Türkiye: ‘Binlerce işsiz var’dan ‘binlerce Suriyeli var’a

Kıvanç ELİAÇIK
DİSK Uluslararası İlişkiler Müdürü

Savaştan önce Suriye’de 22 milyon kişi yaşıyordu. Nüfusun yarısı evini, 5.6 milyon kişi ise ülkesini terk etmek zorunda kaldı. Savaş sürdüğü için ülkeden kaçışlar devam ediyor... 2011 öncesinde Türkiye’deki mülteci sayısı sadece 100 bindi. O günlerde mülteci politikası inkardan ibaret olan Türkiye’nin bugünkü nüfusunun yüzde 4.5’i Suriyelilerden oluşuyor.

Suriyelilerin yaklaşık 500 bini Türkiye üzerinden Avrupa’ya geçti ve 3.5 milyondan fazla Suriyeli Türkiye’de kaldı. Onların yanı sıra Afganistan, Irak, İran ve Pakistan gibi ülkelerden kaçan 300 bin göçmen ile birlikte yaşıyoruz.

Birlikte yaşıyor, birlikte çalışıyoruz. Çalışma çağında 1.6 milyon Suriyeli var. İnşaat, tekstil ve tarım başta olmak üzere bütün iş kollarında, Kilis, Antep, Antakya, Urfa ve İstanbul başta olmak üzere bütün kentlerde on binlerce Suriyeli mülteci çalışma izni olmaksızın güvencesiz koşullarda çalışıyor.

Suriyeliler herkesten çok çalışıyor, herkesten az kazanıyor. Ücretleri geç ödeniyor, bazen hiç ödenmiyor. Ne sigortaları ne de iş güvenceleri var. Çocuk ve kadın işçiler ekmeklerinin peşindeyken tacize ve ayrımcılığa uğruyorlar.

KÜRESEL AYRIMCILIK

Dünya genelinde göçmen işçiler, yerli işçilerin yapmak istemediği işleri yaparak emek piyasasına dahil oluyorlar. Ama Türkiye’de Suriyeli işçiler “pis işleri” daha düşük ücretlerle yapmayı kabul ederek iş gücüne katıldılar. Beterin beteri onlardan soruluyor.

Dünya Bankasının “Suriyeli Mültecilerin Türk İşgücü Piyasasına Etkileri” araştırmasına göre Suriyeli işçiler “kayıt dışı” çalışanların ve “kadın işçilerin” yerlerini alıyor. Bu durum işsizliğin artmasına ve ücretlerin düşmesine neden oluyor. Mültecilerin yoğunlukta olduğu kentlerde işsizlik ortalamanın üstündeyken ücretler asgari ücretin bile altında. Tabii bu olguyu günlük hayata yanlış tercüme etmemek gerekiyor: İşimizi çalan mülteciler değil, patronlar.

Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) Küresel İstihdam Eğilimleri Raporu, Türkiye’deki durumun küresel boyutunu ortaya koyuyor. Rapora göre dünya genelinde Suriyeli sığınmacıların yüzde 56’sı kısa süreli ve düzensiz işlerde çalışıyor.

3 KURUŞA 13 SAAT

Patronlar yıllardır yüksek sesle söylüyordu: “Senin yerine çalışacak binlerce işsiz var!” Şimdi nakarat değişti: “Daha az ücretle çalışacak binlerce Suriyeli var!”

Yol, yemek, bayram ikramiyesi gibi sosyal haklar ve yıllık zamlar Suriyelilere verilmiyor. Çoğu işyerinde mesai saati diye bir mevhum yokken iş arkadaşlarına ödenen fazla mesai ücretleri onlara ödenmiyor. Suriyeliler günde ortalama 12.4 saat çalışıyor.

Tarım iş kolunda barınma ve alışveriş gibi ihtiyaçların karşılanması için aracılara yüzde 25’e varan komisyonlar ödeniyor. Tarlalarda ve inşaatlarda yeni bir taşeron sistemi ortaya çıkmış; Türkiyeli işçi kendi işini Suriyeliye yaptırıp maaşın bir kısmını devrediyor. Çalışma izni olan Suriyeli sayısı sadece 20 bin, onların da çoğu kendi işini kuranlar veya beyaz yakalılar. Ama dernek veya internet sitesi görünümündeki işçi simsarları (özel istihdam büroları) ucuz Suriyeli iş gücü bulmakla övünüyor.

“Tekstil iş kolunda yerli işçi yok” diye duyarsanız abartı sanmayın. Sadece merdiven altı dikimevlerinde değil perakende satışta bile Arapça konuşanları göreceksiniz. Çağrı merkezleri, turizm şirketleri hatta hastaneler Suriyeli müşteri temsilcisine ihtiyaç duyuyor.

Suriyelilerin çalışma hayatında yaşadıkları en büyük sorunlarından biri şüphesiz dil. Ülkesindeyken ekmeğini diliyle fikriyle kazanan şairler, yazarlar ve gazeteciler Türkiye’de tuvalet temizliyor, derdini anlatamadığı için dışlanıyor. Eğitimli ve meslek sahibi Suriyeliler mesleklerini icra edemiyor. Eczacılar ve avukatlar, garsonluk veya inşaat işçiliği yapıyor. Astronot Muhammed Ahmed Faris Türkiye’nin uzay üssü kurmasını bekliyor.

SENDİKALARIN DA GÜNDEMİNDE DEĞİL

Suriyelilerin çalıştığı işyerlerinde sağlık ve güvenlik önlemleri alınmıyor, denetimler yapılmıyor. İSİG Meclisi raporlarına göre 2019'da 49, son 7 yılda en az 485 mülteci iş cinayetlerinde yaşamını yitirdi. Yaralanma ve sakatlanmaları tespit etmek neredeyse imkansız.

Suriyelilere yönelik sosyal hizmetlerin önemli bir bölümü STK’lar ve uluslararası fonlar aracılığıyla yürütülüyor. İşçi hakları gibi konular görmezden geliniyor. Sayacıların ve inşaat işçilerinin eylemlerini saymazsak Suriyeli işçilerin çalışma koşullarının sendikaların da gündemine girdiğini söyleyemeyiz. Oysa işçi sınıfının farklı diller konuşan ve en çok ezilen kesiminin sendikal harekete katabileceği çok şey var. 1 milyona yakın işçi için eşit işe eşit ücret talebi yükseltilmeli.

ÇOCUKLAR EĞİTİMDEN YOKSUN

Türkiye dünyada en fazla çocuk mülteci barındıran ülke. 1.3 milyon Suriyeli çocuk hastalıklar, yoksulluk ve cinsel istismarla iç içe büyüyor. Nitelikli eğitimden yoksun bırakıldıkları için gelecekte de vasıfsız işçi olacaklar. Tamirciler ve seyyar satıcılar dışında çocuklar tekstil, inşaat veya mevsimlik tarım başta olmak üzere bütün sektörlerde aileleriyle birlikte çalışıyor.

Kadınlar da çocuklar gibi taciz, istismar ve yoksullukla karşı karşıya. Meslek sahibi kadınlar işini yapamazken kadınlar arasındaki işsizlik rakamları ortalamanın üstünde.

EKMEK VE BARIŞ

Suriyeli ailelerden 1 milyon çocuk Türkiye’de doğdu, burada büyüyor. Şimdiden Türkiye işçi sınıfının bir parçası oldular. Türkiye’deki Suriyeli işçilerin sorunlarını çözmenin temel koşulu Suriye’de barışın sağlanması… Ama o günden önce çözülmesi gereken acil sorunlar var. O günden sonra da çok sayıda Suriyeli Türkiye’de kalacak ve çalışacak.

İş gücünün bu yeni kesimine acilen uluslararası standartlara uygun hukuki bir statü verilmeli. Kayıt dışı çalıştırılmaları ve haklarının gasbedilmesi engellenmeli. Mesleki durumları ve eğitime olan ihtiyaçları tespit edilmeli. Kadın ve çocuk işçilere yönelik ayrımcılıklar, tacizler durdurulmalı. Sendikaların kapıları göçmenlere açılmalı. Doğduğumuz yer farklı olsa da doymaya çalıştığımız yerde eşitliği sağlamak için birlikte mücadele etmeliyiz.

Yarın: Ürdün: İşçiler çeliğe su veriyor

"Koronavirüse karşı küresel olarak mücadele edecek bir bilince ihtiyaç var"

Irak: Çalışma izni var ama mesleki belge tanınmıyor

Ürdün: İşçiler çeliğe su veriyor

Türkiye: ‘Binlerce işsiz var’dan ‘binlerce Suriyeli var’a