İşsizlik fonu harcamaları kontrolden çıktı

Birkan BULUT
Ankara

İŞKUR, işsizlik fonu denetimi ve fonun nasıl kullanılacağı konusunda öngörülerin yer aldığı “işsizlik sigortası fonu aktüeryal değerlendirme raporları”nı 2015 yılından bu yana yayımlamıyor. İŞKUR’dan ihraç edilen İstihdam Uzmanı Sinan Ok, özellikle 2015 yılındaki seçimlerden itibaren işsizlik fonundan amaç dışı harcamaların arttığını belirtti. Ok, “Raporların yayımlanmamasının bir sebebi de son yıllarda artan bu milyarlarca liralık harcamanın artık kontrolden çıkması” dedi.

Son yıllardaki birkaç veri bile işçilerin zor gün parası olan işsizlik fonundaki yağmayı gözler önüne seriyor. İşsizlik Sigortası Fonu 2018 yılı bağımsız denetim raporuna göre, kısa vadeli alacakları dışında GAP idaresine verilen ama tahsilatı şüpheli 11.6 milyar lira, geçtiğimiz ekim ayında fondan Halkbank, Vakıfbank ve Eximbank’ın 11 milyar TL’lik tahvil alımı, 2015 yılından bu yana  toplum yararına program (TYP) adı altında plan ve amaç dışında fondan harcanan yaklaşık 15 milyar lira...

İşsizlik fonundan aktarılan milyarlarca liranın neye göre, nasıl bir planla harcandığı halka açıklanmak bir yana gizleniyor. İşçilerin SGK verileri, fon faiz gerçekleşmeleri, ödeme yükümlülükleri ve ekonomik göstergeler ışığında 2007’den 2015’e kadar yayımlanan işsizlik sigortası fonu aktüeryal değerlendirme raporları 2015’ten beri açıklanmıyor. Durumu gazetemize değerlendiren, Eski İŞKUR Çalışanı İstihdam Uzmanı Sinan Ok, “Raporun amaçlarına baktığımızda fon denetimini ve sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla hazırlanan bir öngörü ve planlama raporu olduğunu görüyoruz. Raporun temel amacı mevcut sigortalı çalışan sayısındaki eğilimler, fonun gelirleri ve faiz gelirleri ile giderleri arasında bir denge öngörmek ve olasılıklara göre fonun yönünü tayin edebilmektir. Raporun en önemli amacı fonun sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için öneriler sunmasıdır. Raporların yayımlanmama nedeni ekonomik öngörülerin orta vadeli olmaktan çıkması ve fonun amaç dışı kullanımının da 2015 yılından sonra yoğunlaşması” dedi.

FONUN KARA DELİĞİ TYP HARCAMALARI

Özellikle 7 Haziran seçimleri itibariyle fonun amacı dışında yoğun olarak kullanıldığına dikkat çeken Ok, ayrıca 1 Kasım seçimleri, 16 Nisan referandumu ve 24 Haziran’da da fonun kara deliği olarak toplum yararına program (TYP) harcamalarının astronomik bir biçimde arttığını anlattı. Son açıklanan 2015 yılı aktüeryal değerlendirme raporunda fonun giderleri içerisinde bu büyüklükte TYP gideri olabileceğinin öngörülmediğini belirten Ok, yine GAP idaresine aktarılan 11.5 milyar liralık fon harcamasının iade edilmesinin öngörüldüğünü söyledi. Ok, geçen süreçte bu iki kalem dışında onlarca öngörülmeyen gider ve vazgeçilmiş gelir kalemleri ortaya çıktığını belirtti.

İŞSİZLİK FONUYLA SEÇİM KAMPANYASI

TYP denilen programın nitelikli, kalıcı, insan onuruna yakışır bir istihdam sağlamadığını anlatan Ok, şöyle devam etti: “Bugüne kadar 1.5 milyondan fazla yurttaş TYP programından yararlandı ama program sonrasında yeni bir iş, meslek veya gelir elde edemedi. Bu program bir tür ertelenmiş işsizliğe neden oluyor. Ortalama 300 bin işsize işsizlik fonundan asgari ücret kadar bir ödeme yapılıyor bu program kapsamında. Seçim dönemlerinde bu sayı yarım milyonu bulabiliyor. AKP seçimlerdeki ‘başarısını’ işsizlik fonundan da alıyor diyebiliriz. Sosyal yardımlar üzerinden yapılan değerlendirmeler TYP için yapılmıyor ilginç bir şekilde. Program kapsamında işe alınan yüz binlerce kişi işe gitmeden para alıyor aslında.”

ANKARA’DAKİ BİNLERCE TYP’Lİ DENETLENMİYOR

Bunun en somut örneklerinden birinin Ankara Büyükşehir Belediyesi olduğunu söyleyen Ok, Ankara Büyükşehir Belediyesi personeli kadar TYP işçisinin başkentte olduğunu aktardı. Sayının 7 bin civarında tahmin edildiğini belirten Ok, “7 bin kişinin nasıl seçildiği, işe gidip gitmediği, ne iş yaptığı tam olarak denetlenmemektedir. Van özelinde ise yerel seçim tarihi netleştiğinde 1500 kişi noter çekilişi ile aralıkta belirlenmişti. Ancak noter çekilişi ile adı listeye çıkanlar güvenlik ve arşiv soruşturması gerekçesiyle elenebiliyor. Şimdi yerel seçime yakın yine 1500 kişinin bu sefer noter çekilişi olmadan TYP’den yararlandırılacağı söyleniyor. On binlerce kişi bu kapsamda başvuruyor ve kuyruklar uzuyor. Zaten İŞKUR kayıtlarında son bir yılda kayıtlı işsiz artışının ilave 1 milyonu geçerek 3.5 milyon bandına ulaşmasının en temel nedeni de bu TYP kuyrukları.

KAYIT DIŞI ÇALIŞMA ARTTI

Aktüeryal değerlendirme raporunun Türkiye’de kayıt dışılığın son yıllarda ne kadar arttığını ortaya çıkaracağı için de yayımlanmadığını dile getiren Ok, “Son rapora göre 2015 yılında Türkiye’de 13.4 milyon 4/A’lı bulunmaktaydı. Aradan geçen 3 yıla, artan nüfusa ve harcanan milyarlarca fona rağmen 4/A’lı sayısı bir milyon artmamıştır. Yine raporun ortaya çıkaracağı başka bir gerçek fonun kötü yönetilmesidir” dedi.

FONDAN HARCAMALAR KONTROLDEN ÇIKTI

Fondan patronlara asgari ücret desteği, stajyer çalıştırma bedeli, sigorta prim teşviki gibi başlıklarda destekler verildiğini belirten Ok, “Ama kantarın topuzu 7 Haziran seçimlerinden sonraki AKP hezimetiyle kaçtı. OHAL döneminde fon KHK’ler aracılığıyla daha yoğun harcanmaya başlandı. AKP iktidarı hem merkezi bütçeden şeffaf bir şekilde yapması gereken harcamaları hem de işverenlerin mali yükümlülüklerini fondan karşılamaya alıştı. Fon aktüeryal değerlendirme raporunun yayımlanmamasının bir nedeni de bu giderlerin artık kontrolden çıkmış olmasıdır. En son kamu bankalarına aktarılan yaklaşık 11 milyarın bilgisi kamuoyuna sızmıştır. Önceden kamuoyuna bu konuda herhangi bir bilgi verilmemiştir. Bu 11 milyar reel faiz alınarak fonda kalsaydı fonun aktüeryal değerlendirmesi farklı olurdu. 2015 yılından bu yana fon kaynakları bankalara ucuz kredi şeklinde verilmektedir. Geçen hafta ortaya çıkan kamu bankalarının faaliyet zararları fondan karşılanacak gibi görünüyor” diye konuştu.