Amerikan işçi sınıfının kayıp kuşağı: Hobo

Anıl YURDAKUL
İstanbul

Gazete battaniyesiydi
ve kafasını kaplamıştı.

Kaldırım taşı yastığı,
cadde ise yatağıydı.
Bob Dylan: Only a Hobo

Jack London, 1890’lı yıllarda hoboluk yaparken polis tarafından tutuklanarak 30 gün boyunca kodese tıkılır. Suçu “Sabit bir ikametgahı olmadığı ve gözle görülebilir bir taşıma aracı olmaması”ydı.

Bir hobo yeni bir bölgeye –ormana veya caddeye girdiğinde ağaçlara, direklere, duvarlara bakarak işaret arar. İşaretler ona ‘Güvenli bölge’, ‘Aynasız var uzaklaş’ veya ‘Temkinli ol’ der. Kendi işaretlerini oluşturarak yeni bir toplum yaratan, kendi şiirlerini ve müziklerini ortaya koyan, komün halinde –Jungle olarak adlandırırlar- yaşayan ve bu bölgelerde kendi ilimlerinin, kendi argolarının ve kültürlerinin yaygınlaşmasını sağlayan Amerikan işçi tarihinin kenarda köşede kalmış gezgin, Amerikan endüstrisinin gelişimini sağlayan kahraman işçileridir. Amerikan toplumunun sadece düşmanlığını kazanmaktan öteye geçememiş, kısa süreli komün yaşamı sürmüş, kültürel bir miras bırakmış, karşımıza çeşitli portrelerde çıkmışlardır; ailesini geride bırakmış bir işçi, eğlence düşkünü, kaygısız, deli, aziz vb… Tüm bunları ise yaşadıkları süre olan altmış yılda başarmışlardır!

Endüstriyel toplumlar endüstrinin ihtiyaç duyduğu işçileri yaratır. 19. yüzyılın üçüncü çeyreğinde Amerikan toplumu tarım ekonomisine dayalı sistemden, endüstriye dayalı sisteme geçiş yapıyor, hem ekonomik hem nüfus anlamında büyüme yaşıyordu. Yaşanılanlar beraberinde teknolojik ilerlemeler sağladığı gibi göç gibi olguları beraberinde getiriyordu. Tarihleri kısa bir yörüngeyi izleyen hobolar 1870’lerde ortaya çıktı ve 1920’lerde sayıca en yoğun oldukları dönemi yaşadılar  -Yaklaşık 1,5 milyon hobodan bahsediliyor. Sıklıkla çalıştıkları demiryolları, onların göçebe yaşamlarının aracı olarak; inşaat, maden, tarım gibi diğer gelişmekte olan endüstrilerde çalışma imkan sağlıyor, ülkenin bir ucundan diğer ucuna iş için hızlı bir şekilde dolanıyorlardı. Hobolar, emeklerinin Amerikan eknonomisindeki değerlerinin farkındaydılar. Bir hobo durumu  şöyle özetler:

“Beyler bu ülke biz olmadan var olamazdı biliyorsunuz! Kuzeybatıdakiler kışın kereste işinde bizi ister, Oklahoma’dakilerin de yazın buğday işi için bize ihtiyaçları var ve oraya çabuk ulaşmalıyız yoksa ekinler berbat olur.”

Bir avare olan -hobo değil- Eddy Joe Cotton’ın kaçak tren vagonlarındaki kaçak yolculuklarını anlattığı anılarında girdiği bir barda barmenle muhabbete koyulur. Cebinden çıkardığı kartpostalı gösterek gitmek istediği yeri söyler. Barmenin “Sizin gibi gezen seyahat eden tipler…” demesi üzerine “Gezen seyahat eden tipler mi? Neden bahsediyorsun be! Hayatımda bir gün bile seyahate çıkmadım. Etrafta dolaşıyor olabilirim ama kesinlikle ‘seyahat’ etmiyorum. Seyahat etmek kulağa romantik geliyor, neredeyse eğlenceli anlıyor musun! Evi terk ettiğimden beri hamallıktan öte bir şey olmadı benim için. Seyahat etmek isterdim, gerçi. Otel odası, beyaz nevresimler, sabunlu duşlar, tahta kiremitli damlar…”

HALK KAHRAMANI HOBO–VATAN HAİNİ HOBO

19. yüzyılın son çeyreğinde hobolar halkın kahramanı olarak görülür. Bunun nedeni ise hoboların, antipati duyulan tren yolları baronlarına tek kuruş vermeden seyahat etmeleridir. Lakin işsizliğin artığı ‘Büyük Buhran’ dönemi olan 1930’lu yıllarda –işsizliğin yoğun olduğu dönemdir ve hobo işgücüne ihtiyaç duyulmamaktadır-  hobolar şehirden kovulur. Yerel polis ve halk, nakliye trenlerini karşılayarak gelen hoboları tekrar trene bindirerek şehir-eyalet sınırı yollar. Bu tutum buhran dönemlerinde artarken refahın yükseldiği dönemde azalır. Hobolara karşı olan anti-hobo davranış 1877 yılında dahi görülür. Chigago Tribune’de yer alan makalede hobolara karşı şöyle denir:

“En basit plan avareleri doyuran et ve diğer malzemelerin içine biraz striknin veya arsenik koymaktır. Bu, diğer avareleri mahalleden uzak tutmak için bir uyarı olur, sorgu memurunun yüzü güler ve insanların tavuklarını ve diğer taşınabilir eşyalarını beladan korur.”

‘İç savaş’ travmasını atlatamamış olan güney eyaletlerdeki siyahilere karşı uygulanan yasalar, hobolara karşı uygulanarak tekrardan hortılır. Ohio eyaleti otobanda ateş yakma ‘Suçu’ için üç yıl hapis cezası veren yasayı yürürlüğe sokar, 1875 yılında New Hampshire eyaleti ‘Dilenme suçu’ içinse altı aylık ağır işçilik cezasını onaylayan yasayı çıkarır. Hobolar tembellikle suçlanır, yoksulluk günahkarlık olarak görülür. Zengin olmanın ilahi bir anlam taşıdığı Amerika’da, Massachusetts Psikoposu William Lawrence şöyle diyordu: “Uzun vadede zenginliğe ulaşacak kişi ancak iyi ahlak sahibi olandır… İman zenginlerin ligindedir.”

POPÜLER KÜLTÜRDE HOBOLAR

Popüler kültürde hobolar dilenci, tembel, katil-suçlu, deli, salak, palyaço tipinde gösterilmiştir. Çizgi bantlarda Happy Hooligan, Tired Tim gibi karakterler olarak, palyaço hobo tiplemesinde ise Weary Willie hoboları aşağılayan, toplumun güldüğü zararsız deli olarak karşımıza çıkar.  Dünyaca ünlü foto-realist illüstratör Norman Rockwell’ın çalışmalarında hobolar pis, ayyaş görünümündedirler, bir çalışmasında elinde çalıntı olduğu anlaşılan bir kek yüzünden bekçi köpeği tarafından kovalanmaktadır. 1973 yapımı Emperor of the North filminde bir hoboyu canlandıran Lee Marvin tavuk çalarak ‘Hırsız hobo’ tiplemesini sunmuştur.

HOBO’NUN SONU

Hoboları bitiren nedenler çeşitlidir: 1920’li yılların ortasında başlayan ve giderek artan otomobil ve kamyon kullanımı demiryollarındaki yolcu-yük sayısının azalmasına neden oldu. ‘Bracero Programı’ ile Meksikalı göçmen işçileri işe almaları, 1950’li yıllarda piyasaya çıkan dizel motorlar, önceleri su tanklarından su almak için düzenli olarak duran buharlı trenlerin sonunu getirmişti. Su tankları hobolar için bir durak  ve kamp alanı (Jungle) görevi sağlıyordu. Dizel lokomotifler döneminde su tankları vasıfsız hale dönüşümelerinin yanı sıra dizel ile hızlanan trenlere, istasyondan çıkarken veya rampadan tırmanırken atlayabilmek zorlaşmıştı. Hobo kültürü teknolojiye ayak uyduramamıştı…

Hobo kültürü hakkında kapsamlı bir çalışmanın olmaması, karalama çalışmalarının yapılması gibi etkenlere rağmen her yıl yüzlerce kişi hobolara özenerek yola koyuluyor. Yapacağınız yolculuklardan sorumlu değiliz…

NOT: Hobolar hakkında yazmak benim için hayaldi. Kaynak ve izin için Sub Press’e teşekkür… Meraklı okuyucular Sub Press Üniversitesi’ne dadanabilir.

HOBO SÖZLÜĞÜ

Deniz Sıkısı: Denizci Avare
Hallelujah işportacısı: Papaz, selamet satmaya çalışan kişi.
Jamoke: Kahve için kullanılan eski bir terim.
Kanca dükkanı: Genelev için kullanılan eski bir terim.
Manifesto: Hızlı yük treni, taşınan malların ‘manifestosu’ndan.
Rayları yağlamak: Tren tarafından ezilmek.
Teneke otlakçısı: Pis, umudunu ve hevesini kaybetmiş, kafayı sıyırmış bir avare-aylak.