Metal sektöründe patronlar kârına kâr katarken işçinin ücreti eridi

Uğur ZENGİN
İstanbul

Sanayinin lokomotifi metal sektöründe şirketler kârına kâr katarken, fabrikada nefes almadan üretim yapan işçi ücretleri asgari ücrete yaklaştı. Birleşik Metal-İş Sendikasının açıkladığı “Metal İşçisinin Gerçeği” raporu, işçi başına üretim ve kârlılık katlanırken buna karşı işçi ücretlerinin nasıl eridiğini ortaya koydu.

Sendika tarafından hazırlanan rapor Şişli Nazım Hikmet Kültür Merkezinde sunuldu. Rapora göre, en büyük 10 şirketin 9 metal sektöründe faaliyet gösteriyor. İstanbul Sanayi Odası (İSO) verilerine göre 2017 yılında metal sektörü zirve yaptı. 2018 yılında kısmı düşüş gerçekleşti. En büyük bin firmanın 328’i metal sektöründe faaliyet yürütüyor. Bu firmalardan yalnızca 105’i kâr-zarar bilgilerini paylaştı. 2018'de bu şirketlerin yüzde 92.4’ü kâr etti. Sektörde çalışan işçi başına elde edilen kâr 116 bin TL oldu. Söz konusu 105 firmanın toplam kârı ise 26.1 milyar lira.

KÂRLILIK ARTARAK DEVAM EDİYOR

MESS kapsamındaki bazı işyerlerinde 2018 yılı dönem kârı ve işçi başına düşen kâr miktarı ise şöyle: Tofaş’ta dönem kârı 855 milyon TL, işçi başına düşen kâr96 bin TL; Arçelik’te dönem kârı 1.14 milyar TL, işçi başına düşen kâr68 bin TL; Ford’dadönem kârı1.2 milyar TL, işçi başına düşen kâr110 bin TL; Hidromek’te dönem kârı 452 milyon TL, işçi başına düşen kâr 260 bin TL.

Kârlılık 2019 yılında da artarak devam etti. 2019 yılı 3. çeyrekte metal sektöründe kâr yüzde 55.8 arttı. Otomotivde kârlılık yüzde 24 artış gösterirken, 2018'e göre dayanıklı tüketim sektöründe faaliyet gösteren 10 firmanın toplam kârı bir yılda 472 milyon liradan 527 milyon liraya çıktı.

İŞ YOĞUNLUĞU ARTTI

Metalde son yıllarda verimlilik yani işçi başına aynı sürede yapılan üretim yüzde 31 arttı. Teknolojik gelişmenin yanında işçiler önceki dönemlerden çok daha yoğun ve çok daha uzun süreli çalıştı. Örneğin Tofaş'ta işçi başına 2008 yılında 39 araç üretilirken bu sayı 2018 yılında 50'ye yükseldi. Hyundai'da 2009'da 36 araç üreten bir işçi 2018 yılında 107 araç üretti. Ford'da 2009 yılında işçi başına 27 otomobil üretimi yapılırken, 2018'de bu sayı 46'yı aştı.

BİR İŞÇİ 2 MİLYON LİRALIK ÜRETİM YAPTI

Kriz koşullarında bile yüksek seviyede kâr elde eden patronlar, bunu işçileri daha çok çalıştırarak elde etti. Ana metal sanayiinde bir işçi cari fiyatlarla 2018 yılında bir önceki yıla göre yüzde 36'lık artışla 2 milyon 665 milyon TL satış değeri yarattı. Bu rakam, otomotiv sanayiinde bir önceki yıla göre yüzde 27.5'lik artışla 1 milyon 456 milyon TL oldu.

EMEĞİN ÜRETTİĞİ DEĞERDEN ALDIĞI PAY AZALIYOR

Metal sektöründe kârlar artarken reel ücretler düştü. 2015 yılında 100 lira saat ücret aldığı kabul edilen bir işçi, 2018 yılında 100.6 lira ücret aldı. 2009 yılında saat ücreti 110 dolar olduğu kabul edilen olan işçinin ücreti, 2018 yılına gelindiğinde dolar bazında ücreti 30 dolar eriyerek 80 dolara düştü. Avro bazında erime 9 yılda 13 avro oldu.

En büyük 500 sanayi kuruluşunda emeğin katma değerden aldığı pay 2010 yılında yüzde 52.9 iken, 2017 yılında yüzde 45.5, 2018'de yüzde 51.2’ye düştü.

ASGARİ ÜCRETE YAKINLAŞIYOR

İşçiler üretimi artırırken, ücretleri ise hızla eridi. 2010 yılında metal işçilerinin 1393 TL olan ortalama ücreti, 729 TL olan asgari ücretin yüzde 91 üzerindeydi. Bu oran 2020 yılına dek sürekli düştü. 2011 yılında metal işçisi asgari ücretten yüzde 83 fazla ücret alırken yıllara göre bu oran şöyle gerçekleşti: 2012'da yüzde 72, 2013'te yüzde 76, 2014'te yüzde 66, 2015'te yüzde 65, 2016'da yüzde 33, 2017'de yüzde 33, 2018'te yüzde 48, 2019'da yüzde 38, 2020'de yüzde 20.

2010 yılında 4 ikramiye alan bir işçi asgari ücretin yüzde 155 üzerinde ücret alırken bugün bu oran yüzde 62'ye düşmüş oldu.

EN ÇOK SÖMÜRÜ TÜRKİYE'DE

Sömürü düzeyinin yüksekliğini gösteren bir veri olan ve EUROSTAT tarafından hazırlanan rapora göre iş gücü verimliliği açısından Türkiye, Avrupa'nın en verimli ikinci ülkesi. Ücret ayarlı iş gücü verimliliği Letonya'da yüzde 86, Fransa'da yüzde 128, Almanya'da yüzde 129 iken Türkiye'de bu oran yüzde 372. Türkiye'yi bu alanda geçen tek ülke ise yüzde 390 ile Bulgaristan oldu.

MESS YÜKSEK ÜCRETLİYİ ATTI, İŞÇİDEN ALDI

Birleşik Metal-İş'in MESS kapsamındaki işyerleri esas alındığında 2010 yılında bir işçinin saat ücret ortalaması 6.69 TL iken, bu tarihten sonra yapılan ücret zamları eklendiğinde bu tutarın 2019'da 20.9 TL olması gerekiyordu. Ancak bu tutar 15.72 TL'de kaldı. Verilmeyen saat ücreti 6.87 TL oldu. Bu durum yüksek ücretli işçilerin işten çıkarılması ve bunun karşılığında da asgari ücretli işçilerin işe alınması nedeniyle yaşandı.

İŞÇİYİ ENFLASYON EZDİ

İşçiler enflasyon karşısında son 16 yılda alım gücünü yitirdi. Sebzede alım gücü yüzde 34, meyvede yüzde 18, ette yüzde 13 azaldı. Enflasyon odaklı artışlar işçilerin ekmeğini küçülttü.

VERGİ DİLİMİNE ENFLASYON YOK!

GELİR vergisi tarife diliminin düşürülmesi ile asgari ücretliler 2011 yılından itibaren 2.dilime yıl içinde girmeye başladı. Sonraki yıllarda gelir vergisi kesintisi önemli ölçüde hissedilmeye başlandı. 2019 yılı gelir vergisi dilimi 18 bin TL oldu. 1999 yılından itibaren gelir vergisi dilimi TÜİK'in açıkladığı enflasyon oranında artırılsaydı bu rakam bugün 45 bin 950 TL olacak ve emekçiler daha az vergi ödeyecekti.

İŞÇİYE FABRİKADA NEFES ALMAK YOK

TÜRKİYE'de işçiler öğle yemeği hariç bir dinlenme süresine sahip değil. Birleşik Metal-İş, öğle yemeğinden önce ve sonra 15'er dakikalık ücretli ara dinlenmesi talep ediyor. Bu uygulama başta Fransa'da kurulu Peugeot-Citroen fabrikasında 21 dakika, Romanya'da kurulu Renault-Dacia fabrikasında 40 dakika olmak üzere çok sayıda fabrikada işçinin ücretinden kesinti olmaksızın uygulanıyor.

ZİRVE YILI 2017

Metal sektöründe yer alan şirketlerin 2017 yılında yaşadığı yüksek kârlılık sonraki yıllarda kârlılığın oransal olarak düşük görünmesine yol açtı. 2017 yılında bir önceki yıla göre kâr yüzde 48.4 oranında artarken, 2018 yılında kâr yüzde 19 arttı.

SERDAROĞLU: YASAK DURUMUNDA GREV HAKKIMIZI KULLANACAĞIZ

ÇOK sayıda işçi ve sendika temsilcisinin katıldığı rapor sunumunda konuşan Birleşik Metal-İş Genel Başkanı Adnan Serdaroğlu, 5 Şubat’ta greve çıkacaklarını duyurarak, patronların sürekli gündeme getirdiği olası bir grev yasağına ilişkin şöyle konuştu: “Grev anayasal bir haktır. Devletin altına imza koyduğu uluslararası sözleşmeler var. Ertelenen MESS grevleri nedeniyle hükümet tazminat ödemeye mahkum edilmiştir. Olası bir grev yasağını kabul etmemiz mümkün değildir. Erteleme adına yasaklama yasa tanımazlıktır. Biz grev meraklısı değiliz. Ama bizim her koşulda greve hazır olduğumuzu herkes bilsin. Olası bir grev yasağı durumunda anayasa ve uluslararası sözleşmelerde bulunan grev hakkımızı kullanacağız. Artık sona yaklaşıyoruz. Grev kapıda. Metal işçilerinin kazanımı işçi sınıfının kazanımı olacaktır.”