı dokular bu parmak ile bacak arasındaki alanı bir çarşaf gibi örtmüştür. Oluşan bu kanat yapısının onlara, diğer uçan canlılara kıyasla çok daha fazla uçuş kabiliyeti kazandırdığı düşünülmektedir.

KUŞLARDA

Kuşlar bazı dinozorların nesiller boyunca küçülmesi ile ortaya çıkmış ve günümüze kadar farklı türler oluşturarak gelmişlerdir. Bu bağlamda günümüzdeki bütün kuşlar dinozorların torunlarıdır.

Dinozorların soğukkanlı, yani vücut ısıları dış ortama göre değişen canlılar olması sebebiyle dinozor tüyleri ilk başta bu canlıları soğuktan korumaya yaramıştır. Evrimsel süreçte tüy yapısının işlevi değişmiş ve kuşlarda tüyler uçma görevini yerine getirmeye başlamıştır.

Yerdeki tehditlerden kaçmak ve daha kolay avlanmak için uzun mesafe sıçramaya, süzülmeye ve havada kalabilmeye ihtiyaç duyan bazı dinozorların vücutlarındaki tüyler giderek artmış ve hatta kollarının altında küçük bir tüylü kanat yapısı oluşmuştur. Bu canlılar zaman içerisinde evrimleşerek uçma özelliğine sahip olmuşlardır. Dinozorların kuşlara evrimine (dinozorlar sürüngenlerden evrimleştiği için sürüngenlerin kuşlara evrimi de denebilir) kanıt olarak bu iki canlı arasında yaşamış olan bir sürü tüylü dinozor fosili ve ara formlar gösterilebilir.

YARASALARDA

Memeliler arasında uçma kabiliyeti olan tek canlı yarasalardır. Yarasaların yaklaşık 55 milyon yıl önce ortaya çıktıkları düşünülmekte, günümüze kadar kuyruklarının kısaldığı ve başka uçuş adaptasyonlarının değiştiği görülmektedir.

Yarasaların evrimsel süreçte uçma özelliğini nasıl kazandıkları tam olarak bilinmese de uçan pek çok canlı gibi yarasaların da uçma öyküsünün havada süzülmekle başladığı düşünülmektedir.

Kaynak: https://evrimagaci.org/hayvanlarda-ucmanin-ucusun-evrimi-158