Telif zincirinden 2019’da kurtulanlar

İsmail Gökhan BAYRAM

Çeşitli eserlerin telif koruma sürelerinin dolarak kamu malı haline gelmesi bu yıl Sabahattin Ali vesilesiyle gündemimize girse de 1 Ocak 2019 tarihi ABD’de telif açısından başka bir anlam ifade ediyor. 27 Eylül 1998’de ABD Kongresi Sonny Bono Kanunu’nu onaylayarak daha öncesinde kişisel üretimler için sanatçının ömrü artı 50 yıl, müşterek eserler için 75 yıl olan telif koruma süresini kişisel üretimler için 70, müşterek eserler için ise 95 yıla çıkartmıştı. Yasa Walt Disney’in Mickey Fare’nin kamu malı haline gelmesini engellemek için yürüttüğü lobi faaliyetleri nedeniyle Mickey Fare’yi Koruma Kanunu olarak da anılıyordu. Walt Disney’den başka ABD’nin büyük film ve müzik tekelleri ile bunların MPAA gibi birlikleri de bu yasanın çıkartılması için epeyce uğraşmıştı. 1998’de yasa tartışılırken birkaç akademisyen ve kongre üyesi dışında yasaya karşı güçlü bir ses çıkmayınca müzik, film ve kitap tekellerinin desteklediği kongre üyeleri -ABD anayasası sonsuz uzunlukta telif koruma süresine izin vermediğinden- “sonsuz eksi bir gün” uzunlukta telifi tartışacak kadar yüzsüzleşmişlerdi. Yasanın ABD Kongresi’nde onaylanması ile birlikte 20 yılı aşkın bir süre ABD’de eserlerin kamu malı haline gelme süreçleri efektif olarak donduruldu, tekellerin kârı 20 yıl daha güvenceye alındı.

Telif hakları yasal olarak ilk tanımlandıkları 1709’daki Anne Kanunu’ndan bugüne sanatçıların ve halkın çıkarlarını korumaktan çok aracılar, dağıtımcılar ve bunların birlikleri ile tekellerinin kârlarını koruyup arttırmanın aracı oldu. Yasaların sanatçılara ve halka sunduğu olanaklar ise genelde ya zorunluluktan ya da sus payı olarak yasalara eklendi. Bir eserin kamu malı haline gelmesi için geçmesi gereken süre de bu tip sus paylarından biri. 1790’da ABD’de 14 yıl artı hak sahibi hayattaysa 14 yıl uzatma opsiyonlu olan telif koruma süresi önce 28 yıl + 28 yıla ardından 1978’de eser sahibinin ölümünden sonra 50 yıla, 1998’de ise Mickey Fare’yi Koruma Kanunu ile kişisel üretimler için 70, müşterek eserler için ise 95 yıla çıkartıldı.

Mickey Fare’yi Koruma Kanunu onaylanmasa 1999’un 1 Ocağında kamu malı haline gelecek eserler bu yılın ilk günü kamu malı haline geldi. Cecil B. DeMille’nin On Emir’inden Charlie Chaplin’in The Pilgrim’ine, Ernest Hemingway’in Üç Hikaye ve On Şiir’inden H.P. Lovecraft’ın The Lurking Fear’ına yüz binlerce roman, hikaye, şiir, fotoğraf ve video kamu malı haline gelerek herkesin erişimine, dağıtımına ve yeni eserlerin üretiminde kullanımına açıldı.

1 Ocak 2019’da kamu malı haline gelen eserlerden bazıları:

Film:

            A Woman of Paris / Yön: Charlie Chaplin

            Backbone / Yön:Edward Sloman

            Eyes of theForest/ Yön: Lambert Hillye

            Flaming Youth/ Yön: John Francis Dillon

            Her Accidental Husband/ Yön: Dallas M. Fitzgerald

            Little Old New York / Yön: Sidney Olcott

            Lost and Found on a South Sea Island / Yön: Raoul Walsh

            Our Hospitality / Yön: Buster Keaton ve John G. Blystone

            Souls for Sale / Yön: Rupert Hughes

            The Mummy / Yön: Norman Taurog

            The Pilgrim / Yön: Charlie Chaplin

            The Ten Commandments / Yön:  Cecil B. DeMille

Müzik:

            King Porter Stomp

            Yes! We Have No Bananas

            That Old Gang of Mine

            Who’s Sorry Now?

            I Cried for You

Edebiyat:

            Mrs. Dalloway / Virginia Woolf

            Cane / Jean Toomer

            The Prophet / Kahlil Gibran

            The Ego andtheId / Sigmund Freud

            The Murder of Roger Ackroyd / Agatha Christie

            The Murder on the Links / Agatha Christie

            The Prisoner, volume 5 / Marcel Proust

Virginia Woolf, H.P. Lovecraft, Katherine Mansfield ve Ernest Hemingway'in kısa hikayeleri