Lyonlu dokumacılardan bugüne Promete’nin ateşi

Ruken TURGUT
İstanbul

1957 yılında Moskova’da Marksizm-Leninizm Enstitüsü tarafından basılan “Marx ve Engels’in Anıları” Alaattin Bilgi’nin çevirisiyle geçtiğimiz ay “Ateşi Geleceğe Taşıyanlar” adıyla Kor Kitap tarafından yayımlandı. Bu anılar demeti Marx ve Engels’e ilişkin nostaljik bir anımsamadan ötede bilimsel sosyalizmin temellerinin oluşum koşullarını ve devrimci mücadeleleri tüm canlılığıyla naklederek Marx’ın tarih anlayışını çağdaşlarının anılarıyla güncel kılıyor.    

LENİN’İN BELLEĞİNDEN

Anılar topluluğuna giriş olarak Engels’in ‘Karl Marx’ başlığını taşıyan kısa bir inceleme yazısı ile Lenin’in Marx ve Engels’e ilişkin ayrıntılı bir değerlendirme metni ele alınıyor. Engels yoldaşı  Marx’ı bilim yıllıklarında adını taşıyan iki temel buluşuyla (materyalist tarih anlayışı ve artı değer üretimi ) anıyor.

Lenin ‘Karl Marx’ başlığını taşıyan dosyasında Marksist öğretinin derinlemesine bir serimini oluşturduktan sonra Marx’ın ekonomik öğretisinin hazinesi Kapital’i ele alarak ekonomik hareket yasasının kısa bir tahlilini yapıyor. Lenin ‘Friedrich Engels’ başlığını taşıyan incelemede ise Engels’in batı Avrupa işçi hareketi için Rusya’daki politik devrime verdiği önemi vurguluyor.

BİLİM İŞÇİLERİ

Anılar topluluğun birinci bölümü Marx ve Engels’in yoldaşlarının, çalışma arkadaşlarının, uluslararası işçi hareketlerinin tanınmış portrelerinin anılarından oluşuyor. Fransız İşçi Partisi kurucularından Paul Lafargue’nin anılarında Marx, kütüphanede bir bilim işçisi, Avrupa’daki şair ve yazarların usanmaz okuyucusu ve diyalektik hareketin en yalın biçimini somutlayan cebir ustası olarak karşımıza çıkıyor. Engels ise Marx’la uyum halinde hareket eden parlak bir zeka, şakacı bir dil bilimci, geniş kapsamlı bir belleğe sahip hafıza oburu ve her zaman bakımlı, titiz ve asker giyimli bir general olarak anımsanıyor.

Alman Sosyal Demokrat Partinin kurulmasında faal rol oynayan Wihelm Liebknecht, Marx ve Engels tarafından sıklıkla uzlaşmacı ve barışçı tavrı sebebiyle eleştirildiğini ve ‘Güney Alman yumuşaklığı’ niteliğiyle anıldığını söylüyor.

Birinci Enternasyonal Üyesi Friedrich Lessner ise anılarında Marx’ı ‘sekiz saatlik işgünü mücadelesi için savaşım veren fakat bunun iki katı çalışan fedakar bir işçi’ olarak portreliyor. Rus devrimcilerden Lopatin’in mektupları da Marx ve Engels’in Çernişevski’ye ve Rus halkının mücadelesine verdikleri öneme tanıklık ediyor.

MAVİ KİTAPLAR

Anılar topluluğunun  ikinci bölümü Marx’ın aile bireylerinin elyazmaları ve mektuplarından oluşuyor. Jenny Marx’ın otobiyografik notları, sürgünler ve sefalet içinde geçen yıllara ilişkin mühim bilgiler içeriyor. Sefalet günlerinin getirdiği güçlükler, sağlık sorunları, ciddileşen hastalıklar ve evlat kayıpları ‘olaylı bir yaşamın kısa öyküsü’ başlığıyla Marx’ın yaşam yoldaşının kaleminden aktarılıyor.    

Marx’ın en küçük kızı Eleanor Marx çocuk yaşta Amerikan İç Savaşı’na ilişkin strateji ve taktikler içeren mektubunu Abraham Lincoln’a ulaştırması için babasını postacı ilan ettiği günleri keyifle anıyor.

Marx’ın torunu Edgar ise büyükbabasını çocuk hafızası bulanıklığıyla mahalledeki çocuklar için cebinde her zaman şeker bulunduran ‘Marx baba’ olarak anıyor.

Marx’ın aile bireylerinin ortak belleğinde yer edinen anılardan biri ise ‘mavi kitaplar günü’ olarak tariflenen, yoğun çalışma temposu içinde geçirilen gündür. Güne ismini veren kitaplar ise Kapital’e eklenecek İngiliz fabrika yasalarına ilişkin komisyon ve denetmen raporlarıdır.

BABİL KULESİ

Derlemenin üçüncü bölümü Marx ve Engels ile samimi ilişkiler kurmuş tarihçiler, hukukçular, edebiyatçılar ve Rus devrimcilerin aktarımlarından oluşuyor. Rus yazar Annenkov, Marx ve Engels’in Weitling ile olan hararetli tartışmalarına tanık olurken bilimsel sosyalizmin kurucularının, sağlam bilimsel fikirler dışında kalan uslamlanma yöntemlerine karşı uzlaşmaz tavırlarını takdirle yansıtıyor.

Marx’ın dostu Ludwig Kugelmann’ın kızı Fransizca’nın anıları Marx’ın Bach müziğine, Shakespeare, Goethe ve Rückert şiirlerine olan hayranlığını yansıtırken İspanyol anarşist Anselmo Lorenzo ise Marx’la İspanyol edebiyatı ve dram sanatı üzerine uzunca sohbetler içinde olduğunu aktarıyor.

Eleanor Marx’ın eşi Edward Aveling, Engels’in pazar gecelerinde konuk olmaktan büyük onur duyduğunu ve Engels’in evinin misafirlerin buluşma noktası olduğu bir tür Babil Kulesi işlevi gördüğünü söylüyor.

DEVRİMLER ÇAĞINDA PROMETE

Anılar topluluğu, Marx’ın ölümüne ilişkin Engels’in  kaleme aldığı mektuplar, Alman Sosyal Demokrat gazetesinin Marx’ın ölümü üzerine yazdığı bir rapor ve Engels’in ölümü üzerine Alman Sosyal Demokrat Parti temsilcilerinin temsili konuşmasıyla kapanış bölümünü tamamlıyor.

Ateşi Geleceğe Taşıyanlar işçi sınıfının öğretmenlerinin yaşamlarını yansıtan renkli bir materyal olmakla birlikte  modern proletaryaya tarihsel sorumluluğunu anımsatıyor: Lyonlu burjuvaların işçilerin ücret baremi üzerinde uyguladığı kan emici cimrilik bugünün burjuva sınıfına miras kalırken Tanrılar Dağı Olimpos’tan gök ateşini çalıp insanlığa sunan Promete’nin ateşini geleceğe taşıyan Marx ve Engels’in sınıf mücadelesine olan bağlılığı ise proletaryaya kalan yegane mirastır.