Almanak 2019 | 12 maddede bu yılın yalan haberleri
Kadınların ezanı yuhaladıkları provokasyonundan, aslında Erzincanlı olan bir kişinin "Suriyelinin denizde nargile sefası" diye sunulmasına kadar 2019'un yalan haberlerinden öne çıkanları derledik.
Kolaj Evrensel tarafından yapılmış
Hazırlayan: Sinem UĞURLU
Etkisinin daha çok sosyal medyada görülen yalan haberler 2019’un da gündemi oldu. Yıl boyunca en çok konuşulan yalan haberleri, nasıl ortaya çıktıklarını ve nasıl çürütüldüklerini 12 maddede derledik.
Derlememizde, Aslı Erdoğan’ın "Okulda Kürtlerden nefret edilmesi öğretiliyor" dediği iddiasından kadınların Taksim’de ezanı yuhaladıkları provokasyonuna, aslında Erzincanlı olan bir kişinin "Suriyelinin denizde nargile sefası" diye sunulmasından “Aloe vera bitkisinin kan grubu 0 olanları zehirlediği” iddiasına kadar pek çok yalan haber yer alıyor.
1)“KADINLAR TAKSİM'DE EZANI PROTESTO ETTİ" ÇARPITMASI
Taksim’de 8 Mart’ta, biber gazı ve plastik mermili polis saldırısıyla engellenen Feminist Gece Yürüyüşü’nde kadınların ezanı protesto ettiği provokasyonunun doğru olmadığı ortaya çıktı.
Yeni Şafak Muhabiri Burak Doğan, 9 Mart'ta Twitter hesabından "Dün akşam Taksim'de 'ezan' okunduğu sırada akıllarınca protesto etmeye kalkan alçaklar" mesajıyla video paylaştı ve polisin engelini protesto eden kadınları ezanı protesto ediyormuş gibi gösterdi.
Sosyal medyada hızla yayılan bu çarpıtma, AKP ve MHP'nin seçim çalışmalarının bir unsuru oldu. Erdoğan'ın seçim mitinginde bu görüntüler üzerine söylediği "Bunların tek ittifakı ezan bayrak düşmanlığıdır" sözleri, 10 gazete tarafından manşet ve sürmanşetten verildi. Erdoğan'dan sonra MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli de "Bu densizliktir, bu ahlaksızlıktır, bu vandallıktır, bu arsızlıktır" dedi.
Ancak Evrensel’den Okan Başal’ın derlemesine göre olay şöyle gelişti:
Polis 19.30'da başlaması planlanan yürüyüş öncesi İstiklal Caddesi'ni "güvenlik" bahanesiyle kapattı. Kadınlar dakikalarca sloganlar, alkışlar, zılgıtlar ve ıslıklarla yürüyüşün engellenmesini protesto etti. Saat 20.20'de polise karşı “Aç, aç, aç” ve "Dünya yerinden oynar kadınlar özgür olsa" sloganları atılıyordu. Yatsı ezanı, kadınların yürüyüşü engelleyen polisi protesto ettiği sırada, saat 20.28'de okundu. Kadınların ıslıkları ve sloganları, ezan okunmadan önce başladı, ezan sırasında ve sonrasında da sürdü. Protesto edilen ezan değil, polisin engelleme girişimiydi. Bu durum da Yol Tv’nin videosunda açıkça görülüyor.
Erdoğan'ın "Ezana saygısızlık ettiler" dediği Feminist Gece Yürüyüşünde Yol TV kameraları yayındaydı
— Yol TV (@YolTV) March 13, 2019
Ezanın okunduğu 20:28 ve saniyeler öncesinde eylem alanında ezan sesi duyulmuyor
İşte o anlar: pic.twitter.com/9hJvn7kDoA
Eyleme katılan kadınlar, polise yönelik protesto sesleri nedeniyle alanda ezan sesinin dahi duyulmadığını belirtti.
2) “DENİZDE NARGİLE İÇEN SURİYELİ” DEĞİL, ERZİNCANLI
Korkusuz gazetesinin 24 Temmuz 2019 tarihli sayısında “Besle kargayı oysun gözünü” başlıklı manşetiyle birlikte denizde nargile içen bir kişinin fotoğrafı yayımlandı. Fotoğraf için “Suriyeliler Türkiye’de denizin keyfini böyle çıkarıyor” denildi. Söz konusu fotoğraf, Suriyeli mültecileri hedef alan paylaşımlarla sosyal medyada yayıldı. Ancak fotoğrafta görülen kişi, Suriyeli bir mülteci değil, Erzin Soylu isimli bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı.
Fotoğrafın sahibi Erzin Soylu, Twitter hesabından yaptığı paylaşımlarda görselde bulunan kişinin kendisi olduğunu ve Suriyeli değil Erzincanlı olduğunu belirtti.
Erzin Soylu’nun Isntagram paylaşımlarında da kendisinin nargile içerken çektirdiği birçok fotoğrafı yer alıyor.
3) “ALOE VERA BİTKİSİNİN KAN GRUBU 0 OLANLARI ZEHİRLEDİĞİ” İDDİASI DOĞRU DEĞİL
Facebook’ta paylaşılan bir gönderide, aloe vera bitkisinin kan grubu 0 (sıfır) olanlara zehir etkisi yaptığı iddia edildi.
Ancak iddia doğru değil, uydurma. Aloe vera zehirlenmesi ancak aşırı doz durumunda gözlemlenebiliyor. Aloe veranın özellikle 0 kan grubuna sahip kişilerde zehir etkisi yarattığını gösteren bilimsel bir çalışma bulunmuyor.
Dünya Sağlık Örgütü’nün internet sitesinde, aloe veranın 0 kan grubuna sahip bireyler üzerinde zehir etkisi yarattığına dair bir bilgi yer almıyor. Dünya Sağlık Örgütü’nde ‘‘kan grupları’’ ve ‘‘zehirlenme’’ anahtar kelimeleri, beslenme başlığı altında aratıldığında, anlamlı bir sonuç bulunmuyor. Kısacası belirli kan grupları ile besin alışkanlıkları ve zehirlenme arasında bir bağ olduğu kanıtlanmış bir bilgi değil.
teyit.org tarafından çürütülen iddianın nasıl yayılmış olabileceğine ve sözü geçen makalelerin detaylarına dair bilgilere buradan ulaşılabilir.
4) ASLI ERDOĞAN’IN "OKULDA KÜRTLERDEN NEFRET EDİLMESİ ÖĞRETİLİYOR" DEDİĞİ İDDİASI DOĞRU DEĞİL
Yazar Aslı Erdoğan'ın Belçika'da yayımlanan Le Soir gazetesine bir mülakat verdiği ve bu mülakatta "Türklere okula başlar başlamaz Kürtlerden nefret edilmesi öğretiliyor" dediği iddia edildi. Bu iddia pek çok site tarafından haberleştirildi, bazı gazeteciler ve hükümet yetkilileri de bu iddia üzerinden Aslı Erdoğan’ı hedef gösterdi.
Öncelikle Aslı Erdoğan Le Soir gazetesine değil; İtalya'da yayımlanan La Repubblica gazetesine röportaj verdi. Le Soir'ın, La Repubblica'nın 16 Ekim tarihli mülakatını 23 Ekim'de yayımladı. Ancak Le Soir'ın başlığı, La Repubblica'nın orijinal haberinin başlığından farklıydı.
Le Soir internet sitesinde "Biz, Türkler, okula başlar başlamaz Kürtlerden nefret etmeye şartlandırıldık" başlığını kullandı.
La Repubblica'nın aynı mülakat için kullandığı başlıkta ise nefret sözcüğü yer almadı: Aslı Erdoğan: Bize okulda da Kürt düşmanlara karşı doktrin (öğreti) veriliyor.
Le Soir gazetesi daha sonra hatasını düzeltip özür diledi.
Nitekim Aslı Erdoğan da konunun gündem olmasının ardından ifadelerin kesinlikle kendisine ait olmadığını açıkladı.
5) “KILIÇDAROĞLU’NUN KONUŞMASI SIRASINDA ŞAŞIRARAK TEPKİ VEREN ÖĞRENCİNİN YURTTAN ATILDIĞI” İDDİASI DOĞRU DEĞİL
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, İzmir Karabağlar Belediyesi Atatürk Yükseköğrenim Kız Öğrenci Yurdu açılışında yaptığı konuşmada “Beyefendi’yi aşağıya indireceğiz” dedi. Bu sırada yanında bulunan öğrenci şaşkınlık mimikleri gösterdi.
Sosyal medyada kadın öğrencinin yurttan atıldığı iddia edildi ve bu bilgi yayıldı.
Ancak ismi Zeynep Karasu olan öğrenci Twitter hesabında iddianın doğru olmadığını açıkladı.
6) “FACEBOOK VE INSTAGRAM PATLICAN VE ŞEFTALİ EMOJİLERİNİN KULLANIMINI YASAKLADI” İDDİASI DOĞRU DEĞİL
Pek çok haber sitesinin 30 Ekim 2019’da günü yaptığı habere göre; Facebook ve Instagram’ın şeftali ve patlıcan gibi cinsellik çağrışımı yaptığı varsayılan emojilerin kullanımını yasakladığı iddia edildi. Ancak Facebook ve Instagram’ın patlıcan ve şeftali emoji kullanımını yasakladığı iddiası doğru değil. Facebook, topluluk standartlarında paylaşılmaması gereken bazı içeriklerde “cinsel çağrışım yapan” ifadeleri kısıtladığından bahsetse de, hususi olarak patlıcan ve şeftali emojilerinin kullanımını yasaklamış değil.
İddiayı çürüten teyit.org’un Facebook yetkilileri ile görüşmesine dair detaylara buradan ulaşılabilir.
7) “SABAH’IN KANAL İSTANBUL’A CHP ÜYELERİNİN DE İMZA ATTIĞI İDDİASI” DOĞRU DEĞİL
Sabah gazetesinin Kanal İstanbul projesinin İBB ile bakanlıklar arasında 2018 yılında imzalanan işbirliği protokolünün, dönemin CHP’li meclis üyeleri tarafından desteklenerek “evet” oyu verildiği iddiasının doğru olmadığı ortaya çıktı.
Sabah’ın “Her gün ekranlara çıkarak Kanal İstanbul aleyhinde açıklamalarda bulunan CHP’nin İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu’nu kendi partisinin meclis üyeleri yalanladı. 12 Eylül 2018 tarihinde toplanan İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi ‘Hukuk-Ulaşım ve Trafik-Altyapı-Mesken ve Emlak-İmar ve Bayındırlık Müşterek Komisyonu’nun CHP’li üyelerinin tamamının Kanal İstanbul’a ‘evet’ dediği ortaya çıktı” diyerek yayınladığı haberini, aynı meclis tutanakları yalanladı.
İddiayı, muhabirlerimiz Meltem Akyol ve Vedat Yalvaç meclis tutanaklarına ulaşarak çürüttü. Söz konusu tutanaklarda Meclis 2. Başkan Vekili Göksel Gümüşdağ’ın “123 numaralı raporda İsa Öztürk’ün ‘rapora katılmadıkları şeklindeki’ muhalefet şerhiyle birlikte oylarınıza sunuyorum” ifadeleri yer alırken birçok CHP’li meclis üyesi Kanal İstanbul Projesinin yaratacağı olumsuzluklara ilişkin görüş bildiriyor.
8) SEZAİ TEMELLİ’NİN "İSTANBUL VE ANKARA’YI HDP YÖNECETECEK" DEDİĞİ İDDİASI DOĞRU DEĞİL
HDP Eş Genel Başkanı Sezai Temelli’nin katıldığı bir televizyon programındaki sözleri, Demirören medya grubunun yayın organlarında açıkça çarpıtıldı, hatta söylemediği cümleler kullanıldı.
Hürriyet gazetesi, “HDP Eş Genel Başkanı Sezai Temelli’den açık açık itiraf ve tehdit: İstanbul-Ankara’yı İmamoğlu ile Yavaş değil HDP yönetecek” başlığıyla servis ettiği haber tepki çekti. (16 Mart) Tepkilerden sonra Hürriyet başlığını değiştirerek, “HDP Eş Genel Başkanı gizli ittifakı itiraf etti: Yavaş ve İmamoğlu bilecek ki seçilmişse HDP oylarıyla seçilmiştir" biçiminde yine Temelli’yi suçlayan bir üslupla devam etti.
Posta gazetesi de haberi Temelli’nin ağzından “Yavaş ve İmamoğlu değil HDP yönetecek” ifadesiyle kullandı. CNN Türk televizyonu da “Eş Genel Başkandan itiraf ve tehdit: İstanbul ve Ankara’yı CHP değil HDP yönetecek” başlığıyla haberi servis etti.
Ancak, 14 Mart 2019’da Artı Tv’de yayımlanan programın tamamı izlendiğinde böyle bir cümle kurmadığı görülüyor.
Temelli bu programda Ankara ve İstanbul’daki aday çıkarmama eleştirilerine ilişkin şunları söylüyor: "Mansur Yavaş da bilecek ki seçilmişse HDP oylarıyla seçilmiştir. HDP'lileri yok sayarak, Kürtleri yok sayarak, Ankaralıları yok sayarak siyaset yapamaz. O da işte bizim gücümüzdür. Ekrem İmamoğlu seçilmişse bilecek ki o kentte yaşayan 3 milyon Kürt'ün oyuyla seçilmiştir. Kürtlere rağmen siyaset yapamayacağını bilecektir. Yapmaya çabalarsa zaten siyaseten bir karşılığı olmayacaktır. O kentin belediye başkanı olmayacak, o olsa olsa o kentin kayyumu olur. Biz bu riski alıyoruz. Seçmenlerimize diyoruz ki biz bu riski alacağız ve Türkiye'yi değiştireceğiz."
Hürriyet, gelen tepkiler üzerine yaptığı açıklamada çarpıtmasının arkasında durdu ve üste çıktı:
"Anadolu Ajansı'nın yayınladığı habere göre Temelli şunları söyledi, 'Hep burada HDP meselesi, HDP ile olan mesafe ve ilişki meseleleri muhalefet partileri için sorun oldu. Mansur Yavaş da bilecek ki seçilmişse HDP oylarıyla seçilmiştir. HDP'lileri yok sayarak, Kürtleri yok sayarak, Ankaralıları yok sayarak siyaset yapamaz. O da işte bizim gücümüzdür. Ekrem İmamoğlu seçilmişse bilecek ki o kentte yaşayan 3 milyon Kürt'ün oyuyla seçilmiştir. Kürtlere rağmen siyaset yapamayacağını bilecektir. Yapmaya çabalarsa zaten siyaseten bir karşılığı olmayacaktır. O kentin belediye başkanı olmayacak, o olsa olsa o kentin kayyumu olur.'
hurriyet.com.tr, Temelli’nin açıklamalarıyla ittifaktaki varlıklarını söylemesi haberini vermiştir. CHP’li adaylar ya da haberi eleştiren çevreler bizden değil HDP Eş Genel Başkanı Sezai Temelli’den açıklama istemelidirler."
Haberin hurriyet.com.tr yazı işlerine hazır hâlde, “yukarıdan” geldiği iddia edildi. Hürriyet'in okur temsilciliğini yaparken işten çıkarılan Faruk Bildirici de, "Haberi 2 gün boyunca manşette tuttular, bu yalanda ısrar ettiler. Tüm bunları alt alta topladığımızda gösteriyor ki bu haberler belirli bir yerden geliyor" dedi.
9) "TÜRK DÖNERCİNİN FRANSIZ POLİSİNE TARİHİ AYARI" KURGU
"Yetenek Sizsiniz" ile tanınan internet fenomeni Mehmet Yıldız'ın Fransız polisi ile "temizlik tartışması" videosu kurgu. Videodaki "polisin" üniforma, yelek ve kelepçesinin sahte olduğu açıklandı.
Acun Medya tarafından yapılan "Yetenek Sizsiniz" TV programıyla tanınan internet fenomeni Mehmet Yıldız'ın 31 Ağustos'ta Facebook hesabından "FRANSİZ POLISINE GURBETCIDEN OSMANLI TOKATI !!! Tek suçum memleketimi savunmam !!! PAYLAŞIN DÜNYA BU HAKSIZLIĞI GÖRSÜN !!!!" açıklamasıyla paylaştığı kurgu video, birçok haber sitesi tarafından gerçek gibi haberleştirildi.
Daha önce de benzer kurgu videoları dolaşıma sokan Yıldız'ın bu paylaşımının viral olması üzerine sosyal medyadan açıklama yapan bir Fransız polis derneği, videodaki "polisin" üniformasının, yeleğinin ve kelepçesinin gerçek olmadığına dikkat çekti.
10) “İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ’NİN HAMİDİYE MARKASIYLA RAKI ÜRETTİĞİ” İDDİASI DOĞRU DEĞİL
Sosyal medyada Ekim’in son haftalarında gündeme getirilen iddia ve fotoğraflarda İstanbul Büyükşehir Belediyesine ait Hamidiye’nin rakı ürettiği iddia edildi. Ancak Hamidiye’nin rakı ürettiği bilgisi doğru değil.
Türkiye’de alkollü içki üretimi iznine sahip firmaların listesine bakanlığın internet sitesinden rahatlıkla erişilebiliyor. Burada İBB’ye ait Hamidiye Kaynak Suları firması yer almıyor. İstanbul Ticaret Odası sicil kayıtlarına göre de Hamidiye, alkollü içki üretmiyor ve firmanın faaliyet alanı içme suyu üretimi ile şişelerin temizlenmesi ve dezenfektasyonundan ibaret.
Paylaşımlarda kullanılan görsel ise montajlanarak hazırlanmış ve şişenin orijinalinde Mey İçki’nin Yeni Rakı adlı ürünü görünüyor.
İddia, teyit.org tarafından çürütülmüştür.
11) “NESLİ TÜKENEN BEYAZ GELİNCİK GÖRÜNTÜLENDİ” HABERLERİ DOĞRU DEĞİL
Soldaki fotoğraf DHA, sağdaki fotoğraf Wikimedia Commons.
15 ve 18 Şubat 2019 tarihlerinde “Tunceli, Gümüşhane ve Hakkari’de nesli tükenmekte olan beyaz gelincik görüntülendi” şeklinde hemen hemen her sitede yer alan haberler gerçeği yansıtmıyor. Çünkü ne böyle bir tür var ne de nesli tehlikede.
“Sansargiller ailesinden olan, daha çok yer altında yaşayan ve dışarı çok az çıkan Beyaz Gelincik, genellikle fare ve kuş yumurtaları ile besleniyor. Yer altında gizlendiği için görüntü alınması çok zor olan hayvan türlerinden olan Beyaz Gelincik, uzun gövde ve kuyruğuyla çok hızlı hareket ediyor ve çok küçük deliklerden içeri girebilme yeteneğine sahip.” denilerek “detaylı” tanımı da yapılan hayvan aslında bayağı gelincikten (Mustela nivalis) başkası değil.
Evrensel’den Mehmet Özer’in haberine göre; bazı hayvanların vücut renklerinde mevsimsel değişlikler görülebiliyor. Bu hayvanlar, vücut renklerini yılda bir veya daha fazla kez değiştirebilirler. Gelincik de bu hayvanlardan biri. Mevsimlerin değişimi, sıcaklık ve gün ışığının şiddetini değiştirir. Buna bağlı olarak hayvanların hormonal dengeleri değişir. Bu da, vücut renklerinin değişimini tetikler. Diğer aylarda koyu renkli olan bazı hayvanlar, kış aylarında bembeyaz bir posta bürünürler. Bu postlar, yazları büründükleri posta göre çok daha kalındır, çok daha güçlü kamuflaj sağlar ve çok daha yoğundur
Bayağı gelinciğin yaz mevsiminde üst kısımları kahverengi ve karınları beyaz olur, ama kışın tamamen beyaz olurlar. Bu hayvana gelincik denmesinin nedeni de, kışın postunun bembeyaz olmasıdır.
Bayağı gelincik (Beyaz gelincik), haberlerde iddia edildiğinin aksine nesli tükenmekte olan bir canlı değil. Neredeyse tüm Avrasya'da, Kuzey Afrika'da ve Kuzey Amerika'da yaşayan bayağı gelincik, Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi’nde “Asgari endişe (LC)” kategorisinde yer alıyor.
{{394030}}
12) “TRUMP’IN İTALYA CUMHURBAŞKANI’NA MOZZARELLA DEDİĞİ” İDDİASI DOĞRU DEĞİL
ABD Başkanı Donald Trump’ın Beyaz Saray’da 16 Ekim 2019 tarihinde, birlikte basın toplantısı düzenlediği İtalya Cumhurbaşkanı Sergio Mattarella!YA “mozzarella” dediği iddia edildi, bu iddiayı pek çok haber sitesi haberleştirdi.
Ancak iddia doğru değil. Beyaz Saray’da düzenlenen toplantı sırasında Donald Trump, İtalya Başkanı Sergio Mattarella’ya “mozzarella” demiyor.
teyit.org basın toplantısının tüm kaydını dinleyerek aktardığı bilgilere göre Donald Trump, İtalya Cumhurbaşkanı Sergio Mattarella’ya iki kez ismiyle hitap ederek “President Sergio Mattarella” diyor. Geri kalan kısımlarda ise İtalya Cumhurbaşkanı’na “Mr. President” (Sayın Başkan) şeklinde sesleniyor.
'Pekin Adamı’nı kim kaybetti?
Marx’ın vampirleri ve medyanın yeni sermayedarları
Selefi Ebu Hanzala in, demokrasi ve laiklik out!
Okan Buruk muhafazakarlığına devam ediyor hâlâ
Esame listesi skandalından vali beye…
Erol Toy’un ‘İmparator’u ve ‘Arçelik’
Kayyım
