19 Ocak 2019 04:09

Edgar Allan Poe kimdir?

Hastalık ve yoksullukla geçen yaşamına rağmen hayatı boyunca üretken olan polisiye edebiyatın atası Edgar Allan Poe, sayısız makale ve öykü yayımladı.

Edgar Allan Poe | Fotoğraf: Laurel L. Russwurm/Flickr

KÜLTÜR

Paylaş

Edgar Allan Poe, 19 Ocak 1809'da Boston'da Massachusetts'de doğdu. Anne ve babası profesyonel oyuncu olan Poe, üç kardeşten ikincisi olarak dünyaya geldi. Önce babası evi terketti ardından annesi 1810 yılında veremden hayatını kaybetti. Poe'yu zengin bir tüccar olan John Allan ve eşi Frances evlat edindi. Edgar'ın Allan soyadını, bu tüccardan aldığı ifade edilir.

Poe'nun eğitim hayatı antik ve modern diller üzerine eğitim görmek üzere gittiği Virginia Üniversitesi'nde başladı. Ancak alkol, kumar ya da borçları nedeniyle okuldan ayrılmak zorunda kaldı. Kâtiplik ve gazete yazarlığı yaptı. Annesini küçük yaşta kaybeden Edgar Allan Poe, kendisini büyüten Frances Allan'ı 1829 yılında kaybetti. Frances Allan'in ölümü ve John Allan ile anlaşamaması sonrası Poe aileden uzaklaştı. Orduda bir süre görev alan Poe, West Point Askeri Akademisine kayıt oldu ve buradan da atıldı. Ardından yazılarını yayımlamaya bu dönemlerde başladı.

YAŞAMINI YAZARAK SÜRDÜRDÜ

Yaşamını yazarak sürdürmeye çalışan Poe, ilk dönemlerinde dergi sektöründe çalıştı. Kısa öykü, şiir ve eleştiriler yazarak para kazanmaya çalıştı. Richmond, Baltimore, Philadelphia, New York, İngiltere, İskoçya ve İrlanda'nın aralarında bulunduğu pek çok ülke ve kentte yaşadı.

Poe'nun ilk kitabı 1827 yılında "Bir Bostonlu" adı ile yayımladığı "Timurlenk ve Diğer Şiirler" oldu. 1829'da İkinci kitabı Al Aaraaf, Tamerlane and Minor Poems'i (Araf, Timurlenk ve Önemsiz Şiirler) yayımladı. 1831 adını yalnızca Poems (Şiirler) koyduğu üçüncü kitabını yayımladı.

ABD'de ve İngiltere'de uzun yıllar görmezden gelinen ve eleştirilen Poe, 1833 yılında "The Baltimore Saturday Visitor” tarafından düzenlenen yarışmayı "M.S Found in a Bottle" (Şişedeki Mesaj) öyküsüyle kazandı ve 1834'te Godey's Lady's Book'ta yayımlanan "The Visionary" (Vizyoner) öyküsü ile artık ismi bilinen bir yazar oldu.

POLİSİYE EDEBİYATIN ATASI: POE

Polisiye, gizem, gotik, bilim kurgu gibi pek çok türde öykü ve şiirler yazan Poe, kendinden sonraki nesile de örnek ve ilham kaynağı oldu.

Bilim kurgu alanında; Jules Verne, Poe'nun "Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü" romanının devamı niteliğinde Buzlar Sfenksi adlı romanı yazdı.

Dünyaca ünlü bilim kurgu yazarı, Dünyaların Savaşı, Görünmez Adam, Dr. Moreau'nun Adası gibi bilim kurgu romanlarıyla bilenen H. G. Wells ise Poe'nun aynı öyküsünü "Pym yüzyıl önce çok zeki bir kişinin Güney Kutup Bölgesi hakkında neler hayal edebileceğini anlatır" sözleri ile değerlendirdi.

Poe'nun bu öyküsü Henry James, Arthur Conan Doyle, B. Traven ve David Morrell gibi pek çok yazarı da etkiledi.

ZOR BİR HAYAT YAŞADI, AMA HEP ÜRETKEN OLDU

Poe'nun yarattığı Dupin karakterinin ise polisiye kurgunun dedektifleri için temel olduğu kabul edilir.

Edgar Allan Poe, düşle gerçek arasında yarattığı dünyasının öyküleriyle, "Annabel Lee” ve “Kuzgun” gibi şiirleriyle ölümünün üzerinden 170 yıl geçmesine rağmen, hala büyük bir ilgiyle okunuyor.

Polisiye romanlarının usta yazarlarından Ahmet Ümit, 07 Ekim 1999 tarihinde "İnsan Ruhunun Kâşifi: Edgar Allan Poe" başlıklı Cumhuriyet Kitap'ta yayımlanan bir yazısında Poe ile ilgili şunları yazar: "Bilime yatkınlığı öyle fazladır ki “Hans Pfaall’ın Duyulmadık Serüveni” adlı öyküsünde Jules Verne’den yıllar önce Ay’a yolculuğu anlatabilmiştir. Hem de sayfalar dolusu bilimsel açıklamalar yaparak. “Morgue Sokağı Cinayeti”nin girişi de sanki bir mantık dersi verilir gibi kaleme alınmıştır. Ama yine de bir bilim insanıyla sanatçının çok farklı düşünce yöntemleri olduğunu bilir. Matematikten bahsederken sınırı aşmaz. “Çalman Mektup” adlı polisiye öyküsünde kahramanı Dupin’i şöyle konuşturur: “Yanılıyorsun; onu iyi tanırım; hem matematikçidir, hem de şair. Hem şair, hem de matematikçi olduğundan, akıl yürütme yetisi gelişmiştir, yalnızca matematikçi olsa, hiç akıl yürütemezdi…”

Hastalık, yoksulluk ve alkolle geçen yaşamına rağmen hayatı boyunca üretken olan Allan Poe, sayısız makale, öykü ve eleştiri yayımladı. 1845 Ocak ayında yayımladığı "Kuzgun" şiiri ile büyük bir başarı kazandı. 1847 yılında eşi veremden öldü. İki yıl sonra 3 Ekim 1849 tarihinde ise Baltimore sokağında kaldırımda bulunan Edgar Allan Poe, 7 Ekim'de yaşamını yitirdi.

Poe'nun mezarı Baltimore, Maryland'te Westminster Hall'de bulunuyor. Ölümü ile ilgili pek çok rivayet söz konusu. Dönemin gazeteleri ölümünü "beyin tıkanıklığı" ya da "beyin iltihabı" olarak duyursa da gerçek ölüm nedeni gizemini korumaya devam ediyor.