Estonya’dan Finlandiya’ya suda özelleştirilme uyarısı: Biz yaptık siz yapmayın!

Murat KUSEYRİ
Stockholm

Finlandiya'nın Jyväskylä kenti İl Genel Meclisinin su hizmetlerinin üçte birini özel şirketlere satma kararı alması Finlandiya’da suyun özelleştirmesi tartışmalarını başlattı. Vatandaş İnisiyatifi kapsamında satışın durdurulması için toplanan 84 bin imza parlamentoya verildi.

Ülkede suyun özelleştirilmesi tartışmaları sürerken bir uyarı da Estonya Rekabet Kurumundan geldi. Yle haber ajansına açıklamalarda bulunan Kurumun Genel Müdürü Märt Ots, suyun özelleştirilmesinden sonra fiyatların birkaç kat arttığını ve yapılan yanlışı düzelmenin 20 yıl aldığını belirterek "Aynı hatayı Finlandiya’da yapmayın" dedi.

SOVYETLER DAĞILINCA ÖZELLEŞTİRME BAŞLADI

Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanan Estonya, kamu kurumlarını tasfiye etmek için kapsamlı bir özelleştirme kampanyası başlattı. Aralarında suyun da bulunduğu pek çok fabrika, kurum ve hizmeti özelleştirdi. Talin’de su hizmetleri yürüten Tallinna Vesi, şirketinin hisse senetlerinin yüzde 50.4’ünü uluslararası bir tekel olan International Water UU’ye sattı. Märt Ots, yapılan en büyük yanlışın şirketle yapılan anlaşmanın 20 yıldan fazla olması ve 2021 yılında sona ermesi olduğunu söyledi.

PERSONELİN ÜÇTE BİRİNDEN FAZLASI İŞTEN ATILDI

International Water UU’yla yapılan anlaşmada şirkete herhangi bir kurumun denetimi olmadan su fiyatlarını istediği gibi belirleme hakkı tanındı. 2001 yılından itibaren su fiyatları birkaç kat arttı. Personelin üçte birinden fazlası işten atıldı. Yönetici kademelere İngilizler getirildi. İlk bir yıl içinde hisse senetleri sahiplerine dağıtılan kâr 8 kez arttı. Şirketin kârları İngiltere’de bulunan merkezine aktarıldı.

Özelleştirmeden 10 yıl sonra 2010’da Estonya Hükümeti, yapılan yanlışı düzeltmek için Rekabet Kurumuna su fiyatlarını denetleme ve belirleme yetkisini verdi. Su fiyatlarını belirleme hakkı elinden alınan şirketin konuyu mahkemeye taşımasından sonra 2017 yılında yüksek mahkeme, su fiyatlarının pahalı olduğunu değerlendirdi ve Estonya devletini haklı buldu. Şirket, aynı zamanda Estonya devletini imzaladığı anlaşmayı ihlal ettiği suçlamasıyla konuyu Milletlerarası Tahkim Divanına götürdü. Milletlerarası Tahkim Divanı da 2019 yılında şirketin talebini reddetti.

DÜNYADA TEK BİR OLUMLU ÖRNEĞİ YOK

Tammerfors Üniversitesinde su hizmetleri üzerinde araştırmalar yapan Doç, Petri Juuti, dünyada su hizmetlerinin özelleştirilmesinin tek bir olumlu örneği bulunmadığını söyledi.

Özelleştirmelerle serbest rekabet sayesinde fiyatların düşmesinin ve servisin daha kaliteli olmasının amaçlandığını söyleyen Juuti, “Ama özelleştirmeleri yapanlar suyun bir doğal monopol olduğunu unutuyor. Pazar ekonomisinin kuralları tüketicilerin kimlerden satın alacağını seçme hakkı olmadığı bir doğal tekelde geçerli değil” dedi

Suyun özelleştirildiği pek çok ilde su hizmetlerinin beklentileri karşılamadığı gibi tam tersi etki yarattığına; su fiyatlarının arttığına, alt yapıya yapılan yatırımların azaldığına ve hizmet kalitesinin düştüğüne dikkat çekti.

Su hizmetlerinin özel şirketler için harika bir iş olduğunu söyleyen Juuti, “İnsanlar susuz yaşayamaz. İşletmeciler bu sektöre severek yatırım yapıyor” dedi.

Juuti, su hizmetlerinin temel bir hizmet olduğuna ve belediyeler tarafından işletilmesi gerektiğine vurgu yaptı.