Kısa çalışma ödeneği: Patrona kolaylık işçiye hak kaybı

Arzu YALÇIN
Kocaeli

Krizle birlikte kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği de yeniden işçilerin gündemine girdi. Kasım ayında yapılan değişiklikle yönetmelikte yer alan ‘zorlayıcı sebep’ tanımı değiştirilerek, patronların ödenekten yararlanmasının önü tamamen açılmış oldu. Zira değişiklikle; somut belge zorunluluğu kaldırıldı. Biz de kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işyerlerinde işçilerin durumu ve nelerle karşılaşabileceklerini Avukat Ahmet Ergin ile konuştuk.

Öncelikle kısa çalışma nedir ve kimler kısa çalışmadan yararlanabilir?

Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilmektedir. Bu durum yasada kısa çalışma olarak tanımlanmakta ve Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), işverenin talebini kabul ettiğinde, bu işyerinde çalışan ve koşulları sağlayan işçilere; İŞKUR’ca, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan, eksik çalıştıkları süre ile sınırlı olmak üzere kısa çalışma ödeneği ödenmektedir. İşçilerin kısa çalışma ödeneğinden yararlanması iki koşula bağlanmıştır. Birincisi, çalıştığı işverenin kısa çalışma ödeneği başvurusu kabul görmelidir. İkincisi ise işçilerin, işsizlik sigortasından yararlanma koşullarına sahip olmaları, yani, SGK’de son 120 günü kesintisiz olmak kaydı ile son üç yıl içinde 600 prim günleri olmalıdır. 

Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği hakkında yönetmelikte değişikliğe gidilmesine neden ihtiyaç duyuldu?

İlk bakışta göze batan en önemli değişiklik, yönetmelikte yer alan ‘zorlayıcı sebep’ tanımının değiştirilmesidir. Zorlayıcı sebep tanımına deprem, sel yangın, su baskını, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri nedenlerin yanı sıra “Dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlar” ifadesi de eklendi. Böylece, hükümet, kriz dönemleri için çıkartılan ödeneği, krizin adını koymadan kullandırmanın yolunu açtı. Bir diğer önemli değişiklik ise işverenler için “Somut belge zorunluluğunun” kaldırılması oldu. Değişiklikten önce, işverenin başvuru belgeleri arasına iddiasını kanıtlayan somut belgeleri koyması gerekiyordu. Kısa çalışma ödeneğine başvuran işverenlerin artık “Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerin işyerine etkilerini ve zorlayıcı sebebin ne olduğunu” belirtmeleri yeterli olmaktadır. Değişiklikler, hükümetin ekonomiye dair genel söylemi ile uyumludur. Çünkü hükümet hâlâ krize kriz demekten kaçınmakta, ekonominin durumunu “dış düşmanlarla” açıklamaktadır. Hükümet değişiklikle birlikte, krizin adını dahi anmaksızın, işverenlere kriz teşviki sağlamaktadır.

Yönetmelikte yapılan değişikliğin nasıl sonuçları olacak? 

Kriz dönemlerinde, çeşitli fonlar ve kamu kaynakları, hükümetin krizin yükünü daha az hissetmesini istediği kesimlere aktarılmaktadır. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanmayı kolaylaştıran bu düzenleme ile patronların, işçilerin ücret yükünün bir bölümünden kurtulması sağlanmaktadır. 

Yönetmelikte yapılan kolaylaştırıcı değişikliklerin başında, işverenlerin kısa çalışma ödeneğine başvurmasını gerektiren “ekonomik kriz veya zorlayıcı sebep”le ilgili somut belge sunma zorunluluğunun kaldırılması ve kısa çalışma başvurularının uygunluğunun tespiti için müfettiş incelemeleri dahil, bakanlık tarafından yapılan harcamaların da İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacak olmasıdır. Önceden bu harcamalar işveren tarafından yapılmaktaydı. 

Ödeneğin kaynağı İşsizlik Sigortası Fonu. Bu durumda işçiler nelerle karşı karşıya kalabilir?

Yönetmelik, patronlara kolaylık sağlamasına karşın; işçiler için yeni hak, kolaylık tanınmamıştır. Yönetmelikle, kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işyerlerinin belirli bir süre için süreli dahi olsa işçi çıkarmasının engellenmesine ilişkin bir düzenleme getirilmemiştir. 

En önemlisi de şudur: Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işçi, aslında kendi işsizlik ödeneğini almaktadır. Çünkü, yönetmeliğe göre, işsizlik ödeneği, işçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre düşüldükten sonra ödenecektir. Bir örnekle açıklarsak, bilindiği gibi, işsizlik tarihinden geriye doğru son 3 yılda 600 gün prim ödendiğinde 6 ay, 900 gün prim ödendiğinde 8 ay ve 1080 gün prim ödendiğinde 10 ay süre ile işsizlik ödeneğinden yararlanılmaktadır. Son 3 yılda 1080 gün primi olan işçi, 3 ay kısa çalışma ödeneğinden yararlanmış, ardından işten çıkartılmışsa, 10 ay değil 7 ay işsizlik ödeneği alabilecek. 

Yani kısa çalışma ödeneği ile ücretlerden kesinti yapılmayacağı, bu ödeneğin işçilerin lehine olduğu yorumları doğru değildir. Hem ücretlerden kesinti yapılmakta hem de işçi işsizlik ödeneğini henüz işsiz kalmadan almaktadır. 

İşçiler, son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazançlarının yüzde 60’ı kadar kısa çalışma ödeneği alabilecektir. Somut örnek üzerinden açıklarsak; asgari ücretli bekar ve çocuksuz bir işçi 1 aylık kısa çalışma süresi karşılığı 1535.04 TL kısa çalışma ödeneği alabilecektir. Halbuki asgari ücret 2 bin 20.90 TL’dir. Yani örnekteki asgari ücretli işçinin 30 günlük kısa çalışma süresindeki kaybı 485.86TL’dir. 

Yönetmelik, ücreti yüksek olan işçiler için de kısıtlama öngörmüştür. Çünkü kısa çalışma ödeneğinin tutarı brüt asgari ücretin yüzde 150’sini geçemeyecektir. Örneğin ücreti yüksek olan, ikramiye alan, sosyal hakları bulunan, fazla mesai yapan ve fazla mesailer dahil son dört aylık ortalama brüt kazancı 8 bin 00 TL (Net 5 bin 911.16 TL) olan bir işçi ancak 3 bin 837.60 TL kısa çalışma ödeneği alabilecektir. Kaybı 2 bin TL’nin üzerindedir. 

Kısaca, kısa çalışma ödeneğinin miktarı 2019 yılı için 1535.04 TL ile 3 bin 837.60 TL arasında olacaktır.