Avrupa’da plastik poşet sayısı nasıl azaldı?

Yücel ÖZDEMİR
Köln

Türkiye’de 1 Ocak’tan itibaren alışverişler sırasında plastik poşetlerden 25 kuruş alınmaya başlanırken, uygulama Avrupa’da dört yıldır yürürlükte. 10, 15, 20, 30 sent arasında değişen fiyatlar, poşet tüketiminde önemli bir azalmaya yol açtı.

Avrupa Komisyonu’nun Nisan 2015’te karar altına aldığı yönetmelikte hedef olarak kişi başında kullanılan poşet sayısını 2019’da 90’a, 2025’te ise 40’a düşürmeyi hedeflemişti. Bu çerçevede Almanya’da 1 Temmuz 2016’dan itibaren tüketicilere verilen poşetlerden para alınmaya başlandı. Almanya’da bu konuyu düzenleyen bir yasa yok. Almanya’da Federal Çevre Bakanlığı ile Perakendeciler Birliği (DHE) arasında yapılan görüşmelerde genel olarak poşet sayısının düşürülmesi konusunda anlaşmaya varıldı ve poşetlerin tüketicilere ücretsiz verilmemesi kararı alındı. Bu çerçevede poşetlerin kaç sente satılacağı toplantıcılara bırakıldı.

Almanya’daki mağazalarda halihazırda poşet ve naylon torbalar 10 sentten başlayan fiyatlarla satılıyor. Ama dükkan ve mağazalarda plastik poşetin yanı sıra bez ve daha uzun süreli çantalar da hazır bulunduruluyor. Dolayısıyla tüketiciye her seferine bir plastik alma yerine uzun ömürlü çantalar satın alma seçeneği de sunuluyor.

PLASTİK YERİNE KAĞIT POŞETLER

Kararı fırsat bilen toptan perakende mağazalar zinciri REWE ise daha çevre dostu olduğunu göstermek, çevreci tüketicinin güvenini kazanmak için plastik poşet yerine kağıt torba uygulamasına geçti. REWE’nin 360 şubesinde halen plastik yerine kağıt torbalar kullanılıyor. Uygulama çevreye duyarlı tüketicilerden destek gördü. Almanya’da plastik şişeler ve teneke içecek kutulardan ise depozito alınıyor. Bu nedenle tüketiciler plastik şişeleri, teneke kutularını ve camdan bira şişelerini marketlere götürüp kurulan geri dönüşüm makinelerine atıyor. Depozito fişini de alış veriş sırasında kullanıyor. Meyve ve sebzelerin konulduğu ince poşetler ise henüz parasız. Ancak gelecekte bunlardan da para alınabileceği şimdiden konuşuluyor. İnce poşetler yerine mağaza ve dükkanların tanıyacağı ince bez torbaların kullanılması öneriliyor.

Uygulama Almanya’da normal poşet tüketimi hızla azalttı. 2017 sonu itibariyle AB’nin 2025 için ilan ettiği yılda kişi başına 40 poşet hedefini Almanya şimdiden tutturmuş bulunuyor. Tüketicileri Koruma Birliği (Verbracherschutz) tarafından verilen bilgiye göre, 2017’de Almanya’da tüketilen poşet sayısı 29’a düştü. Bir yıl önce ise bu rakam 45 idi. Başka bir değişle 2016’da 5,6 2017’de 2,4 milyar plastik poşet kullanıldı. Uzmanlar önümüzdeki yıllarda hızlı bir düşüşü ise beklemiyor. Uygulama başlamadan önce Almanya’da kişi başına kullanılan poşet sayısı 71 idi.

AB ülkeleri arasında plastik poşet tüketimini en radikal azaltan ülke ise İrlanda. Basında yer alan haberlere göre uygulama yürürlüğe girmeden 300 olan kişi başına poşet tüketimi 2016’da 14’e kadar düşmüş durumda. İrlanda böylece poşet tüketiminin minimuma düşürülebileceğini göstermiş oldu. Diğer AB ülkelerinde de 2015’ten bu yana bir gerilemenin olduğu ifade ediliyor. Özellikle Danimarka ve Finlandiya’da kişi başına düşen poşet sayısı oldukça azalmış durumda.

DOĞAYA DAHA AZ ZARAR VERMEK İÇİN

Almanya’da bunların yanı sıra, çevreyi korumak için kentlerde çöpler ayrı toplanıyor. Normal mutfak çöpünün yanı sıra kağıt ve plastik çöpler ayrı kutularda toplanıyor. Bunu düzenlemeyen ev sahiplerine ceza kesiliyor, gerektiğinde çöpler belediye tarafından alınmıyor. Bu da tüketiciden başlayarak çöplerin çevre dostu şeklinde toplanmasına yol açıyor. Özellikle kağıt çöplerin toplanmasıyla belediyelerin gelir elde ettiği biliniyor. Plastik poşetlerin paralı hale getirilmesi bir gelir kaynağı değil, gerçekten de çevreyi gözeterek adım atıldığı takdirde bir anlam taşıyor. Aksi halde vatandaşa çevre koruması için belediyelerin yapması gerekenlerin bir kısmını yerine getirme sorumluluğu verirken diğer yandan ise cebinden daha fazla paranın çıkmasını sağlıyor.

PARİS İKLİM ANLAŞMASI DAHA İMZALANMADI

Tüketilen poşet sayısını azaltmak çevre açısından elbette önemli. Ancak tek başına yeterli olmadığı biliniyor. Çevre bilinciyle tüketimi teşvik etmek de önemli. Ancak çevre ve havayı kirleten tekellerin yaptıklarının yanında plastik poşet sayısını azaltmak devede kulağa benziyor. Almanya’da otomobil tekellerinin yaptıkları sahtekarlık nedeniyle, açıklananın üzerinde havaya karbondioksit salındıkları ortaya çıkmıştı. Genel olarak küresel ısınmanın insanlığa ve doğaya verdiği zarar ve tahribat çok daha fazla. 25 kuruşun 15 kuruşunu devletin kasasına vergi adı altında aktaran hükümetin “çevre dostu” nedenlerle bunu yaptığı ise inandırıcı değil. Zira Türkiye halen Paris İklim Anlaşması’nı imzalamayan 18 ülke arasında yer alıyor. AKP Hükümeti plastik poşette olduğu gibi Paris İklim Anlaşması’ndan da gelir elde etmeyi bekliyor. Bianet’te 20 Temmuz 2018’de yer alan habere göre Türkiye imzalamaya gerekçe olarak Yeşil İklim Fonu'ndan alacağı payı şart koşuyor. Bu da küresel ısınmanın, iklimin, doğanın değil gelecek paranın çok daha önemli olduğunu bir kez daha gösteriyor. 

Gelinen aşamada Türkiye’de hükümetin plastik poşetlerden de gelir elde etme planını boşa çıkarmanın tek yolu, küçük bir katkı da olsa, çevre dostu davranarak, plastik torba tüketmemekle boşa çıkarılabilir. Bu nedenle alışveriş için taşınan bir bez torbayla iki “kuş” birden yakalanabilir. Hem poşet parası ve kesilen vergi verilmemiş olunacak hem de çevre korumasına küçük bir katkı sağlanmış oldur.