MLSA raporuna göre adil yargılama hakkı sistematik olarak ihlal edildi

Cansu PİŞKİN
İstanbul

Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneğinin (MLSA) hazırladığı "Adalet Gözlem Raporu", AİHM’nin “Türkiye’de efektif işleyen bir yargılama sistemi var” kabulünü çürüttü. Rapordan elde edilen bulgulara göre geçtiğimiz yıl Türkiye’de, adli yargılanma hakkı sistematik olarak ihlal edildi, tutuklu yargılanan sanıklar sıklıkla duruşma salonuna fiziken getirilmedi, mahkeme heyetleri en az bir kez değişti, sanıklar mahkeme huzuruna kelepçeli çıkarıldı. 

Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI) ve Friedrich Naumann Vakfı’nın desteğiyle 1 Haziran 2018 ve 31 Aralık 2018 tarihleri arasında ifade özgürlüğü kapsamındaki 71 davanın 90 oturumunu izleyen MLSA, "Adalet Gözlem Raporu" hazırladı. Raporda, duruşmaları takip eden gözlemcilerin, MLSA Hukuk Biriminin hazırladığı dava izleme formunu doldurarak sağladığı verilere yer verildi. 15 Temmuz darbe girişiminden bu yana Türk mahkemelerinin genel durumuna ilişkin somut veriler sunan raporun sonuçları, İstanbul Şişhane’deki Adahan Oteli’nde gerçekleşen açıklamayla kamuoyuyla paylaşıldı.

Sunumdan önce söz alan MLSA Eş Direktörü Barış Altıntaş, Türkiye’den yapılan başvurulara ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) verdiği “iç hukuk işliyor” kararlarının tartışmalı hale geldiğini belirterek, raporu yayınlama amaçlarını anlattı: Yerel mahkemelerde hukuk işliyor mu, adil yargılama hakkı ihlal ediliyor mu diye davalar izledik. İfade özgürlüğü kapsamındaki 71 yargılamanın 90 oturumunu 30 gözlemci izledi. İzlediğimiz davalarda çoğunlukla gazeteciler, avukatlar, akademisyenler, hak savunucuları ve sivil toplum kuruluşlarının çalışanları yargılanıyordu. İzlenen duruşmaların yüzde 76’sı İstanbul’da, yüzde 18’i Kürt nüfusunun yoğun olduğu şehirlerde, yüzde 3’ü İzmir’de, yüzde 3’ü de Ankara’da gerçekleşti.

‘RAPORU AİHM BAŞVURULARINDA KULLANACAĞIZ’

Raporun sunumu ise MLSA Eş Direktörü Avukat Veysel Ok tarafından yapıldı. Türkiye’deki adil yargılama sorununun 15 Temmuz darbe girişiminden önce de mevcut olduğunu ifade eden Ok, 15 Temmuz’dan itibaren bu hakkın tamamen ortadan kalktığını söyledi. Türkiyeli hukukçuların en çok uğraştığı meselenin AİHM’ye, “Türkiye’de efektif bir iç hukuk mekanizması olmadığını vurgulamak” olduğunu kaydeden Ok, “Birçok AİHM başvurusu, 'iç hukuk yollarının işlediği' yönündeki kararlarla reddediliyor. İşleyen efektif bir yargı sisteminin olmadığını verilerle bize gösteren bu raporu, daha sonraki başvurularımızda AİHM’de kullanmayı planlıyoruz” dedi.

DELİL İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

İfade özgürlüğünü kullandığı için yargılanan insanların davalarının takip edilmesiyle oluşturulan raporda, izlenen 90 oturumdaki sanıkların yüzde 49’u tutuklu yargılandı. Tutuklulara yöneltilen suçlamaların yüzde 72’si, "terör" suçlaması. Oturumların yüzde 77’sinde suçlamalara delil olarak sosyal medya paylaşımları, söz, yazı ve haber gösterildi.

TUTUKLU SANIKLAR MAHKEMEYE GETİRİLMEDİ

Raporda yer alan bir diğer bulguya göre, ifade özgürlüğünü kullandığı için tutuklanan sanıkların yüzde 34’ü duruşma salonuna getirilmedi. Sanıkların yüzde 40’ının, yargılandığı mahkeme ile tutuklu bulunduğu cezaevi farklı illerde. Ok, mahkemelerin bunu gerekçe göstererek sanıkları duruşmalara getirmediğini söyledi: AİHM açıkça sanıkların onayı olmadan salona getirilmemesini hak ihlali olarak koymuştur. Bu yüzden, yüzde 34 çok büyük bir rakam. Örneğin Gazeteci İdris Sayılğan 2 buçuk yıldır tutuklu ve bir kez bile fiziki olarak mahkemeye getirilmedi, avukatlarından hukuki yardım alamadı. Duruşmalara SEGBİS yolu ile katıldı. Bu, Türkiye’nin yeni bir sorunu. 15 Temmuz öncesinde de vardı SEGBİS uygulaması. Ama bu belirli suçlarda ve sanık başka şehirde yaşıyorsa kullanılan bir sistemdi. 15 Temmuz’dan sonra çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname ile SEGBİS ile ifade alma, hakim ve savcı inisiyatifine bırakıldı. Sanıkların yüz yüze ifade hakkını ortadan kaldıran bu durum, uluslararası hukuka aykırı bir durum.

SANIKLAR MAHKEME HUZURUNA KELEPÇELİ ÇIKARILDI

Ok, izledikleri davaların yüzde 36’sında sanıkların mahkemeye kelepçe ile çıkarıldıklarını söyledi: Türk Ceza Muhakemesi Kanununda sanıklar mahkeme huzuruna kelepçesiz çıkarılır ama bizim izlediğimiz davaların yüzde 36’sında mahkemeye kelepçe ile çıkarıldılar. Bu masumiyet karinesini ihlal eden bir durum. Sanıklar kelepçe ile getirilerek suçlu muamelesi görüyor. Kelepçenin takılış şekline göre de bunu işkence olarak yorumlayabiliriz.

MÜZAKERELER KAPALI YAPILMADI

Mahkeme heyetlerinin ara karar ve karar müzakerelerinin kapalı yapılması ilkesi olduğunun altını çizen Ok, izlenen oturumların yüzde 44’ünde müzakerelerin kapalı yapılmadığını belirtti: Yüzde 56’sında ise savcının çıkıp çıkmadığını tespit edemedik. Çünkü bunu soracak bir mekanizma yok. Kapalı müzakere işlemiyor Türkiye yargı sisteminde.

Ok, ifade özgürlüğü davalarında sanıkların yüzde 52’sinin tutukluluk sürelerinin 1 yıldan uzun olduğu bilgisini de verdi.

MAHKEME HEYETLERİ EN AZ BİR KEZ DEĞİŞTİ

Avukat Veysel Ok, oturumların yüzde 20’sinde mahkeme heyetlerinin sanık avukatlarına ve sanıklara nezaketsiz tavırları olduğunu söyledi. Ok, oturumların yüzde 41’inde kovuşturmanın başlangıcından itibaren mahkeme heyetlerinin en az bir kere değiştiğini vurguladı: Bu durum, tabii hakim ilkesinin ihlal edildiğini göstermektedir. Kovuşturmayı başında alan hakim, duruşmayı bitirmekle mükelleftir aslında. Heyet değişiklikleri, arka planda farklı gerekçeler olduğu ve tarafsız-bağımsız yargının zedelendiğini gösteriyor. İzlediğimiz 90 oturum, bir fotoğraf çıkardı. Türkiye’de efektif işleyen yargılama yok. Deliller sözden, yazdıdan ibaret. Rapor, AİHM’nin 'Türkiye’de işleyen efektif yargı vardır’ tespitinin doğru olmadığını gösterdi.

'2018'de yargı, medyanın üzerinden silindir gibi geçti'