Grip aşısına dair ön yargıları yıkmak göründüğünden daha zor

Yapılan araştırmalara göre, Amerikan toplumunun yüzde 43’ünden daha büyük bir kesimi mevsimlik grip aşısının insanlara grip bulaştırdığına inanıyor. Oysa araştırmalar bu inancın tam tersini ortaya koyuyor. Halihazırda üretilen modern grip aşıları canlı virüs içermediği için aşının insanları hasta etmesi basitçe imkansız.

AŞILAR GÜVENLİ Mİ?

Grip aşısına karşı yaygın bir başka yanlış ise grip aşısındaki virüsten ziyade aşının kendisinin insanları hasta edebileceğini düşüncesi. 2010’dan 2017’ye kadar Amerikan toplumundaki yetişkinlerin yarısından daha azı grip aşısı yaptırdı.

Grip aşısı yaptırılmaması, bu sene çok daha endişe verici gözüküyor. Hastalık kontrol ve önleme merkezleri verilerine göre son grip döngüsü neredeyse en ölümcülü olabilir. ABD’de yaklaşık 80 bin vatandaş gripten veya gribe bağlı komplikasyonlardan dolayı hayatını yitirdi. Bu rakam, ABD’de bir yılda trafik kazasında ölen insanların 2 katından daha fazla.

Sonuç olarak, “Toplumdaki halk sağlığı uzmanları halkın sahip olduğu bu batıl inançlarla nasıl en etkili bir şekilde mücadele edebilir?​” sorusunu cevaplayabilmek büyük bir önem taşıyor. Son zamanlarda yapılan araştırmaları göz önünde bulundurarak toplumdaki bu batıl inançları kırmayı amaçlayan bazı stratejileri sizler için inceledik.

STRATEJİ 1: SADECE GERÇEKLER

Halk sağlığı uzmanlarının grip hakkındaki yanlış bilgileri düzeltme girişimlerinden bir tanesi halkı durumun ciddiyeti ve sebepleri konusunda bilgilendirmek. Aynı zamanda halka grip aşılarının güvenliği konusunda gerekli bilgileri vermektir.

Genellikle ‘sadece gerçekler’ yaklaşımı sınırlı bir verimliliğe sahiptir. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki halkı bilgilendirerek grip konusunda bilinçlendirme ne onların aşı olma ihtimallerini yükseltiyor ne de halihazırdaki aşı güvenliği konusundaki yanlış bilgileri azaltıyor. Bir başka araştırma, bu durumun yalnızca grip konusunda değil diğer hastalıklar konusunda da benzer olduğunu gösteriyor.

Toplumu grip aşısı güvenliği konusunda bilgilendirmek, yanlış bilgilerin azaltılması konusunda belirli ölçüde faydalı olabilir. Yapılan araştırmalar ışığında grip aşısı konusundaki gerçeklere dair çeşitli anketler hazırlamak anket katılımcıları arasındaki grip aşısı güvenliği konusunda olumsuz fikirleri olan insanların sayısını azaltmakta faydalı bir yöntem olabilir.

Fakat burada önemli bir nokta bulunuyor. Grip aşısı güvenliği konusunda insanların batıl inançlarının kırılması, onların aşı yaptırma konusunda gönüllü olacağı anlamına gelmiyor. Bu durum, bilim insanları tarafından geri tepme etkisi olarak adlandırılıyor.

Geri tepme etkisi, bir kişinin eski bilgilerini düzeltmesi söz konusu olduğunda, kişinin o konu temelli bir eylemde bulunması durumunda daha dirençli olması anlamına geliyor. Yapılan araştırmalar, grip aşısının canlı virüs içermediğine dair bilgilendirilen insanların aşının güvenli olduğunu düşünmeye başlamalarına rağmen aşı yaptırma konusunda hâlâ çekimser kaldıklarını gösteriyor.

STRATEJİ 2: MİTLERİ ÇÜRÜTMEK

Halk sağlığı uzmanlarının grip hakkındaki yanlış bilgileri düzeltmek için kullandığı bir diğer yöntem ise yanlış bilgileri, çürütelecek bir mitmişçesine ele almak. Bu yaklaşım, belirli oranlarda ilk stratejiye benzese de özel olarak insanların yanlış bildiği bilgileri ortaya çıkarıp yalanlama/düzeltme konusunda birbirlerinden ayrılıyorlar.

Elbette, yanlış bir bilginin sürekli tekrarlanması insanların bu bilgiye inanma olasılığını artırabilir ve bu yanlış bilgiyi düzeltmek oldukça zor bir görev halini alır. Çünkü yanlış bilgi aslında oldukça yapışkan bir konsepttir ve düzeltmenin sonunda bile doğru bilginin ömrü ve etkisi o kadar da uzun olmayabilir. Yapılan bir araştırmada, insanlara basit bilim soruları soruluyor ve yanlış bilinen bilgilerin tespit edilip düzeltilmesi sağlanıyor. Ancak 1 hafta sonra aynı grup ile tekrarlanan deneyde, ilk seferde doğru bilgiyi kabul eden insanların tekrar yanlış bilgiye döndüğü ve doğru bilginin kalıcılığının yitirildiği gözlemleniyor.

Bu durum her ne kadar umutsuz görünse de bilimsel çalışmalar, mit çürütme yaklaşımının çeşitli durumlarda işe yarayabileceğini gösteriyor. Bu yaklaşımın işe yarayabilmesi için gerekli en önemli unsur, yanlış bilgiyi sürekli tekrarlayıp ardından düzeltmeye çalışmaktansa doğrudan doğru bilginin sunulmasına yoğunlaşmak.

Yapılan çalışmalar mit çürütme süreci ne derece ilgi çekici ve harekete geçirici olursa kalıcılığının bir o kadar arttığını gösteriyor. Her ne kadar ideal bir yöntem olmasa da bu yaklaşımın aşı yaptırma konusundaki yanlış anlaşılmaları azalttığı gözleniyor. Öte yandan bu yaklaşım olası bir geri tepme etkisinde yanlış bilginin düzeltilme şansını azaltıyor.

STRATEJİ 3: ‘SEN AŞI YAPTIRIRSAN BEN DE YAPTIRIRIM’

Grip hakkındaki yanlış bilgilerin düzeltilmesi için halk sağlığı uzmanlarının kullandığı bir diğer yöntem ise insanları aşı olmanın kendilerinden ziyade toplumdaki diğer bireyleri korumak ve tüm toplumun sağlıklı olması için yapılan bir görev olduğu konusunda bilgilendirmek. Yapılan bilimsel çalışmalar, “toplum için faydalı olanı yapma” algısını öne çıkaran toplumlarda aşı yaptırma oranlarının çok daha yüksek olduğunu gösteriyor. Bir başka çalışmaya göre, insanların çevresindeki bakış açısı aşı yaptırma konusunda pozitif ise kişinin kendisi de otomatik olarak pozitif bakmaya başlıyor ve aşı yaptırma konusunda daha istekli oluyor.

Her ne kadar toplumdaki bireyler “toplum için iyi olanı yapma” algısıyla hareket etseler de bu içgüdüye bağlılıkları belirli ölçüde sınırlı. Yapılan araştırma sonuçları, net bir pozitiflikten ziyade karma bir sonuca sahip. Yapılan araştırmalar, “toplum için faydalı olanı yapma” algısı temelli aşı olma hareketinin yalnızca bedellerin düşük olduğu toplumlarda geçerli olabileceğini gösteriyor. Sonuç olarak bazı toplumlarda bu yöntem faydalı olsa da genel toplamda güçlü bir etkisi bulunmuyor.

NASIL BİR DURUMDAYIZ VE NE YAPMALIYIZ?

Grip aşısı konusundaki yanlış bilgileri düzeltmek zor bir iş ve akademik sonuçlar bu konudaki yaklaşımlar konusunda karmaşık sinyaller veriyor. Buna karşın bizlerin yapabileceği en uygun hareket bu yanlış bilgileri - sonrasında gerçekleri açıklayacak olsanız bile - mümkün olduğunca tekrar etmemek ve yaymamak olacaktır. Bu, elbette sadece bir başlangıç.  Bilim insanları ve halk sağlığı uzmanları grip aşısının toplumlarda yaygınlaştırılması için çalışıyorlar.

Editörün notu: Bu makale insanlara grip aşısının canlı bir virüs içermediğini açıklamak ve aşıdan kesinlikle hasta olmayacaklarını anlatmak amacıyla yazılmıştır. Sadece, burun spreyi şeklindeki aşılarda zayıflatılmış grip virüsü kullanılmaktadır.

theconversation.com’dan çeviren Uğur ÇENEBAŞI