Şevket Uyanık AKN'siz interneti değerlendirdi: Hız değil fiyat artacak

Meltem AKYOL
İstanbul

Adil kullanım noktası ya da adil kullanım kotası (AKN/AKK) 2009’dan bu yana Türkiye’deki internet kullanıcılarının gündeminde. Son iki yıldır da kaldırılması tartışması devam ediyor.

Kaldırıldı, kaldırılıyor derken Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turhan, geçtiğimiz kasım ayında özellikle iktidar yanlısı medyada ‘müjde’ olarak sunulan o açıklamayı yaptı: “Veri indirme hızının iyileştirilmesi ve erişim hızında tüketici nezdinde şeffaflığın sağlanması amacıyla 1 Ocak 2019 itibarıyla adil kullanım noktası tamamen kaldırılacak.”

Bakan Turhan açıklamasında hem hızın iyileşeceğinden hem de şeffaflıktan bahsetse de yapılan tartışmalar işin hiç de anlatıldığı gibi olmadığı yönündeydi. Bir de Türk Telekom’un açıkladığı, sonra sitesinden kaldırsa da yeni tarife tartışmaları daha da tırmandırdı.

Açıklanan tarifeye göre 60 TL’lik (59.90) pakette 4 Mbps gibi bir hız sağlanırken, 50 Mbps AKN’siz tarife isteyenlerin 250 TL gibi uçuk bir rakam ödemeleri gerekiyor.

İnternet altyapısında oluşacak aşırı bir yüklemenin önüne geçmek için hayatımıza sokulan AKN/AKK nasıl oldu da kaldırılıyor, bundan sonra Türkiye’deki 54 milyon internet kullanıcısını ne bekliyor, peki ya daha açıklama yapılır yapılmaz açıklanan yeni tarifeler... Tüm bu soruları ve daha fazlasını Bilişim Uzmanı Şevket Uyanık’a sorduk. Uyanık ‘Kota kalkarken, fiyatların uçtuğuna’ vurgu yaparak, açıklananın aksine, hızın artmayacağını söylüyor. Altyapı sorunlarına da dikkat çeken Uyanık, “Sorunun temeli sansür ve otosansür, internette insan hakları ve ifade özgürlüğünün hiçe sayılması” dedi.

YETERSİZ ALTYAPI GİBİ NEDENLER KOTAYI MEŞRULAŞTIRIYOR

Önce nedir bu AKN, ne zaman dahil oldu hayatımıza?

Dial-up internet zamanında böyle bir kota hatırlamıyorum ama internet ne zaman “özelleşti” aslında bu tarz problemler o zaman ortaya çıkmaya başladı. ADSL, Fiber derken hayatımıza kota girdi ve isminin tam tersi bir şekilde -adil olmayan- faaliyetini sürdürüyor. Çoğu ülkede böyle bir şey yok, olanlarda da gerçekten adil planlanmış, saatler var ve siz farkına bile varmıyorsunuz kotanın. Altyapı yetersizlikleri ve ekonomik sebepler de kotayı meşrulaştırıyor. Geçen bir ISP’den gelen yetkililer anlattı, İzmir’de yabancı ülke vatandaşı birinin evine gitmişler, her şeyi kontrol etmişler sorunu bulamamışlar, meğerse kota bitmiş. Teknik arkadaşlar kota meselesini bir türlü anlatamamışlar çünkü karşı taraf anlamamış, yani internette kota gibi saçma bir kavramın varlığından haberi yok!

DİKKAT: FİYATLAR ŞAHLANIYOR

AKN’nin kalkması ne demek? İnternet paketleri sınırsız mı olacak?

Neden kalkıyor? Çünkü “Yaptık” demek için. Aynı zamanda BTK’ye çok dilekçe yazıldı, internette kampanyalar düzenlendi. AKN’nin kalmasıyla hız artmıyor, fiyatlar da şahlanıyor dikkat edin. Yeni sözleşmeler öneriliyor, tarifeler yayımlanıyor. İnternet kullanan kişi sayısı ve PC/telefon sayısı artıyor ama şirketler reklamlara para harcıyor, altyapıyı güçlendirmeye değil. Ekonomik amaçlardan biri de tekel olan TTNET’in sunuculara fazla para ödemek istememesi, zaten batık durumda bu kurum. Aslında bu durum ağ tarafsızlığı konusu ile yakından ilgili.

Nedir ağ tarafsızlığı?

Ağ tarafsızlığı mevzusu AB ve ABD’de çokça tartışılan bir konu. Korsan Parti Hareketinin Türkçeye çevirdiği bir kitap var, Netrights tarafından yazılan “İnternetin 10 Şartı” diye. Orada “ağ tarafsızlığı” 8. maddede yer alıyor. Ağ tarafsızlığı kavramı internet servis sağlayıcıları veya devletin internetten üzerindeki verilere eşit davranması ilkesine dayanıyor. Daha açık bir ifadeyle yazmışlar bu makalede, internet üzerindeki hiçbir verinin kullanıcının içeriğin, sitenin, uygulamanın, platformun, vs. özel olarak bir politikayla, kanunla, kuralla kontrol edilmemesi ilkesine dayanıyor.

MUTLAKA ÖLÇÜM YAPTIRIN

Peki AKN’nin kalkması internet hızında nasıl bir değişiklik getirecek?

Normalde kota mantığı çoğu paketlerde şu şekilde çalışıyor, kotanız dolduğunda internetiniz ya tamamen kesiliyor ya da hizmetin hızı düşüyor. Şimdi aynı kullandığınız hızda devam edeceksiniz. Ama bence mutlaka -eğer gelirlerse- teknik servisi çağırıp ölçüm yaptırın, çünkü çoğu zaman altyapı sorunları yüzünden düşük hız alıyoruz.

SANSÜRLÜ, ENGELLİ VE GÖZETLENEN BİR İNTERNET

Adil kullanım noktası (AKN/AKK) sonrası kullanıcıları nasıl bir internet hizmeti bekliyor? Mevcut altyapı buna hazır mı?

Merakla bekliyorum ben de fakat zaten Türkiye’nin internet altyapısı zayıf ve eski, yenilenmesi önünde de engeller oluyor. Ben inanmıyorum ki internetinden çok memnun ve hiç sorun yaşamamış bir kişi olsun Türkiye’de (Son kullanıcı için söylüyorum). Tekelleşme oldukça, özgür bir yapı ve adil rekabet olmadıkça da bu sorunları daha çok yaşarız. İnternetle kavga etmeyen, ondan korkmayan karar vericiler ile güçlü ve herkesin hakkı olan internet hizmetini görebiliriz, yoksa hiç umut yok! Benzer tartışmalar (seviyesi daha yüksek) başka yerlerde de oluyor ama oradaki karar vericiler internetin mantığını anlıyor. Sansürlü, engelli ve gözetlenen bir internetin olduğu ülkede hızı ve sınırsızlığı daha çok bekleyeceğiz gibime geliyor.

FİYAT OYUNLARINA DİKKAT

Türk Telekom zamlı tarifeyi açıkladı, diğer servis sağlayıcılardan da zam gelir mi?

Kısaca herkes aynı ücreti ödemeye devam edecek sözleşmesi bitene kadar ama bittiğinde “daha fazla” ödeyecek gibi şimdiki durumda görünen. Şu problemi de göreceğiz 1 Ocak’tan sonra; diyelim A kişisi kotalı kullanıyor ve 70 TL ödüyor, B kişisi kotasız 100 TL ödüyor. Hızlar aynı... Peki, A kişisinin kotası kalktığında durum ne olacak? Türkiye zaten uzun zamandır dünyanın en yavaş ve sansürlü internetini kullanıyor. Bunda bir değişim olmayacak gibi, hatta “Kotayı kaldırdık” diye daha fazla zam yapıyorlar, yapacaklar. Bir yandan da şu tartışılıyor, bu zamlı açıklanan fiyatlar ekonomik bir kandırmaca, yani şöyle; “Bizden ayrılmayın, size bu fiyat üzerinden indirim yapalım” gibi. Klasik satış kandırmacası. Bu konular nice tartışmalara gebe gibi görünüyor.

SÖZLEŞME DEVAM EDERKEN FAZLA PARA İSTENEMEZ

İnternet kullanıcıları, taahhüdü devam eden sözleşmeler için, 1 Ocak’tan itibaren ek ücret ödeyecek mi?

Eğer siz aynı sözleşme üzerinden devam ederseniz AKK olmadan kullanacaksınız ama sözleşme bittiğinde yeni bir tarifeye geçmeniz gerekecektir.

Ya faturaya ek ücret yansırsa, o zaman kullanıcılar ne yapmalı?

Sözleşmesi devam eden ancak faturaya fazla para isteyen kurumları mutlaka şikayet etmelisiniz, yapamazlar.

DOĞRU SORU ŞU: NEDEN SANSÜR VAR?

Sen de söyledin, Türkiye’de internet açısından sansür önemli bir problem. Yeni durumu da düşündüğümüzde, siz ne öneriyorsunuz, nasıl çözülür sorunlar?

İnternet temel insan ve yaşam hakkıdır, devletlerin, şirketlerin kontrolüne ve mülkiyetine bırakılmamalıdır. Uzun zamandır birçok farklı kurumla birlikte sansür, engellemeler hakkında mücadele ediyoruz, ulusal ve uluslararası konferanslarda konuşuyor, anlatıyor, yazıyoruz. Fakat gittikçe kötüye giden durumlar var. İçinde aktif olarak yer aldığım Toplumsal Bilgi ve İletişim Derneği ve Korsan Parti Hareketi bu mücadeleye devam edecek. Toplu halde ses çıkarmak, şikayet etmek, öfkelenmek önemli. Ama yine de cılız kalıyor. Odalar, bizim gibi dernekler ve sivil platformlar bu konuda ortak hareket etmeli. İnsanların öncelikle şu bakış açısını değiştirmesi gerek: Wikipedia engelli ama bir şekilde giriyoruz işte. Sorunun temeli sansür ve otosansür, internette insan hakları ve ifade özgürlüğünün hiçe sayılması. Zihniyet değişimi, internet özgürlüğü için toplu mücadeleler, eğitim vs. gibi çözümcükler var ama genel bir çözüm yok. Dünyanın büyük sorunlarından biri ve her yerde tartışılıyor, Türkiye’de şiddeti daha fazla ama buna rağmen karşı sesler çok kısık. “Sansürü nasıl aşarız?​”dan konuyu “Neden sansür var?​”a çekersek doğru bir tartışma ortamında çözümleri kolektif şekilde üretebiliriz.

Adil kullanımsız döneme girerken servis sağlayıcılar ne vadediyor?