Sudan’da ekmek protestoları ‘hükümet istifa’ talebiyle yayılıyor

Yusuf ERTAŞ

Sudan hükümetinin ekmek ve akaryakıt fiyatlarını artırmasıyla başlayan kitlesel gösteriler devam ediyor. Ömer Beşir yönetimi protestolara sert müdahale ederken, polis saldırıları sonucu yaşamını yitirenlerin sayısı 37’e ulaşmış durumda.

PROTESTOLAR NASIL BAŞLADI?

Ekmek fiyatını birkaç kat artırarak bir ekmeğin satış fiyatını 3 ile 5 Sudan lirasına yükseltme kararı protestolara neden oldu. Geçtiğimiz hafta çarşamba günü protestolar ülkenin doğusundaki Port Sudan ve kuzeyindeki Atabra kentlerinde başladı ve perşembe günü, Hortum dahil diğer şehirlere yayıldı. Gösteriler, cuma ve cumartesi günleri, özellikle Hortum, Umdurman ve kuzey Kordofan eyaletindeki el Abyad’da devam etti. Son olarak pazartesi günü başkent Hartum’daki Başkanlık Sarayının önünde toplanan binlerce gösterici de Ömer Beşir’in istifasını istedi.

HÜKÜMET ŞİDDETLE YANIT VERDİ

Geçen haftaki protesto eylemleri bir düzineden fazla muhalefet liderini tutuklayan, okul ve üniversitelerde eğitimi askıya alan ve birçok şehirde olağanüstü hal ve gece sokağa çıkma yasağı ilan eden yetkililerin ağır güvenlik baskısı ile karşılandı. Ayrıca protestolarla ilgili haber yasağı getirildi. Üniversitelerin çevresinde geniş güvenlik önlemleri alındı ve özel polis güçleri konuşlandırıldı.

Sudan Ahbar gazetesi, “Ekmek fiyatlarının yükseltilmesine öfke duyan Sudanlıların barışçıl gösterilerine yetkililerin şiddetle karşılık vermesi rejimin barışçıl gösterilere bile tahammülünün olmadığının göstergesi” diye yazdı.

BEŞİR’İN İSTİFA ETMESİ İSTENDİ

Pazartesi günü başkanlık sarayının önünde yapılan eylemde ise Sudanlılar, Devlet Başkanı Ömer Beşir’in istifa etmesini ve hükümetin devrilmesini istedi. Polis, Hartum’da başkanlık sarayının yakınında toplanan yüzlerce kişiyi dağıtmak için göz yaşartıcı gaz bombaları attı ve coplarla saldırdı.

Uluslararası Af Örgütü, beş gün boyunca hayat pahalılığına karşı yapılan protestolarda Sudan güvenlik güçleri tarafından toplam 37 göstericinin öldürüldüğünü açıkladı.

EKONOMİK KRİZİN KÖKLERİ POLİTİK

Londra merkezli Al Kuds Al Arabi’nin Bahreynli Yazarı Dr. Sait Şahabi, Sudan’daki genel ekonomik zayıflığa rağmen, hiçkimsenin ülkedeki protestoların son birkaç gündeki ölçekte patlak vereceğini beklemediğinin altını çizdi. Şahabi, “Bu yılki ekmek fiyatlarının iki katına çıkarılması dahil yüksek fiyatlar ve ekonomik zorluklar Sudan’da halkın öfkesini büyütüyor” diye yazdı. Şahabi yazısında, enflasyon oranının yüzde 50’den fazla olduğu bir ülkede bu gösterilerin ekonomik zorluklarla sınırlı olmayan yaygın bir hoşnutsuzluğun ifadesi olduğunu belirtti. Middle East Online Haber Sitesi de Siyaset Bilimi Profesörü Abdellattif al-Bouni’nin, “Protestoların temel nedeni ekonomik ve yüksek fiyatlarla bağlantılı, ancak ekonomik krizin kökleri politik. Hükümetin siyasi başarısızlıkları, hatalar ve kötü yönetim” dediğini aktardı.

ENFLASYON YÜZDE 68

Sudan, ciddi bir döviz kıtlığı ve yükselen enflasyon dahil, ekonomik zorluklarla boğuşuyor. ABD’nin geçen ekim ayında ekonomik ambargoyu kaldırmasına rağmen kriz kötüleşti.

Ağırlıklı olarak animist ve Hristiyan olan Güney Sudan’ın 2011 yılında, çoğu Müslüman ve Arap Kuzey’den, uzun ve yıkıcı bir iç savaşın ardından, ayrılması ile Sudan petrol zenginliklerinin dörtte üçünü kaybetti. Son zamanlarda, fiyatların yükselmesine ve likidite krizine neden olan bir döviz devalüasyonu hükümeti bankadan para çekme işlemlerini sınırlandırmaya zorladı. Bu sınırlama ATM’lerin önünde uzun kuyrukların oluşmasına yol açtı. Başkent Hartum dahil olmak üzere birçok şehirde kıtlıklar yaşandığı bildirilirken, enflasyon yüzde 68’i geçti ve Sudan parası değer kaybediyor.

BEŞİR 2020’DE DE BAŞKAN OLMAK İSTİYOR

Sudan’ın hükümeti, bölgedeki diğerleri gibi, genellikle yabancı güçlerin, özellikle ABD ve İsrail’in, müdahalelerinin iç huzursuzluklara yol açtığını ileri sürüyor. Sudan Devlet Başkanı Ömer Beşir, pazartesi günü “Düşmanlara hizmet eden bazı hainler, ajanlar ve paralı askerler ülkede tahribat oluşturmak için halkın geçim sıkıntısını istismar ediyor” dedi. İktidarda kaldığı süre boyunca ardı ardına krizler yaşasa da Beşir, 2020 seçimlerinde aday olmasına izin verecek anayasa değişiklikleri için kendisine sadık milletvekillerinin yürüttüğü kampanya ile yeniden göreve gelmek istiyor.

2018’in Ocak ayında da temel gıda maddelerinin fiyatlarının yükseltilmesine karşı protestolar patlak verdi, ancak muhalefet liderlerini ve çok sayıda protestocuyu tutuklayan Beşir iktidarı tarafından hızlı bir şekilde bastırıldı.

Ömer Beşir’in 30 yıldır hüküm sürdüğü ekonomik durgunluk yaşayan Sudan’da 19 Aralık’ta başlayan son protesto dalgasının henüz bastırılabilmiş değil.

SUDAN VE DEĞİŞKEN DIŞ POLİTİKASI

Dr. Sait ŞAHABİ
Al Kuds Al Arabi

Sudan’daki genel ekonomik zayıflığa rağmen, hiç kimse ülkedeki protestoların son birkaç gündeki ölçekte patlak vereceğini beklemiyordu. Ülke, 2011 yılında bölünmesinden sonra coğrafi alanını ve nüfus yoğunluğunu daralttı. Yine yirmi yıldan daha uzun bir süre önce ülkede petrol keşfedildi, ancak güneyin ayrılmasından sonra petrol üretiminin dörtte üçünü kaybetti.

Buna ek olarak, hükümet son yıllarda politikalarını değiştirdi ve Ortadoğu, “Suudi Arabistan-Birleşik Arap Emirlikleri-İsrail ittifakı” tarafından temsil edilen Amerikan eksenine yaklaştı. Daha da ileri gitti, 1989’daki askeri darbesinden sonra “şeriatın uygulanması” bayrağını yükselten Beşir rejiminin ana müttefiki olan İran’la bağlarını kopardı. Ve seçilmiş Sadık El-Mehdi hükümetini devirdi. Bununla birlikte Sudan, halen ABD’de terörizme destek veren ülkeler listesinde yer almakla birlikte, Washington geçen yıl 20 yıldan fazla bir süreden beri Sudan’a uygulanan ekonomik yaptırımları hafifletti.

BEŞİR VE İSRAİL İLİŞKİSİ

Cumhurbaşkanı Ömer Beşir, İsrail işgal kuvvetleriyle birlikte normalleşme sürecine katılmak için ülkesinin bölünmesiyle ait olduğu İslami hareketi hedef alarak, Amerika’nın istediğinin çoğunu uygulamaya istekli olduğunu gösterdi.

Geçen hafta, Sudan’ın İsrail uçaklarına yönelik yasağı kaldıracağı ve İsrail diplomasisinin yatağı olan Afrika’nın derinliklerine geçmesine izin vereceği bildirildi. Bu adım yıllar önce hesaba katılmazdı. Sudan, Arap coğrafi derinliğine olan uzaklığına rağmen, Arapların Afrika’ya açılan ana kapısı olarak kabul edilir. Ortak Arap eyleminde rol aldı ve ulusal ve Arap tezleriyle uyum sağladı. Diğer Arap ülkeleri gibi ilk olarak kominizim gelgitleri yaşadı, ikinci olarak Arap milliyetçiliği korosuna katıldı ve üçüncü olarak İslami uyanış ve siyasal İslam’ın etkisine girdi.

Beşir 30 yıl boyunca iç ve dış politikalarda dalgalanmalar yaşadı. İçeride, Beşir’in içinde yer aldığı darbeyi gerçekleştirdiğinde ona siper olan ve gençliğinde üyesi olduğu İslami hareketin manevi babası Dr. Hasan El Turabi ile ihtilaf yaşadı. Siyasi eğilimlerine ve uzun deneyimlerine rağmen Turabi, seçilmiş bir hükümete karşı askeri bir darbeye destek vererek yanlış yaptı. Çünkü asker, siyasi ve demokratik değişimin savunucuları için bir seçenek değildir. Modern ülkeler, ordunun siyasete karışmasını engeller ve silahlı kuvvetlerin faaliyetlerini vatanı, anayasayı ve kamu güvenliğini savunmakla sınırlamaya ve iktidara yürüyen hiçbir siyasi partiye ve harekete destek olmamaya zorlar.

BİR KIVILCIM YETER

Son gösterilerin kendine özgü sembolleri ve genel olarak Sudan ruhunun etkileri var. Enflasyon oranının yüzde 50’den fazla olduğu bir ülkede bu eylemler ekonomik zorluklarla sınırlı olmayan yaygın bir hoşnutsuzluğun ifadesidir. Yine bu eylemler ülkeyi bir yandan iç siyasal çarpışmaların girdaplarından ve dış cephedeki siyasi değişimlerden kurtarmak için insani, Arap ve İslam vicdanından yükselen bir çığlıktır. Otuz yıldan beri iktidar değişikliği yaşamayan Sudan’daki gibi bir durumda koşulları ateşlemek ve halkın öfkesini patlatmak için sadece bir kıvılcım yeter. Geçen hafta olan şey buydu. Bu yılki ekmek fiyatlarının iki katına çıkarılması dahil yüksek fiyatlar ve ekonomik zorluklar Sudan’da halkın öfkesini büyütüyor. Sudan’da enflasyon oranı yüzde 69 ve bu dünyada gerçekleşen en yüksek enflasyonlardan biridir.

SUDANLI GAZETECİ: KİTLELER DEVRİM İSTİYOR

Sudanlı gazeteci Macid Muhammed Ali ise AA muhabirine yaptığı açıklamada, ‘protestoların asıl yöneticilerinin hükümet veya muhalefet değil eylemlerde yer alan kitleler olduğunu’ söyledi. “Devrim” isteyen kitlelerin herkesin planının dışında ilerlediğini kaydeden Ali, “Yakın zamana kadar, Sudan dosyası, Washington, Paris, Berlin masasında tartışılıyordu. Ancak şimdi kontrol eylemcilerde” ifadelerini kullandı.

Protestoların sürekliliğine ve ülke içinde hızla bölgeden bölgeye sıçradığına işaret eden Ali, “Bu durum, eylemlerin hükümet veya muhalefetin kontrolünün ötesinde gerçekleştiğini ortaya koyuyor” dedi. (AA)